Austurland - 20.12.1989, Blaðsíða 15

JÓLIN 1989.
15
Sigurjón Bjarnason
Hundrað ára harmsaga
Björg Guðmundsdótlir í Bjargholti.
Það er dimmur desemberdag-
ur.
Sviðið er smábýli á afskekktu
nesi austur á fjörðum.
í kotbænum hírast fjórar
mannverur, móðir og þrír synir
hennar á barnsaldri.
Pau eru fámál, helst er það
yngsta barnið, sem ekki hefur
náð málþroska, sem sífrar um
mat, aðrir eru daufir í dálk.
Nýlega hafði sorgin barið að
dyrum á þessu snauða heimili,
eftir langvinn veikindi. Síðan
var réttur mánuður liðinn og
söknuðurinn ekki horfinn úr
sinni þeirra í fjölskyldunni, sem
kunnu þá list að finna til.
Það er tekið að líða á dag.
Annað slagið er elsti sonurinn
sendur út til þess að fylgjast með
bátsferðum. Heimilisfaðirinn
ásamt elsta syninum höfðu
brugðið sér í kaupstaðarferð.
bæði þurfti að losna við fisk sem
verkaður hafði verið heima, en
kaupmaðurinn hafði lofað að
taka upp í matarskuld, og um
leið átti að herja út einhverja
tilbreytingu í tilefni af væntan-
legu jólqhaldi. Ungur maður af
næsta bæ hafði fengið að fljóta
með, svo að alls voru þrír í ferð-
inni.
Biðin var orðin löng, og loks
þegar farið var að skyggja heyr-
ist rödd þess elsta sem heima
var utan úr bæjardyrunum:
„Peir koma, þeir koma.“
Móðirin leggur frá sér tóskap-
inn, rís á fætur og smeygir sér í
yfirhöfn. Hún varð sjálf að taka
á móti bátnum, öðrum var ekki
til slíkra verka að dreifa á
bænum. Yngri sonunum tveim
pakkaði hún inn í tiltæk, utanyf-
irföt, þeir áttu að fá að fylgjast
með lendingunni og taka á móti
föður sínum og bróður. Sá þriðji
sem hafði verið á vakki utan
dyra, var þotinn til sjávar.
Pegar húsfreyja kom út í
bæjardyrnar var farið að
skyggja talsvert. Veðrið var
fremur rólegt en þungbúið,
sýnilega vaxandi siíðaustanátt
og farið að versna í sjó.
Jú, ekki bar á öðru, lítill bátur
silaðist fyrir tangann, mjakaðist
á móti bylgjunni, og á meðan
hersingin var á leiðinni heiman
frá bænum, breytti hann um
stefnu og nálgaðist klappirnar,
þar sem venja var að henda fiski
á land þegar komið var úr
róðrum. Þar sem mikil ókyrrð
var við klettana, hraðaði móðir-
in sér þangað niður eftir. Frá
blautu barnsbeini hafði hún alist
upp með sjómönnum, hún hafði
upplifað óhöpp við brimlend-
ingar, og nú sá hún að tekin
hafði verið áhætta sem gat kost-
að slys.
Aðallendingin var nokkru
sunnar, í vík þar sem úthafsald-
an náði ekki að leika algerlega
lausum hala. Þar var áhættu-
laust að lenda við þessar aðstæð-
ur.
Hún skilur því synina eftir
uppi á bökkunum, skipar þeim
elsta að gæta þeirra yngri,
skundar síðan upp á hæsta stein-
inn á klöppunum og með hendi
veifar hún til merkis um að ráð-
legt sé að snúa frá þessum stað.
Ekki sinna bátsverjar þessum
aðvörunum, og þegar báturinn
nálgast heyrir hún mann sinn
skipa þeim yngri fyrir. Var hann
ófáanlegur til að þiggja kvenna
ráð, enda ör af víni því sem
kaupmaður hafði skenkt honum
á kútholuna í lok viðskiptanna.
Hann hafði stundað sjó-
mennsku meira og minna í 30
ár, treysti sér því vel til sjálf-
stæðra ákvarðana nú sem fyrr.
Var nú bátnum rennt upp að
klöppunum, fangalínu fleygt til
konunnar og byrjað að baksa
við að koma varningi á land.
Var þó húsfreyju all mikið niðri
fyrir og gat ekki setið á sér að
ávíta mann sinn, er hún skynjaði
að Bakkus var með í för. Svaraði
eiginmaðurinn fullum hálsi, en
nú höfðu þau hjónin gleymt að-
stæðum eitt augnablik. Gerðist
nú margt í skjótri svipan. Ólag
hafði borið stefni bátsins upp á
klapparnef sem hann lá við.
