Eining - 01.02.1948, Side 3

E I N I N G
3
%
' *
• é
Kostakjör í bókahaupum
Oft er undan því kvartað, að skrif
manna um bækur og rit, séu fremur
einhliða lof eða last, en rökstuddir og
fræðilegir ritdómar. Samtímamönnum
okkar kann að vera nokkur vorkunn í
þessum sökum, því að, þótt ekki sé nema
örlítið brot, sem hverjum einum bók-
hneigðum manni berst, af allri þeirri
óhemju, sem nýtízkuprentsmiðjur ausa
yfir önnum kafið og hráð mannkyn, þá
er það naumast á færi meðalmanns, að
lesa þetta allt með slíkri athygli, sem
hlýtur alltaf að vera skilyrði fyrir sann-
gjörnum og réttlátum dómi. Við verð-
um því oftast að láta okkur nægja, að
segja, hvað okkur fellur vel eða illa-
Á borðinu liggja hjá mér 6 bækur-
Það er bókaútgáfa Menningarsjóös og
Þjóðvinafélagsins árið 1947- Þær eru
þessar:
Bréf og ritgerðir eftir Stephan G.
Stephansson, 3. bindi, rúmar 400 blað-
síður. Heimskringla, 2. bindi, 356 blað-
síður. Tunglið og tíeyringurinn eftir
W- Sommerset Maugham, skáldsaga,
288 blaðsíður, Karl Isfeld íslenzkaði-
Andvari, tímarit hins íslenzka þjóðvina-
félags, 94 blaðsíður- Almanak þjóðvina-
félagsins, 128 blaðsíður, og Úrvarlsrit,
ljóðmæli eftir Guðmund Friðjónsson,
Vilhjálmur Þ. Gíslason sá um útgáfu
og skrifar formála. Þetta er minnsta
bókin, en ekki sú ómerkasta. — Upp-
lag hverrar bókar er 12 þúsund.
Þessar 5 síðast töldu bækur kosta fé-
lagsmenn árgjald þeirra, 30 krónur- Er
hægt að gera betri bókakaup annars
staðar? Algengt er, nú um stundir, að
ein bók kosti 50—100 kr. eða meira,
en hér eru 5 sérstæðar og merkilegar
bækur fyrir 30 krónur. Höfuðkostur
þeirra verður þó ekki talinn hið lága
verð.
Flestum kaupendum bókanna mun
þykja vænt um að fá Heimskringlu með
þessum kostakjörum. Ekki þarf að
kynna þá bók fremur en orðið er.
í almanakinu eru þrjár athyglisverð-
ar ritgerðir, tvær eftir Sigurjón Jóns-
son læknir, um tvo brezka vísindamenn,
Sir Almroth Edward Wrigth og Sir
Frederick Gowland Hopkins. Báðir voru
þessir læknar afburðamenn í sinni vís-
indagrein ogbrautryðjendur á því sviði-
Þriðja greinin er eftir Lárus Sigur-
björnsson- Er hún fróðleg og efnismik-
ið yfirlit sögu leiklistarinnar á íslandi
frá því 1874- I þessari sögu eiga Góð-
templarar veigamikinn þátt, og væri
því ekki úr vegi, að endurprenta í Ein-
ingu, við tækifæri, kafla úr þessari sögu
íslenzkrar leiklistar.
Að þessu sinni ætlar Eining að minn-
ast aðallega á minnstu bókina, úrval
ljóðmæla Guðmundar Friðjónssonar.
Þetta er í fyrsta lagi sérlega snotur og
sviphrein bók. Hún er lítil, en býr yfir
allmiklu. Formála bókarinnar tel ég
mikils virði. Hann er mikið mál í stuttu
máli, og þar kynnist lesarinn manni,
sem óhætt er að leggja lag við- Sá leið-
ir ekki út í gáleysi eða ræktarleysi við
land og lýð eða þjóðmenninguna í heild-
Þar er mál ekki flutt á neinu „ástands“-
máli. Þar er á ferðinni traustur „við-
námsmaður", í orðsins beztu merkingu.
Andi, sem á djúpar rætur, fer ekki auð-
veldlega á flot, þótt bloti og leysingar
fari um landið.
Fyrir hið sérstaka menningarlega
sjálfstæði sitt og mat á gildi hins far-
andi og komandi tímabils, var Guð-
mundi á Sandi borið það á brýn, segir
í formála bókarinnar, að hann væri
„flóttamaður og afturhaldsmaður“.
