Akranes - 01.11.1946, Blaðsíða 24

132
AKRANES
unnið verk, því brotin voru eftir hennar skoðun vel tilsnikk-
uð og skiptu mörgum hundruðum. Hún bað mig geyma
þennan sjóð undir einhverju rúmi í baðstofunni svo lítið
bæri á. Eg skreið undir rúm Kristgerðar gömlu (sem var
niðursetningur) og kom kassanum fyrir bak við koppinn
hennar.
Meðal margs annars, sem gjöra þurfti og mér var falið að
annast var að hreinsa spil, sem fyrri árin tvö höfðu gengið
sér til húðar í púkki og fleiri spilum. Þau voru furðu óhrein,
og með fingraiörum, enda stundum spilað með þeim úti í
fjósi. Með strokleðri náði ég af þeim mesta skítnum og fannst
ég hafa vaxið af því verki. Svona var margt fleira. T. d.
þótti mér sérlega gaman að vera til aðstoðar við að taka
niður ljósahjálmana í kirkjunni, taka þá síðan sundur og
fægja alla partana. Sömuleiðis að fægja marga ljósastjaka
stærri og minni. Ljósahjálmarnir voru tveir og héngu í járn-
keðjum ofan úr loftinu. Þar þurfti vinnumann til með stiga
upp í hæðirnar til að taka ferlíkin niður, og síðan skrúfa
partana sundur. Hjálmamir voru úr kopar eins og íslands-
klukkan sæla á Þingvöllum. Partarnir voru settir í sinn
balann úr hvorum hjálmanna og farið með þá inn í baðstofu,
og fékk hver sinn part að fægja. Það var gaman að athuga
alla þá parta og ekki vandalaust að setja þá saman á eftir.
En sérstaklega er mér minnisstæður miðparturinn úr stærra
hjálminum. Það var líkneski af sjálfum skrattanum (var
mér sagt) ríðandi klofvega á digrum bugðóttum ormi eða
sporðdreka. Skrattinn var ófrýnn og grimmilegur, eins og
við mátti búast, og stóð mér stuggur af honum. Þó var haiu:
ekki eins herfilega ljótur og sá sem útskorinn var og málað-
ur með tunguna langt út úr kjaftinum á einu horninu á pré-
dikunarstól kirkjunnar. Ég trúði því þá (sem einn vinnu-
maðurinn sagði mér) að hjálmurinn með skrattanum væri
úr búi Sæmimdar fróða, og vildi ég satt væri. Um það má
segja líkt og Sigurður heitinn fornfræðingur Vigíússon var
vanur að segja á sínum rannsóknarferðum: „Það sem getuv
verið satt er ekki ástæða til að efast um að sé satt.“ Þá þögn-
uðu andmælendur. En eins og fyrr er sagt fægðum við alla
sagða hluti og að auki marga búshluti staðarins, sem úr
málmi voru, steyptir eða slegnir. Margt af því fríkkaði svo
að maður gat speglað sig í því og sumt varð eins og það væri
úr glóanda 'gulli (þar á meðal sjálfur skrattinn, þó hann
ætti það ekki skilið).
Þegar nálgaðist Þorláksmessu jukust annirnar. Ég tók
drjúgan þátt í að kefla kökudeig og skera það niður með
vatnsglasrönd í smákökur og enn fremur að snúa upp á
kleinur eftir tilsögn móður minnar. Þar næst kom að því, að
steypa öll ósköpin af tólgarkertum bæði í formum og upp
úr strokk. Mikið þurfti handa kirkjunni og 20 manns á
heimili. Kertasteypan var eins og stóriðnaður í verksmiðju.
Margir ljósagarnsstrengir voru spenntir inn í vírramma og
rammanum síðan dýft niður í strokk með bræddri tólg.
Þetta var endurtekið mörgum sinnum með hlé á milli. Tólg-
in hlóðst á strengina og storknaði,. Hver strengur gildnaði í
hvert skipti unz kerti skapaðist. Gaman, gaman að fá kerti!
Og aliir fengu kerti, sumir fleira en eitt. Og kirkjan fékk
voldug altariskerti og örmul af minni kertum. Og enn frem-
ur voru steypt nokkur kóngaljós. Þau voru í laginu eins og
þríarmaður kertastjaki og frá katólskri tíð eiginlega steypt
til notkunar á þrettándanum. (í Danmörku heita þau Hellig
tre Kongers Lys.) Við notuðum þau á sjálfum jólunum. Svo
kom Þorláksmessan og þá var heldur ekki til setu boðið, því
margt var starfað í búri og eldhúsi og skal ég bæta því við
að um kvöldið eftir dagsins erfiði fóru vinnukonurnar eftir
gamalli góðri venju út í fjós. Þar höfðu þær mikinn pott á
hlóðum með sjóðandi vatni og tunnu með köldu vatni og 2
—3 þvottabala — allt til þess að geta laugað sig um allan
líkamann. Þær höfðust við í tveimur auðum básum, sem
höfðu verið lagðir fjölum. Þar gátu þær staðið og hjálpað
hver annarri við líkamsþvottinn. Það var í þetta eina skiptr
á árinu, sem slík almenn hörundsræsting fór fram, og þótti
merkisviðburður. Ég man að ég var fús til þess að mega
vera þeim hjálplegur þar í fjósinu við þessa athöfn, en það
fékk ég ekki frekar en aðrir karlmenn.