„Stjakaðu frá“, var kallað.
En það var um seinan. Við
útsogið reis báturinn upp á
endann. Feðgarnir sem enn
voru um borð reyndu að hraða
sér í átt að stefninu, því að aftan
var báturinn orðinn fullur af sjó.
Sonurinn varð sneggri, hafði
náð taki á fangalínunni fyrir
framan stefnið, þegar móðirin
varð að sleppa takinu, svo sterkt
var útsogið, enda hvolfdi bátn-
um í sömu svipan. Sá hún son
sinn ekki eftir það.
í öldurótinu kastaðist bátur-
inn alllangt frá landi. Ægir kon-
ungur hafði komist yfir herfang
sem ekki skyldi sleppt. í skím-
unni sást þó að formaðurinn
hafði náð taki á kilinum, en ekki
var gott að vita hversu lengi
kraftar entust til þess, því nú
hafði straumurinn náð taki á
fleytunni og bar hana óðfluga
norður með landinu og í átt til
hafs.
Enginn annar bátur var til á
heimilinu, óravegur til næstu
bæja, engar líkur til að björgun
tækist, enda ekkert vaskleikalið
á staðnum.
Pað varð því hlutskipti þess-
arar tápmiklu konu að sjá mann
sinn, fyrirvinnu heimilisins, og
bát þeirra, sem veitt hafði þeim
lífsbjörgina, hverfa saman út í
sortann.
Hér var því ekki annað að
gera en að hraða sér til barn-
anna, sem sum hver skildu lítið
í atburðum, þrátt fyrir illan
grun, jafnvel hinna yngstu.
Huggunarorðin urðu fá, enda
fárra spurninga spurt.
Hér hafði orðið atburður sem
hlaut að marka þáttaskil.
Allslausri ekkju með þrjú
börn var ómögulegt að stunda
búskap á þessum árum.
Hér að framan er reynt að
lýsa atvikum þegar feðgarnir
Alexander Jónsson og Guð-
mundur Alexandersson
drukknuðu í lendingunni á
Grund í Mjóafirði fyrir réttum
100 árum, í desember 1889. Er
frásögnin byggð á þeim fátæk-
legu heimildum sem varðveist
hafa hjá afkomendum og í rit-
uðu máli, en fyllt í eyður til þess
að draga upp heillegri mynd.
Ekkjan Björg Guðmunds-
dóttir flutti eftir þetta á Seyðis-
fjörð, varsíðarkennd við Bjarg-
holt á Seyðisfirði. Hinir þrír
eftirlifandi synir komust allir tii
manns. Elsturvar Sigurjón, sem
lengi var til heimilis í Bjargholti,
þá Gunnar sem fluttist til Kan-
ada og bjó þar alla ævi, og
Stefán oft kenndur við Há-
reksstaði í Jökuldalsheiði, en
hann á mikinn fjölda afkom-
enda á Vopnafirði, Fljótsdals-
héraði og víðar.
Pá eignaðist Björg tvær dætur
eftir að hún kom til Seyðisfjarð-
ar, Alexöndru og Rósu, sem
lengi voru búsettar á Seyðis-
firði, er einnig frá þeim komið
margt atgerfisfólk, þar á meðal
miklir aflamenn og sjósóknarar.
100 ár eru ekki langur tími í
sögu þjóðar. Þrátt fyrir það hafa
umskiptin orðið svo algjör að
yngra fólkið er nú á tímum úti-
lokað að setja sig í spor þeirra
sem háðu lífsbaráttuna fyrir
réttri öld.
Niðjar þeirra Alexanders og
Bjargar ættu að minnast þeirra
með mikilli virðingu. Peirra bar-
átta var hörð og lauk reyndar
með ósigri annars. En Björg átti
samt eftir að sigrast á þessum
miklu erfiðleikum. í Bjargholti
reisti hún sér nýtt heimili, og
með atorku sinni og útsjónar-
semi ávann hún sér traust og
virðingu sinna samborgara.
Atburðir fyrri ára gleymdust.
En á sama hátt og sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar er haldið til
haga á spjöldum sögunnar er
hollt að minnast baráttu ein-
staklingsins, sem hver um sig
lagði sitt litla lóð á vogarskálina,
svo að sigur mætti vinnast.
Á aðventu 1989
Sigurjón Bjarnason
r
Oskum viðskiptavinum okkar
gleðilegra jóla
og farsæls komandi árs
Þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða
Bókaverslun
^ Brynjars Júlíussonar
Hafnarbraut 15 Neskaupstað ® 71132
Dalatangi séður frá sjó. - Þar gerðist sá hörmungaratburður, sem
hér er sagt frá. Mynd hb