Líf og list - 01.11.1950, Page 14

sálna, sem líta björtum augum til
ókominna tíma. Hitt skiptir meiru,
að skáldsaga sé skuggsjá andlegrar
reynslu, þverskurðarmynd a£ lí£-
inu eins og það birtist í tálmynd-
um sínum og hverfulleik.
Eins og nafnið bendir til gerist
sagan að öllu leyti vestan hafs.
Ungur kennaraskólakandídat Álf-
ur að nafni (það er í sjálfu sér
smekklaust nafn), kemur til
Bandaríkjanna í þeim fagra ásetn-
ingi að nema fögur fræði — að
brjóta allar brýr að baki sér — að
klífa þrítugan hamarinn á vís-
dómsbrautinni — og framar öllu
öðru að finna sjálfan sig eins og
margir aðrir ungir menn eru að
stritast við með misgóðum árangri.
Lífið leikur í hendi Álfs þessa.
Hann sigrast á öllum örðugleik-
um. Hann lýkur bachelorofarts-
prófi með láði með feiknlegum
hraða (enginn þarf því að fara í
grafgötur um námshæfnina og
dugnaðinn) Álfur er enginn flug-
gáfaður ræfill, enginn misskilinn
snillingur á barmi glötunarinnar.
Hann er skynugt og farsælt meðal-
menni, sneytt listrænu skapferli og
þar að auki þrautleiðinlegur.
Undarlegt tiltæki af höfundi að
gera svo mikið veður út af jafn-
ósjarmerandi persónu. Og hvernig
honum tekst að gera Álf þennan
fengsælan í kvennamálum, er eig-
inlega óskiljanlegt. Álfur þessi
segir sjaldnast frumlega setningu,
þó að leitað sé um alla bókina.
Lífsmottó hans er gömul þula:
bjartar framtíðarvonir — vinna —
gleyma sjálfum sér — blandast
fólkinu. Það ætti sannarlega að
vera óþarfi að skrifa 350 síðna
skáldsögu til þess að sanna mönn-
um þessi gömlu spakmæli. Hver
óbrotinn taugalæknir er reiðubú-
inn til þess að gefa sálsjúkum
syrting (pessimista) þessi hollræði.
En hvílíkt tiltæki að þurfa að
rubba upp heilli skáldsögu til þess
að sanna mönnum þetta gamla
læknisráð við taugaveiklun. Ætti
samkvæmt þessu að felast læknis-
ráð við hugsýki 1 hverju listaverki,
sem skapað er?
Höfundur lætur óspart í það
skína.að að bakisögunnar búi mik-
il og örðug lífsreynsla — en hvers
eðlis sú reynsla er, fær lesandinn
aldrei að vita um. Tragedían um
stúlkuna, sem fyrirfór sér út af
Álfi, er þokukennd og ósannfær-
andi, enda hljómar það atvik sem
helber uppspuni og þar að auki
eins og kapítuli út af fyrir sig, sem
ekkert á skylt við þráðinn í sög-
unni. En kannske er þetta afsak-
anlegt, því að sagan er samin í eins
konar sjálfsævisögubroti. Álfur er
oft á eintali við sjálfan sig. Síend-
urtekin eintöl sem slík spilla þó
jafnan áferð skáldsögu. Sagan gæti
alveg eins verið sendibréf, þar sem
höfundur leysir óspart frá skjóð-
unni, opnar allar flóðgáttir sálar
sinnar fyrir einkavini sínum (eða
fyrir sjálfum sér). Sú frásagnarað-
ferð er vandmeðfarin — höfundur
verður að segja skemmtilega frá —
varast að vera hátíðlegur um of,
án þess að missa af alvörunni.
Hvert atvik verður að vera tengt
öðru atviki — svo að keðjan
(plottið) slitni ekki úr samhengi.
Þessi saga er sundurlaus og sund-
urslitin í búning sínum; þar er
vaðið úr einu í annað, án sam-
hengis. Þess vegna er hún formlítil
og hangir í ótraustri umgerð. En
höfundi er þrátt fyrir þennan þver-
brest ekki alls varnað. Honum
tekst stundum vel upp í mannlýs-
ingum. Pólverjinn er heilsteypt
persóna. Pétur Derval, fransmaður-
inn, er eftirtektarverður, en Vera
Lankin litlaus og gufuleg. í
hverju liggur hennar yndisþokki?
Kannske í gæðum hennarlll
Pistlar af Pétri Derval — sjálfum
mér, en svo nefnist einn kafli bók-
arinnar, er eins og saminn af öðr-
um höfundi, hvernig svo sem því
er farið. —
Höfuðveikleiki sögunnar er þó
sá, að heildarsvipur sögunnar er
fullkomlega listvanaður, stíllinn
rislágur og persónulaus og efnis-
meðferð víða klaufaleg úr hófi
fram. Samtölin eru víða óþjál og
klúðursleg, sums staðar virðist eins
og jafnvel enskukunnátta höfund-
ar standi honum fyrir þrifum. Það
er hastarlegur fjandi að rekast á
þennan amerísk-íslenzka soðning
á fyrstu blaðsíðu bókarinnar::
„Löng ferð að baki?“ spurði hár-
skerinn. Síðan kemur heillangt mál
um aðferð hárþvottar og þá loks
rúsínan: „Heldur“, svaraði hann
spurningunni, „New Yórk, Niag-
ara, síðan hingað.“
Það er ósennilegt, að höfundur
þessarar bókar sé þess umkominn
að kenna þessa ævibrotslýsingu við
nútímann. Því niiður virðist hann
lítið hafa þreifað á nútímanum —
einungis vei'ið saklaus áhorfandi
að ýmsu, sem farið hefir fram í
kringum liann á vondum tímum.
Þess vegna er leiðinlegur hræsnis-
tónn í allri tragedíunni og sannast
hér á höfundinn: „að þeir tala
mest um Ólaf konung, sem hvorki
liafa heyrt hann né séð.“
7. nóv. 1950.
Bréf fró Jóni Leifs.
Reykjavík, 31. okt. 1950.
Kæru ritstjórar!
Þökk fyrir vinsamleg ummæli, — en
blessaðir: lesið betur! Þó munuð einnig
þið sjó að ég er í rauninni að reyna að
sýna muninn á „germanisch" og „nord-
isch" — eða þýzku og norrænu sólar-
lífi. — Kærar kveðjur!
Jón Leifs.
14
LÍF og LIST