Birtingur - 01.07.1960, Page 10

Við skulum drepa stuttlega á nokkur frumlögmál fagurskyns eða
kannski öllu heldur formskyns. Það má heita að ástundun fagur-
fræði hafi verið vanrækt hér á landi til óbætanlegs tjóns fyrir alla
sjónmennt. Án vitundar um frumgildi fagurfræði skapar enginn
maður eða þjóð heilsteypta rúmtakslist. Vissan um nauðsyn þess
að endurvekja og endurmeta lögmál þessi hratt meðal annars af
stað hinni sönnu nútímalist og setti nýjan og ferskan blæ á verk
hennar. Meðal bókmenntaþjóðar, eins og íslendinga, virðist búa ein-
hver dulin fyrirlitning á stafrófi myndlista: menn fussa við fern,-
ingum, getur þríhyrningur nokkurn tíma orðið forvitnilegur, eða
innbyrðis afstaða flata verið eftirsóknarvert rannsóknarefni ? Menn
telja það fyrir neðan virðingu sína að meta sjónarhlutfall. En hvað
þá um hámenningarskeið veraldarsögunnar? Halda menn ef til vill
að hin einfalda tign grísks hofs hafi vaxið upp af litteratúr eða
gotnesk kirkja hafi verið reist af mönnum, sem litu niður á sam-
ræmi flata og ferninga? Lítið á frumteikningu af Dómkirkjunni í
Mílanó og sjáið hvernig hún hefur fæðzt af leilc með þríhyrnur og
hringa. Hefði tilfinningin fyrir samspili stærða ekki blundað í
brjósti formæðra okkar og forfeðra og henni verið sómi sýndur,
þótt við frumstæð skilyrði væri, þá ættum við ekki þessi teppi, þess-
ar fjalir, þessa merkilegu bæi, oklcar eina stolt, þó að menn virðist
ékki gera sér það ljóst. Til frekari andsvara við þeim fullyrðingum
iað ástundun fagurlistafræði sé hégómi einber, vildi ég vitna í ágæta
ræðu úr bók Guðmundar Finnbogasonar: Frá sjónarheimi: „Ég get
ímyndað mér, að sumum finnist það undarleg fagurfræði, að tala
mest um einfaldar línur eða strik, um stellingu þeirra, stefnur,
skiptingu í hlutföll sín á milli, eða þá um einfaldar myndir klipptar
úr pappír. En það er um ríki fegurðarinnar eins og himnaríki, að
nema menn verði eins og barn, fá þeir þar ekki inngöngu. Ef menn
vilja gera sér grein fyrir því, hvernig á því stendur að manni fellur
ein stefna, eitt hlutfallið, eitt formið betur í geð en annað, þá er
öruggasta leiðin sú, að athuga hluti, sem eru svo einfaldir, að dómur
vor um þá er eingöngu kominn undir því atriðinu, sem til rann-
Sóknar er í hvert skiptið. Eins og við lærðum að þekkja stafina
hvern fyrir sig og hvaða hljóð þeir tákna, en síðan hvernig þeir
ganga í ýmisleg sambönd og mynda orð, og hvernig hljóðin sem
þeir tákna fá sinn blæ eftir því í hvaða hljóðsambandi þau eru, eins
er um þau atriðin, sem vér höfum verið að athuga. Ef vér höfum
gert oss grein fyrir gildi hvers þeirra út af fyrir sig, þá verður
8 Birtingur