Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1925, Blaðsíða 12

8
T í M A R I T V. F. í. 1925.
Löggildingarstofan lagfærði nijög mörg gömul vog-
arlóð og löggilti að nýju, en eigi hefi jeg til skrá
yfir tölu þeirra. Áður þektist það eigi hjer á landi,
að gömul met væri leiðrjett; og eigi veit jeg til þess,
að þau hafi verið send til Danmerkur til leiðrjett-
ingar. Meðferð á mælitækjum hefir einnig batnað
töluvert fyrir áhrif löggildingarstofunnar. Áður var
lítið um það skeytt, þótt jámmet ryðguðu, og yfir-
leitt ekki farið betur með þau en hamra og önnur
slík áhöld, en ryðhættan meiri, vegna þess að metin
blotnuðu oft af saltvatni.
Hjer á landi var engin smiðja eða verkstæði, þar
sem vogir væru smíðaðar og gert við gamlar vogir,
svo að þær mættu góðar teljast. Selstöðuverslan-
irnar dönsku höfðu margar þann sið að senda vogir
sínar við og við til Kaupmannahafnar til aðgerðar
og sumar íslenskar stórverslanir tóku þenna sið
upp eftir þeim, en er verslununum fjölgaði og þær
urðu smærri, lagðist þessi venja niður, og í þess stað
var farið með bilaðar vogir til járnsmiða, en þar eð
járnsmiðir höfðu yfirleitt enga sjerþekkingu í viðgerð
voga, var aðferð þeirra næstum eingöngu í því fólgin,
að bækla eða að smíða að nýju þá hluti, sem brotnir
voru, og gera vogirnar vakrar. Viðgerðir þessar voru
ódýrar og eigendur voganna voru ánægðir með þær,
því að vogirnar urðu vakrar-. En það vandasam-
asta og kostnaðarsamasta við viðgerðina var þá eft-
ir, en það var að fá vogina til að vega rjett. Fæstir
munu hafa haft kunnáttu til þess, og eigendurnir
gerðu heldur ekki sjerstaklega kröfu til þess.
En löggildingarstofan varð að krefjast þess, að
vogirnar væru rjettar, er við þær hafði verið gert.
það gat ekki komið til mála að senda allar vogir, sem
aðgerða þurftu við, til útlanda til viðgerðar, og með
því að járnsmiðir í Reykjavík voru ófúsir til að taka
að sjer viðgerð á vogum, þar eð því fylgdi nokkur
aukakostnaður í byrjun og aukafyrirhöfn, en hins
vegar nóg um aðra vinnu um það leyti, er löggild-
ingarstofan tók til starfa, þá áleit jeg, að ekki yrði
hjá því komist að setja upp viðgerðar-verkstæði í
í sambandi við stofuna.
Verkstæðið útheimti af mjer sjálfum mikið
aukastarf, einkum framan af, meðan þeir, sem á
því unnu voru óvanir; en þó að þetta starf mitt væri
ókeypis, urðu viðgerðirnar samt miklu dýrari en
þær höfðu áður verið, er aðeins var um það hugsað,
að gera vogirnar vakrar, enda var verkið nú miklu
meira og vandasamara, svo sem áður er sagt. Af því
að viðgerðirnar þóttu dýrar varð verkstæðið eigi vin-
sælt. Verkstæðið var lag-t niður í janúar 1928, því
að þá tók Ásgeir Jónsson, er alllengi hafði unnið á
verkstæðinu, að sjer að halda uppi vogarverkstæði.
Fjárhagslega hafði löggildingarstofan hvorki
hag nje tap af verkstæðinu, þegar litið er á allan
tímann. Tekjur af verkstæðinu eru eigi taldar í yfir-
litinu yfir tekjur löggildingarstofunnar hjer að
framan.
það var eigi við því að búast, að löggildingar-
stofan yrði vel liðin af verslunarmönnum að minsta
kosti fyrst í stað, þar eð þeir höfðu eigi vanist neinu
eftirliti með mæli þeirra og vog áður, og sumir kunnu
því illa, að þeim var sýnt fram á, að þessi tæki þeirra
væru eigi í rjettu lagi. Auk þessa hafði þetta nokkur
útgjöld í för með sjer fyrir verslanirnar. En mikið
af þessum kostnaði var eigi nema yfirbót fyrir
margra ára vanrækslu á viðhaldi mælis og vogar.
þegar lag hefði verið komið á þessi tæki og með-
ferð þeirra verið nærgætileg, þá hefði kostnaðurinn
fyrir hverja verslun orðið tiltölulega mjög lítil.
í hinu sögulega yfirliti hjer að framan er þess
getið, hvernig landsmenn hafa átt í vök að verjast
með að halda rjettum mæli og vog í landinu og oft
borið skarðan hlut í viðskiftum sínum, af því að hið
opinbera eftirlit með þessu var eigi sem skyldi. Og
þó er vafalaust ótalið margt, sem vert hefði verið
að minnast á. Veldur því bæði fáfræði mín í sögunni,
og svo munu einnig ýmiskonar rangindi í mæli og
vog vera óskráð og nú gleymd.
Páll lögmaður Vídalín hefir fært rök að því, að
hin forna íslenska alin hafi verið styttri en sú alin,
sem um hans daga (um og eftir 1700) var kölluð
íslensk alin, en í rauninni var Hamborgar alin. Eng-
ar sögur fara af því mjer vitanlega, hve nær þessi
breyting varð, en geta má nærri, að erlendir kaup-
menn hafi eigi farið að smeygja hjer inn alinmáli
sínu, nema þeir hafi sjeð sjer einhvem hag í því, og
liggur nærri að setja það í samband við vaðmála-
verslun landsmanna. Kaupmönnum var það hag'ur
að hafa lengri alin, er þeir keyptu vaðmál lands-
manna, en lengi var alt verðlag miðað við vaðmáls-
alinina.
Jeg hefi einnig fundið líkur til þess, að íslenska
mörkin á ofanverðri 16. öld hafi verið þyngri, en hin
forna mörk. Ef til vill stendur þessi breyting þá í
einhverju sambandi við stóru vogarlóðin, sem Otti
Stígsson sagði, að Hamborgarar notuðu hjer á landi;
en hvort heldui' svo er eða ekki, þá munv kaupmenn
hafa flutt inn i landið stærri vogarlóð vegna þess,
að þeir hafa grætt á því, og því mun þessi breyting
á þungaeiningunni hafa orðið á þeim tímum, er fisk-
urinn var aðalútflutningsvara landsmanna og var
t.ekinn eftir vog, en eigi eftir igildingu.
það er eigi unt að giska á, hve mikið landsmenn
hafa tapað á því, að lengdarmálið og þyngdarmálið
hefir breytst, og það líklega án þeirra vitundar og
vilja, það eina sem hægt er að fullyrða er, að þeir
hafa tapað á breytngunni og það stórkostlega. það
er að vísu eigi hætt við, að þetta endurtaki sig ná-

■