Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 16

SKAPANDI KONUR
SYSTIR
„Dœtur Evu" heitir bók eftir finnska rithöfundinn og sagn-
frœðinginn Kaari Utrio. Þetta er saga kvenna, barna og
fjölskyldu. í kaflanum„Systir Shakespeares" skrifar hún um
skapandi konur. Kaflinn byrjar ö frösögn um enska rithöf-
undinn Öphru Behn, sem sagt er frö í nóvember Veru 1990. En
við grípum niður í bók Kaari Utrio þar sem kaflanum um Öphru
Behn lýkur:
í rás sögunnar hefur ýmist
verið litið á konuna sem
fyrirsætu eða neytanda á sviði
menningar og lista. Hvort sem
konan var fyrirsæta eða list-
njótandi var litið á hana sem
hlut en ekki þátttakanda í
sköpuninni. Skoðun þessi féll
að sjónarmiðum karlveldisins
sem áleit karlmanninn ger-
anda en konuna óvirkan
þiggjanda.
Þó voru til skapandi konur.
Það var konum þungur róður
að þroska sköpunargáfu sína
og því eru þær sjaldséðir gestir
á spjöldum listasögunnar. Þó
er þeirra víðar getið en halda
mætti við fyrstu sýn. Listir
kvenna eru frábrugðnar list-
um karla. Þar eð list hefur
ætíð verið dæmd eftir leik-
reglum karla hefur list kvenna
ekki náð viðurkenningu. Út-
saumur, prjón, leðursmíði,
blómaskreytingar: List kvenna
er nytjalist sem slitnar við
daglegt brúk en varðveitir ekki
gildi sitt eins og málverk á
vegg. Að auki ber hún önnur
nöfn. Hið risavaxna útsaums-
verk í Bayeux sem saumað er
af konum og lýsir orustunni
við Hastings, er einungis
veggteppi. Jafnaldra tréskurð-
ur og málverk í kirkjum frá 12.
öld er sýna guðsmóður kallast
hins vegar Hstaverk.
Sú er saumaði í veggteppið
og sá sem málaði rómanska
guðsmóður gerðu engan
greinarmun á list og handiðn.
Guðsmóðir var máluð eða
skorin út á verkstæði undir
leiðsögn meistara. Hún var
pöntuð af kaupandanum.
Form hennar laut ströngum
reglum. Frá þeim sjónarhóli
var guðsmóðirin minna lista-
verk en orustan á Bayeux
teppinu þar sem óheft
sköpunargleðin réð ferðinni.
Bæði þessi verk áttu það
sameiginlegt að þau spruttu
úr samvinnu. Það var fyrst á
tímum endurreisnar, frá þvi í
fornöld, að listamaðurinn kom
fram sem einstaklingur. Mið-
aldalistin var hóplist, unnin í
samvinnu.
Á kirkjulistarverkstæðum
miðalda voru stúlkur einnig
nemar. Konur gátu jafnvel
orðið meistarar. Fram á síðari
hluta miðalda gátu konur náð
hæstu gráðu i iðnum. Þvi
vitum við ekki hvort líkneski
guðsmóður er gert af karla-
eða kvenna höndum enda
skiptir það litlu máli. Af
gömlum vana gerum við
einfaldlega ráð fyrir því að
listamaðurinn sé karlmaður.
í nunnuklaustrum áttu
konur þess bestan kost að
sinna vísindum og listum. Á
hámiðöldum voru steinhlaðin
klaustrin þungamiðja í trúar-
legum og pólitískum efnum.
En klaustrin voru einnig vígi
vísinda og lista. Gáfaðar
nunnur nutu forréttinda
menntunar enda öfluðu þær
klaustrinu viðurkenningar og
umtals. Meðal slíkra nunna
má nefna rithöfundinn Hros-
witha frá Gandersheim, abba-
dísina og tónskáldið Hilde-
garde frá Birgen og abbadísina
Herrade frá Hohenburg, sem
var höfundur alfræðibókar.
Við lok miðalda má segja að
möguleikar kvenna á sviði
visinda og lista hafi að engu
orðið. Reglur meinuðu stúlk-
um aðgang að verkstæðum
málaranna, háskólar er nú
tóku að rísa voru konum lok-
A
K
A
R
aðir og nunnuklaustrin, síð-
asta griðland kvennamenn-
ingar, grotnuðu niður í fátækt.
Við þetta bættist að endur-
reisnin leit á listamanninn
sem einstakling. Það þótti
ósæmandi að listamaðurinn
væri kona því verksviði kon-
unnar var þá þegar markaður
bás á heimilinu.
Það má þakka fjölskyldun-
um að sumar konur áttu þess
ennþá kost að lifa af listinni.
Flestar listakonur á endur-
reisnartímabilinu og fýrri
hluta nýaldar komu frá
heimilum þar sem faðirinn var
málari eða bókagerðarmaður
eða lét sér á annan hátt annt
um listir. Dætur frá slíkum
heimilum áttu þess kost að
komast i listnám.
Gott dæmi um þetta er
fjölskyldan Anguisciola í
Cremona á f6. öld. Herra
Amilcare og frú Bianca gáfu
dætrum sínum sex gott upp-
eldi. Dæturnar voru í læri hjá
bestu fáanlegu kennurum.
Allar dæturnar urðu góðir
málarar en Europa, Minerva
og Lucia dóu ungar. Anna,
Elena og Sofonisba máluðu
portrett og myndir úr fjöl-
skyldulifinu. Sofonisba hlaut
alþjóða viðurkenningu sem
listamaður.
„Það er merkilegt að kon-
um hefur ætíð tekist að öðlast
frægð á þeim sviðum þar sem
þær hafa haslað sér völl, og er
sú staðreynd studd ótal dæm-
um“, segir Giorgio Vasari
þegar hann í einu af ritum
sínum um æfir listamanna
fjallar um listakonuna
Properziu dei Rossi. Hann
bendir á að vegna samstöðu
karlmanna í greininni hafl
hún verið illa launuð.„Er það
ekki merkilegt að konurnar,
sem ala af sér lifandi menn,
skuli einnig geta málað þá!“
sagði Vasari í kaflanum um
Sofonisbu Anguisciolu.
Margar listakonur komust
til hárra meta á ferli sínum og
gátu lifað af listinni. Fáeinum
tókst að skipuleggja líf sitt jafn
vel og karlkyns listamönnum:
Málarinn málaði en makinn sá
um sölu á verkunum.
Konungsfjölskyldur og
furstar pöntuðu málverk af sér
hjá þekktum listamönnum svo
sem Rosölbu Carriera, Ange-
16