Birtingur - 01.12.1954, Blaðsíða 4

%
ið af óréttmætri andúð sinni á-Heiðveigu („Ó,
þetta barn!“) og Gína sér hilla undir fyrirgefn-
ingu og heimilisfrið að nýju („Þarna sérðu,
Ekdal!“) — einmitt þá dynur ógæfan yfir —
eins og ávallt í leikritum Ibsens —: Heiðveig
skýtur sig í örvilnan; barnið — fulltrúi hrein-
leika, sakleysis, göfgi, flekklausrar fórnarlund-
ar — er hrakið í dauðann, og allir sem eftir
lifa eru meira eða minna sekir um dauða þess,
niðurbrotnir menn. Það er allt sem vannst með
þessu róti í fortíðinni og innheimtu hinnar ó-
mannlegu hugsjónakröfu. „Jeg mener at vi har
alle sammen ikke noget andet og bedra at göre
end i ánd og sandhet realisere os selv,“ segir
Ibsen í bréfi um það leyti sem Villiöndin var
samin. Orðin varpa ljósi yfir niðurstöðu leik-
ritsins.
Sýning Þjóðleikhússins á Villiöndinni eftir
Henrik Ibsen er meS þeim brag sem ætti að
vera á sérhverri sýningu í þjóðleikhúsi: Sígilt
verk eins öndvegishöfundar leikbókmenntanna
í snilldarþýðingu (Halldórs Kiljan Laxness)
sett á svið undir stjórn einhvers hæfasta leik-
stjóra sem völ er á til þessa yerks (Gerd Grieg),
valinn leikari í hverju hlutverki (Gestur, Reg-
ína, Katrín Thors, Lárus, Jón Aðils, Valur,
Arndís, Indriði, Róbert, Klemens, Ævar, Bald-
vin, Valdemar, Lárus Ingólfsson og Þorgrím-
ur Einarsson), búningar og allur sviðbúnaður
einkar vönduð. Hvergi er syndgað upp á náð-
ina — eins og amatörleiklist getur einatt leyft
sér án verulegrar áhættu og allt of oft hefur
verið gert í Þjóðleikhúsinu. Eiginlega er sýn-
ingunni ekki áfátt í neinu.
Og þó væri þýðingarlaust að hræsna: Það
var eitthvað sem vantaði. Það var eitthvað sem
vantaði á, að þetta væri sú upphafna undur-
samlega list sem við þráum að lifa í leikhúsi;.
mig tók það reglulega sárt, því ég átti ekki von
á neinu minna.
Ég veit ekki íyllilega hvað þessu veldur. En
hversu fjarstæðukennt sem það kann að þykja,
liggur mér við að skella skuldinni á leikritið.
Bygging þess er svo listilega hárnákvæm (arti-
ficiel), að maður hrekkur hvað eftir annað
68
upp við kalda athugasemd hinnar vakandi
gagnrýni: þetta er of vélrænt, of konstrúerað.
Auk þess er einhver veila í tveimur aðalpersón-
unum frá hendi höfundarins: Gregers Werle og
Hjálmari Ekdal. Vitað er að í frumgerðum
Villiandarinnar hafði Ibsen hugsað sér Gre-
gers eins konar andlegan sælkera, sem hefur
yndi eða hálfsjúklega nautn af að grípa inn í
líf Hjálmars og umturna því. í endanlegri gerð
leikritsins er Gregers orðinn strangur siðapost-
uli, ósveigjanlegur hugsjónarukkari með of
næma afsláttarlausa samvizku, en verður ekki
alls kostar sannfærandi í þeim eðlisham held-
ur. Iljálmar Ekdal er hvorki hrein-tragísk, al-
kómísk né tragíkómísk manngerð og verður af
þeim sökum dálítið tætingslegur: stundum
djarfar fyrir góðlátlegri sjálfshæðni í orðum
hans og æði, en hitt veifið er hann einfeldnings-
leg sjálfsblekking uppmáluð. Ibsen hefur vafa-
laust verið þetta ljóst, því fyrir frumsýninguna
í Kristiania teater mælir hann svo fyrir, að
Hjálmar Ekdal megi ekki leika „med noget
slags parodisk i udtrykket, ikke med spor av
bevidsthed hos skuespilleren om at der i yttr-
ingerne ligger noget sem helst af komisk an-
strög.“ r
Það kom ekki á óvart, að leikstjóri og leik-
arar leystu verk sitt af höndum með mikilli
prýði. En þar eð þessar línur áttu aðeins að
vera stutt spjall um leikritið og heildaráhrif
sýningarinnar, verður ekki vikið að einstökum
atriðum í Ieik né leikstjórn.
Með sýningunni á Villiöndinni er rétt stefna
mörkuð í starfi Þjóðleikhússins. Því er nokkur
vandi á höndum að halda þeirri reist sem er yf-
ir þessari sýningu. Þeim vanda eru leikstjórar,
leikarar og aðrir starfsmenn leikhússins vaxn-
ir. Þess vegna verða þeir að fá að beita kröft-
um sínum að verðugum viðfangsefnum í fram-
tíðinni. Sæmd leiklistarinnar, leikaranna og
leikhússins krefst þess — og verði leikhúsgest-
um ekki gefinn kostur á öðru en því bezta,
munu þeir fljótlega læra að meta það og hætta
að líta við léttmetinu.
E.B.
BIRTINGUR
/