Akranes - 01.10.1947, Síða 4

ÚthöggviS súluhöfuð
með verkstæðum umhverfis, og upp við
stafninn eru háir vinnupallar. Hér er unn-
ið af kappi, og er þó mikið verk óunnið.
Norska ríkið leggur til þess árlega fjárveit-
ingu. Hér eiga við orð Steph. G. Stephans-
sonar, „að hugsa ekki i árum sem öldum,
og alheimta ei daglaun að kvöldum.“ Og
fáir munu þeir Norðmenn vera, sem ekki
telja sóma þjóðarinnar í veði, ef starf þetta
stöðvaðist. En langt er nú orðið síðan fyrst
var hafizt handa. Inni i kórvegg kirkjunn-
ar er ævagamall brunnur. Var það trú
manna, að þar hefði sprottið upp lind, við
gröf Ólafs helga, og nálega þrem áratug-
mn eftir dauða hans var byggð þar lítil
kapella. Eftir 1070, er biskupsstóll var
settur í Niðarósi, lét Ólafur kyrri byggja
Kristskirkju, og setti skrin Ólafs konungs
yfir háaltari. Erkibiskupsstóll var settur i
Niðarósi árið 1152 og varð Kristskirkjan
þá höfuðkirkja erkibiskupsdæmisins, en
undir það heyrðu 11 biskupsdæmi, þar á
meðal Skálholt og Hólar. Niðarós varð því
um all-langt skeið í andlegum tengslum
við ísland, og þó að fslendingar væru ekki
ávallt fúsir til að „heyra erkibiskups boð-
skap,“ né heldur verði með sanni sagt, að
hann væri ávallt sem hollastur, má engu
síður viðurkenna hitt, að til Niðaróss hafa
sumir ágætismenn íslenzkrar kristni sótt
andlegar menntir og uppörvun. Við skul-
um ekki gleyma því, að þrátt fyrir allt var
kirkjan hið eina alþjóðlega vald þeirra
tíma, því að það er í eðli hennar að vera
hafin yfir þjóðernislegar takmarkanir. Og
það sést ekki sízt á sjálfri Niðarósdóm-
kirkju. Má líkja henni við erlenda jurt,
er gróðursett var á norskri grund og mót-
aðist eftir jarðvegi og loftslagi Noregs. Það
var í Englandi, að hinn stórhuga dugnða-
armaður, Eysteinn erkibiskup, kynnist
gotneskum byggingarstíl og innleiðir hann
i Noregi. Hann hafði hafið byggingar-
framkvæmdir sínar undir eins og liann
tók við stóli. Elzti hluti kirkjunnar er þver-
skipið, i rómverskum stíl, og er enn í
einni hliðarkapellunni áletrun þess efnis,
að hún hafi verið vígð af Eysteini árið
1161. Sökum andstöðu sinnar gegn Sverri
konungi varð erkibiskup landflótta og
dvaldi í Englandi í þrjú ár. Eftir heim-
komuna endurbyggði hann kórinn og
stækkaði hann. Var því verki haldið áfram
af eftirmönnum hans, og er byggingu hins
áttstrenda kórs talið lokið í tíð Eiríks
Walkendorffs.
Á þrettándu öldinni rikti mikill áhugi
á kirkjubyggingum, nýjar kirkjur eru
reistar i norðlægum landshlutum, þar sem
áður voru engar eða mjög strjálar. Ey-
steinn erkibiskup var þá að verða helgur
maður í vitund fólksins, og má vera að
það hafi enn ýtt undir framkvæmdir við
þá byggingu, er hann hafði hafið af svo
mikilli rausn. 1 lok aldarinnar má telja,
að kirkjubyggingunni væri lokið. Sigurður
erkibiskup lét byggja aðalskipið í hágot-
neskum stíl. Vesturgaflinn var prýddur
gullnum steinmyndum af postulum og
öðrum helgum mönnum í mörgum röðum.
Lítið eitt er eftir af þessum myndum, en
þær þykja bera fagran vott um það, hve
langt myndlistin hefir náð í Noregi á mið-
öldunum.
Ef til vill er dómkirkjan í Niðarósi enn-
þá hugfastari þjóðinni fyrir þá sök, að hún
er öðrum þræði pislarsaga, þar sem hið
góða og fagra bíður ósigur, en rís upp aftur
með fullum lífskrafti. Dómkirkjan verður
um leið að tákni, sem tengt er við þjóðina
sjálfa, baráttu hennar á tímum niður-
lægingar og eymdar. Það sem bókmenntir
á móðurmálinu hafa orðið oss Islending-
um, er Niðarósdómkirkjan Norðmönnum.
Mikill hluti hennar eyðilagðist af elds-
voða árið 1328. — Svartidauði, styrjaldir
og önnur óáran gerði það að verkum, að
erkibiskuparnir gáfust upp við að endur-
bæta hana. 1424 er aðalskipið þaklaust.
Einum tvisvar eða þrisvar sinnum enn-
þá skemmist hún af eldi, og þegar líður á
sextándu öldina er aðeins kór og þverskipi
haldið við. Loks er hún ekki orðin annað
Upprisan
(Eftir H. Thiis).
HöfuSmynd
en kór-álman og nyrðri álma þverskipsins.
Steinar úr rústunum eru notaðir í hinn
nýja vegg, svo sem áður er minnst á. Krist-
ján III. innleiddi siðbótina i Noreg. Erki-
biskupsstóllinn var lagður niður og evan-
gelískur biskup skipaður árið 1546. Erki-
biskups garðinn fékk herinn til afnota.
Skrín Ólafs helga var flutt til Danmerkur
og hið kostulega skraut þess auðgaði fjár-
hirslu konungs, en bein Ólafs konungs
voru síðar jörðuð í kirkjunni. Er tímar líða
fram, var kirkjan gerð að sóknarkirkju, en
daglegir tíðasöngvar, sem tilheyrðu dóm-
kirkjum, lögðust niður. Á fyrri hluta 18.
aldar skemmdist hún tvisvar af eldsvoða,
en var haldið við eftir megni.
Af þvi sem nú hefir sagt verið, má ráða,
að það liefir ekki verið neitt áhlaupaverk
að endurbyggja og endurbæta dómkirkj-
una í Niðarósi. Á nítjándu öldinni, er þjóð-
in fór að vakna á ný til meðvitundar um
sjálfa sig, vaknaði áhugi á þvi að hefja
þessa byggingu til síns forna vegs og virð-
ingar. Verkið hófst árið 1869. Forystuna
hafði húsameistarinn H. E. Schirmer en
síðar tóku þeir við, Chr. Christie og Olaf
Nordhagen. Núverandi húsameistari er
Helge Thiis. — Fyrsta boðorð læknis-
listarinnar er að skaða ekki sjúklinginn.
En það er ekki sízt í sambandi við kirkju-
byggingar og kirkjugripi, að þetta boðorð
hefir verið brotið, — í Noregi, engu siður
en hér á Islandi. En húsameistararnir i
Niðarósi liafa skilið sín hlutverk. Með
stakri nákvæmni og djúpri lotningu hefir
verið gengið um hin fornu gólf, hið gamla
verið verndað og varðveitt út í æsar, til
þess að saga þess liðna yrði ekki slitin úr
samhengi við nútíðina. Nýjar höggmyndir
eru gerðar, nýtt flúr, nýjir myndgluggar,
en ekki stælingar þess gamla, heldur í list-
rænu sambandi við það. Glermyndir, gerð-
112
AKRANES