Én það var annar stórviðburður, sem ætíð kom fyrir á
Þorláksmessu í Odda, og það var, að þá kom Einar stopp frá
Reykjavík, klyfjaður af jólagjöfum til okkar barnanna frá
kaupmanni Þorláki Ó. Johnsen. Einar stopp var okkur álíka
mikill aufúsugestur og jólakallinn með rauðu húfuna, sem
kemur til barna í útlöndum. Þorlákirr var mágur föður míns
og aldavinur. Eins og nærri má geta varð hann fyrir þessa
hugulsemi okkur börnunum sérlega kær, já, kærari öllum
Þorlákum veraldar, að Þorláki helga meðtöldum og ólöstuð-
um.
Einar Eyjólfsson, sem kallaður var stopp, var orðlagður
röskur og áreiðanlegur sendimaður, sem ætíðð fylgdi áætlun
á sínum ferðum, og ætíð fór hann gangandi. Hann gekk svo
hratt og hvíldarlítið, að aðrir mundu uppgefast, sem ætluðu
að fylgja honum. Þá sjaldan hann nam staðar, af einhverj-
um brýnum ástæðum, sagði hann ætíð: Stopp! Þar af fékk
hann nafnið. En vei þeim, sem lét Einar heyra nafngiftina. Þa
varð hann fokreiður, fór í fússi burt og fyrirgaf slíkt aldrei-
Það var ekki Þorlákur einn, sem sendi Einar austur, held-
ur fleiri Reykvíkingar. Þeir bættu á hann bréfum og böggl'
um svo við lá að þeir sliguðu kallinn. Það stóð ætíð heima,
að eitir stutta viðdvöl í Odda hélt hann leiðar sinnar austur
að Breiðabólstað til prófastsins, og þaðan að Velli til sýslu-
mannsins. Á þeim höfðingssetrum átti hann sams konar er-
indi til barnanna og til okkar í Odda. En mjög léttust bagg'
arnir á Einari við komuna til Oddastaðar.
Á aðfangadagskvöldið var venjan sú, að hátíðabrigðin hóf'
ust kl. 6. En klukkutíma á undan hafði allt fólkið, og ungl'
ingar úr nágrenninu, sem heimsóttu okkur, drukkið kaffi
með alls konar jólameðlæti. En þegar klukkan sló 6, þá vav
orðið heilagt, og þá var kirkjuklukkunum samhringt. Það
var skemmtileg viðhöfn. Nú var kveikt á öllum ljósum óg
ekki mátti vera dimmt í neinu skoti. En allra mest var ljósa-
dýrðin kringum jólaborðið og á því. Þar voru bæði stærri
hvít kerti og sægur af vaxkertum litlúm, rauðum, grænurn,
gulum og bláum, og þar voru margir ljómandi hlutir og,ein-
lægir bögglar og undir borðinu stór hrúga — allt jólagjafú-
Það þekktist ekki í sveitinni að hafa jólatré, enda hefði
það orðið Einari ofraun að hafa meðferðis t. d. þrjú slík á
bakinu ásamt hinu lítilræðinu. Jólaborðið með ljósunum var
nógu dýrðlegt. ,
'■ Það var venjulega enginn jólakvöldsöngur í kirkjunni,
enda of langt að sækja fyrir fólk langt að. Faðir minn lét
nægja, að láta okkur í baðstofunni syngja jólasálma og milli
þeirra las hann jólaguðspjallið og talaði nokkur orð. Eftiv
þessa guðsþjónustu horfðu allra augu til jólaborðsins þar
sem móðir mín og frænka hennar tóku til óspilltra málanna
og fóru að opna jólabögglana. Fyrst þá, sem hún sjálf hafði
viðaó að, eða unnið og látið vinna eða hafði fengið úr Eyv-
arbakkabúðinni. Þar voru vettlingar, sokkar, treflar, svunt-
ur, slifsi, styttubönd, hnífar, skeiðar, könnur, bollapör o. S-
frv., allt þarfaþing, sem voru með þökkum meðtekin. Að
öllu þessU búnu komu bögglamir frá Þorláki. Og' þar var nú
meira glingrið á ferðum og fylgdi mikill spenningur hja
okkur börnunum. Þar komu upp alls konar barnagull, hljóð-
pípur, lúðrar, gúmmíblöðrur gular og rauðar, sem maður
blés út og síðan grenjuðu sjálfar, svo komu gúmmíboltar,
vasahnífar, sverð og skammbyssur. Og fylgdu byssunuvn
margar dósir af skotfærum, rauðum hvellhettum, sem
splundruðust með feikna hvelli svo eldra fólkið bað fyvú
sér. Við Gunnar fengum hver sinn bróðurpart af vopnunum
(og „fórum geyst síðan við þóttumst hafa styrk míkinn“, eins
og segir um BirkibeinæJEn systur okkar fengu brúður og
brúðuhúsbúnað og silkibönd um hárið o. fl. Loks komu upP
firnin öll af sælgæti — fyrst og fremst „brjóstsykrinurn