Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1925, Blaðsíða 9

T í M A R I T V. F. í. 1925
5
þeirri skoðun, að sýslumenn hefðu löggilt mæltæki
og vogaráhöld fyrir verslanir, en svo sem augljóst
er af tilskipuninni frá 1784 er þessi skoðun ekki
rjett.
Tilskipun um verslunarvog á íslandi frá 1865
breytti tilskipuninni frá 1784 að því leyti, að tekið
var upp tugamál í vog, en frumeining þess, pundið,
hjelst óbreytt.
Lög frá 16. nóv. 1907 um metramæli og vog
breytti mælieiningunum algerlega, því að þá var lög-
leitt metrakerfið nema við mælingu skipa og við
vigt dýrra málma. En þessi lög gerðu enga breytingu
á löggildingu og eftirliti með mæli og vog í landinu.
I Danmörku hafði samt sú breyting á orðið, að
staðarvaldið í Kaupmannahöfn hafði eigi lengur
æðstu umisjá með Justerkammerinu, heldur varð
Justervæsenet, eins og það nú nefnist, sjerstök ríkis-
stofnun. þessar breytingar á löggildingunni í Dan-
mörku voru aldrei löglega viðurkendar að ná til Is-
lands, en í framkvæmdinni mun svo hafa verið litið
á, að rjettindi staðarvaldsins til að löggilda mæli-
tæki og vogaráhöld fyrir íslenskar verslanir hafa
flutst til Justervæsenet danska og þau tæki, sem það
hefði löggilt, mætti rjettilega nota við verslanir hjer
á landi.
þessi óvissa var í rauninni óþolandi, lagafyrirmæl-
in hjer að lútandi þurftu að vera skýr. En úr því að
átti að setja lög um þetta, þá komust menn að þeirri
niðurstöðu, að rjettast væri, að löggildingin væri ís-
lensk. þingsálykunartillaga í þessa átt var samþykt
1911, og átti stjórnin að undirbúa málið. En er ekkert
varð úr því, var aftur á Alþingi 1915 samþykt þings-
ályktun, þar sem skorað er á stjórnina að leggja
fyrir næsta reglulegt Alþingi frumvarp til laga um
rjetting (löggilding) á mótmerkingu (justeringu) á
mæli og vog og um rannsókn og eftirlit með mæli og
vog í landinu. þetta hreif. Stjórnin lagði fvrir Al-
þingi 1917 frumvarp til laga um mælitæki og vogar-
áhöld, sem var samþykt með litlum breytingum.
í þessum lögum (Nr. 78, 14. nóv. 1917) var ákveð-
ið að sett sk.vldi verða á stofn innlend löggildingar-
stofa í Reykjavík, er hefði á hendi a) stimplun og
löggildingu mælitækja og vogarálialda, b) einkasölu
á stimpluðum og löggiltum mælitækjum og vogar-
áhöldum og c) verklegt eftirlit með mælitækjum og
vogaráhöldum. Lögin gengu í gildi 1. jan. 1919.
Eaustið 1918 var það afráðið, að jeg tæki við for-
stöðu löggildingarstofunnar. Stjórnarráðinu var auð-
sjáanlega áhugamál, að stofan gæti sem fyrst til
starfa tekið, þvi að þótt jeg væri því meðmæltur, að
stofnun löggildingarstofunnar yrði frestað, þar til
sumarið 1919, ákvað stjórnin það, að jeg skyldi koma
suður þá þegar um haustið, til þess að undirbúa
stofnun stofunnar.
Jeg lagði af stað frá Akureyri 6. nóv. 1918 og
kom til Reykjavíkur 14. nóv., einmitt á þeim tíma
er spánska veikin geisaði sem mest. Tafði það tals-
vert framkvæmdir mínar. Ófriðnum mikia lauk urn
sama leyti, en samt sem áður voru ennþá miklar
hömlur í öllum samgöngum við útlönd. Löggildingar-
stofan gat því ekki tekið opinberlega til starfa fyr
en í apríl'; 12. þess mánaðar fór fram fyrsta löggild-
ingin.
Fy>'stu og helstu skilyrðin til þess að geta vitað,
hvert önnur mælitæki sjeu rjett, er að hafa til sam-
anburðar tæki, sem menn vita með áreiðanlegri
vissu, að eru rjett. Eitt af því fyrsta var þess vegna
að leggja drög til þess að fá þessi frummælitæki.
Fyrir góðfúslega milligöngu Próf. K. Prytz, sem
þá var prófessor í eðlisfræði við fjöllistaskólann í
Kaupmannahöfn, fjekk jeg fyrstu frummælitækin
að láni í Kaupmannahöfn, sum frá Polyteknisk Lære-
anstalts fysiske Laboratorium og sum frá Justervæs-
enet danska.
þessi próftæki voru: kílógramsmet gylt, hálfmetri
úr messing og lítramælar úr messing. Tæki þessi voru
prófuð nákvæmlega af Dr. J. N. Nielsen á fysisk La-
boratorium áður en þau voru send.
Síðar voru keypt tæki frá A. Collot, C. Longue &
Cie í París í þeirra stað og var lánstækjunum skilað
aftur haustið 1920.
Grundvallartækin eru nú: 1) kílógramsmet úr
baros og er það geymt í koparhylki; met þetta er
mjög fallegt. Verksmiðjueigandinn í París ljet prófa
það áður en það fór, og reyndist það 3,2 rng. of
þungt í lofttómu rúmi. Jeg bar það síðan saman við
met það hið gylta, er prófessor K. Prytz hafði lánað
og fann nákvæmlega sömu þyngdina. 2) meti'i úr
messing; jeg' prófaði hann í Kaupmannahöfn haust-
ið 1920 og reyndist hann 0,05 mm. of stuttur. Kvarði
þessi er ekki svo góður sem skvldi, en gert var ráð
fyrir að hann væri nægilegur fyrst um sinn, meðan
engar horfur eru á, að hjer verði gerðar mjög ná-
kvæmar lengdarmælingar.
Svo var ráð fyrir gert, að baros-metið yrði eigi
notað nema svo sem 10. hvert ár eða sjaldnar, til
þess að bera saman við þau met úr messing, sem
einnig eru vandlega geymd og eigi til annars notuð
en samanburðar við þau prófmet, sem daglega eru
notuð við löggildingu og prófun á þeim metum, sem
verslanir nota. Á þennan hátt fæst trygging fyrir
því, að grundvallarþunginn, 1 kílogram, helst óbreytt-
ur um afarlangan tíma; annars er mjög hætt við
því að kílogrömmin smáljettist og öll þyngdarmæl-
ing verði skökk með tímanum.
þrjár vogir voru notaðar daglega við prófun á
þeim metum, sem löggilda átti; ein fyrir 50 g. og
ljettari met, önnur fyrir 100 g. til 2 kg. og hin
þriðja fyrir 5 kg. til 20 kg. þrjár aðrar vogii' ennþá
fínni voru hafðar til þess að geta borið prófmetin,