Freyr - 01.11.1926, Blaðsíða 9

FRE YR
93
IN' oregssaltpétur.
í sumar hefir mikið verið talað um Nor-
egssaltpétur, bæði á Alþingi og 1 blöðunum.
Vér ætlum þó eigi að sinni að blanda
oss inn í þær umræður, en vér hyggjum
að marga lesendur vora fýsi að vita lítið
eitt um hvernig Noregssallpétur er búinn
til og hverja þýðingu hann hefir.
Skulum vér nú segja frá því í stuttum
dráttum.
Um 1850 var fyrst farið
nota hinn svo nefnda Chili-
saltpétur til áburðar. Það
var gert vegna þess, að í
honum er eitt hið þýðing-
armesta og dýrasta nær-
ingarefni jurta — köfn-
unarefnið. —
Chilisaltpétur er grafinn
úr jörðu í Chili í Suður-
Ameríku, þar erumikil lög
af honum. í Chilisaltpétri
er talið að vera 15,5%
köfnunarefnis. Til saman-
burðar má geta þess, að í
búpeningsáburði er oftast
aðeins um ^/a^/o af köfn-
unarefni.
Um miðja 19. öld var
árleg notkun af Chilisaltpétri í heiminum
20 þúsund smálestir. En árið 1900 var
notkunin orðin 1,45 milj. smálesta auk x/s
milj. smálesta af brennisteinssúru amm-
oníaki (í þvf er 20°/o köfnunarefnis).
Þegar hér var komið fóru menn að
verða hræddir um að Chilisaltpéturslögin
mundu fljótt ganga til þurðar og vöntun
verða á köfnunarefnisáburði. Það var því
eitt hið þýðingarmesta atriði vegna rækt-
unar og búnaðar, að fundin yrði aðferð
sem gerði það mögulegt að binda köfn-
unarefni loftsins (4/b af loftinu eru köfn-
unarefni) í sambönd, er hægt væri að
nota til áburðar.
Fjöldi vísindamanna og efnafræðinga um
heim allan reyndu nú að leysa þessa þraut.
Smátt og smátt færðust menn nær tak-
markinu. En hinir fyrstu er leystu þraut-
ina, þannig að til framkvæmda kæmi i stór-
um stíl, voru Norðmennirnir prófessor Kr.
Birkeland og verkfræðingurinn Sam. Eyde.
Aðferð Norðmanna byggist á því, að
loftið er látið streyma gegu um ofna. í
Rjúkanfoss, áður en hann var beislaður. Nú er hann horfinn.
þeim eru rafmagns Ijósaskýfur, settar eftir
vissum reglum. Fyrir áhrif rafmagns Ijós-
skýfanna binst köfnunarefni loftsins með
súrefni. Það samband myndar aftur, með
vatnsgufu, saltpéturssýru, sem síðar er
bundin með kalki. Aðalefnið í Noregssalt-
pétrinum er því saltpétursúrt kalk. Við
þessa aðferð þarf mikið afl — til að
framleiða rafmagnið. — Fossaaflið kemur
þar að góðum notum.
Hinar fyrstu tilraunir Norðmanna voru
gerðar 1902, en 1905 var hin fyrsta verk-
smiðja, á Notodden á í’elamörk, titbúin.