Þetta er gamla sagan um flesta eða
alla, sem ekki vilja kasta sér viðstöðu-
laust út í hinn mikla beljanda á breiðu-
braut glapsýninnar og yfirborðsmennsk-
unnar. Hefur Guðmundur séð, að með
nýjum umbrotatímum mundi íslenzkri
menningu full þörf á traustum við-
námsmönnum. Nóg mundi samt um ný-
tízku lifnaðarvenjur, nýtízku skáld og
rithöfunda, nýtízku bókmenntir og list,
nýtízku skemmtanir og léttmeti, jafn-
vel nýtízku talsmáta til skemmdar og
óprýði íslenzkri tungu, sem hafði látið
hreinsast af aldagömlum sora og óþrif-
um- Honum var ekki að skapi:
„Menning, er merlar sig,
menguð en snoppugylt,
ráfar um refilstig
ringluð og áttavilt".
„Kjarninn í boðskap hans, um mann-
gildi og lífsgildi, er heilbrigður og hisp-
urslaus", segir í formálanum, og enn-
fremur, að hann vildi ekki heita ,,spá-
maður flóttans þó að hann lumbraði á
þeirri menningu, sem smurði sig í fram-
an gerfilitum falskrar hvítu og svikins
roða“. Skáld velja sér mismunandi yrk-
isefni. „Ég tók mér íslendingseðlið“,
segir Guðmundur. „Það sýndist mér
vera teigur handa mér, þess verður að
fara um hann eldi til landnáms‘“.
Þótt Guðmundi þætti lítt koma til
sumra leikfanga gálausrar menningar,
þá hneigðist umvöndun hans aldrei að
fjandskap við mannlegt eðli. Hann var
gustmikill, en ekki kaldur, umvöndun-
arsamur, en ekki niðurrifsmaður. Hann
vildi að musteri menningarinnar skyldi
standa á traustum grunni, gert úr ó-
sviknum efniviði, gnæfa hátt og ljóma,
en fegurð þess og ágæti skyldi ekki vera
nein gerfigylling-
Á þessum tímum losarabrags og
ringulreiðar, væri íslenzkri æsku, og
jafnvel allri alþýðu manna, holt að slást
í för með Guðmundi Friðjónssyni stöku
dagleiðir- Hann mundi verða þeim
minnistæður og hugstæðari sem kynn-
in yrðu meiri. íslenzkt þjóðlíf mundi
og græða á því. Guðmundur hvetur til
þegnskapar og drengskapar, og þess
þörfnumst við nútímamenn.
I formála úrvalsins segir Vilhjálmur
Þ. Gíslason:
„I mannlýsingum Guðmundar á
Sandi er mannfagnaður og mannást og
trú á manngöfgi. Þegar bregður fyrir
í kvæðum hans einhverjum snerti af
mannfyrirlitningu, er það ýmigustur á
ómennsku eða penpíuhætti, eða skorti
á karlmennsku og sjálfsafneitun. Mann-
gildis hugsjón hans var hinn starfandi
maður, sem lifði af landi sínu og fyrir
land sitt og hafði hug og dug jöfnum
höndum til andlegra og verklegra starfa
og áhugamála“.
Málvöndun er einn veigamesti þátt-
urinn í menningu allra þjóða- Á því
sviði var Guðmundur hinn sterki mað-
ur, þótt menn framan af gæfu oft öðru
fremur gaum en því, að þar var kom-
inn ,,Völdunur í gullsmiðju málsins“,
eins og segir í formála úrvalsins-
Þessi litla bók, sem bæði lýsir Guð-
mundi Friðjónssyni skemmtilega og er
sýnishorn sumra beztu kvæða hans, er
mjög eiguleg bók. Hún er ofurlítil perla
í íslenzkum bókmenntum. Ég sakna þar
kvæðisins Rangdrþing, en eitthvað varð
auðvitað að mæta afgangi, jafnvel af
hinu bezta. Kvæðin í úrvalinu: Sendi-
bréf til Árdísar Andvaradóttur, Eirík-
ur víðförli leitar ódáinsakurs og Viðey,
uxu mér einna mest í augum.
Þótt menningararfur okkar íslend-
inga sé glæsilegur, dylst skáldinu þó
ekki, að hér skortir margt:
,,Skortir sefa sól,
sverfur lausung
mjög að manngildi,
æxlast úlfúð,
úfar hefjast,
ráðsvinna riðar til falls“.
„Brestur borgara,
bændur, forkólfa
lífsins lýsigull —
eldmóð eilifrar
íturhyggju
konungs, er krossin bar“-
Leitin að Ódáinsakri er öllum torsótt-
Blæs þar oft á móti:
,,Og þá skelfur hlynur og engist eik,
er óargadýr fer á veiðikreik.
En manni með áhugaeldi
er alfært um rándýraveldi".
Vel mætti rista á bautastein Guð-
mundar þessar ljóðlínur hans: