Akranes - 01.10.1951, Page 7

Séra Guðmundur Sveinsson:
Nokkur atríðí krístínnar
táknfræðí
Táknfræðin (symbolikin) svo nefnda
er elzti og upprunalegasti þáttur kristinnar
myndlistar. — Frá Gyðingdóminum höfðu
kristnir menn fengið óbeit mestu á því
að gera myndir af helgum hlutum eða at-
burðum. — En Gyðingar og síðar kristnir
menn höfðu dálæti mikið á helgum tákn-
um (symbolum). — 1 Gamla testament-
inu eru þess óteljandi dæmi, að notuð
séu tákn bæði þegar skýra á yfirnáttúr-
lega hluti eða kenna hinn dýpsta og undra-
verðasta sannleik. — Logi hins sveipanda
sverðs, sem englarnir gættu aldingarðsins
Eden með, er „symbol“ eða tákn um al-
mætti Guðs. — Merkið, sem Guð setur
á enni Kains, er einnig tákn til varnaðar
og viðvörunar. — Þegar plágurnar ganga
yfir á Egyptalandi og engill dauðans slær
alla frumburði landsins, er sonum Israels
einum þyrmt, af því að dyr þeirra voni
merktar með ákveðnu tákni. Erfikenningin
segir, að það tákn hafi verið egypski kross-
inn svo nefndi eða öðru nafni „tá“-kross-
inn, en „tá“ er bókstafurinn „t“ á grísku,
en krossinn var að lögun sem gráski upp-
hafsstafurinn T.
Guð opinberar ísraelsmönnum, hvernig
tjaldbuð þeirra skuli vera og búnaður
hennar og þá með ýmislegum tá'knum.
Sama er að segja um musteri Salomons.
Og enginn getur lesið í Gamla testament-
inu án þess að taka eftir því, hve oft tölum-
ar þrír, sjö, tólf og fjörutíu koma þar fyrir,
náð miklum tökum á alþjóð manna, bæði
fyrr og siíðar. Er það vel farið, — því að
„söngurinn göfgar hann lyftir í ljóma,
lýðanna kvíðandi þraut, söngurinn vermir
og vorhug og blóma vekur á köldustu
braut; söngurinn yngir, við ódáins hljóma
aldir hann bindur og stund, hisminu breyt-
ir í heilaga dóma, hrjóstrinu’ í skínandi
lund.“ (B. B. Þ. M. J.). —
Skáldin hafa, svo sem kunnugt er, ort
ljóð sin um öll helztu hugðarefni manns-
andans; þau hafa ort um ástina milli
manns og konu, ættjarðarástina, móður-
ástina, náttúrufegurðina, mannúðina, gleð-
ina, sorgina, líf og dauða og eilífðarvonir
mannanna. öll þessi ljóð tekur sönglistin
í þjónustu sína, þegar tónskáldin hafa ort
lög við ljóðin. — Og söngmennirnir reyna
að túlka sem bezt þær tilfinningar, sem
ljóð og lag eiga að flytja. — Þvi betur sem
það tekst, þvá máttugri verða orð skáld-
anna, og því meir töfra orð og tónar áheyr-
endur.
og renna þá um leið grun í að í þeim eigi
að felast einhver tákn, „symbol" og svo
mun þvi einnig varið.
En gildi táknfræðinnar og hugmynda-
auðgi skýrist þó langbezt með því að at-
huga hin einstöku tákn, hvað þau eigi að
merkja og hvers vegna þau hafa þá merk-
ingu, að svo miklu leyti sem hægt er að
rekja slíkt, en það er oft erfitt og stundum
ómögulegt. —
Hér verður aðeins stiklað á örfáum
atriðum.
Stjarnan.
Meðan Israelsmenn voru á frumstigi
trúarþroskans og trúðu á marga guði,
töldu þeir sólina drottningu heimsins og
mánann konung, en stjörnurnar hersveit-
ir, og þar af er komið að kalla stjömurnar
„her himinsins." — Fegurð stjarnanna
og tign hefur löngum dregið að sér at-
hygli mannanna og vakið furðu þeirra
og fögnuð. — Þeir hafa trúað þvi að stjörn-
urnar væru lifi gæddar og þær gætu haft
áhrif á örlög manna og dýra á jörðu hér.
— Fyrir þvú leituðust menn eftir vinfengi
stjarnanna, tilbáðu þær og tignuðu. —
Helgi stjörnunnar i táknfræðinni eru
leyfar þessa, þótt nýr skilningur og ný
trú hafi þar gerbreytt fyrra mætti.
Hjá Gyðingum var sex-arma stjaman
heilagt tákn. Ilún skyldi tákna sköpunina.
Dularmáttur söngsins er mönnum löngu
kunnur. Nægir í því efni að benda á lið-
veizluna, er Aþenumenn veittu Spartverj-
um forðum, í stríðinu við Messeníumenn.
— Aþenumenn sendu til liðs við þá mann
þann, er Tyrtæos hét hann var haltur, en
skáld gott. Hann orti hersöngva þá, er
hleyptu svo miklu fjöri og afli i Spart-
verja, er þeir tóku að syngja þá, að brátt
tók að halla á Messeníumenn, og þar kom,
að Spartverjar unnu land þeirra allt, —
Og allir kannast við söguna um Lórelei,
sem töfraði sjómennina svo með söng
sinum, að þeir gleymdu að gæta segls og
ára og hlýddu hugfangnir á sönginn.
Við öll hátiðlegustu tækifæri lifsins
hljómar söngurinn, í gleði og sorg, í starfi
og stríði, og loks, er hinzta kveðjan er
flutt, þá er lnm borin fram á alheims-
máli tónanna. Allt þetta ber vitni um
undravald sönglistarinnar yfir manns-
andanum, mátt tónanna, bæði í dagsins
önn, i sæld og sorg. Sönglistin lifi.
1 1. Mósebók er frá þvi sagt, að himinn og
jörð væru sköpuð á sex dögum. Hver
stjörnuannur skyldi tákna einn dag af
sköpunarverkinu. —
Fjögra arma stjaman er aftur á móti
kristið tákn, og nefnt kross stjaman.“
Hún er eins og kross táknin yfirleitt
tákn friðþægingarinnar og fómardauða
Jesú Krists.
Fimm anna, stjarnan er enn kristið
tákn, Betlehemsstjaman svo nefnda. —
Hún hefur einnig verið nefnd Jakobs-
stjarna og er Messíasartákn, byggð á
spádómi 4. Mós. 24. 17, þar sem segir, að
„stjarna renni upp af Jakob,“ þar af
dregið nafnið Jakobsstjama, og á orðrun
Drottins í Op. 22. 16: „Eg er rótarkvistur
og kyn Davíðs, stjarnan skínandi, morgun-
stjarnan." — Þessi stjarna hefur stundum
verið notuð sem tákn jólanna, en það er
rangt. — Hún er tákn þess, að Kristur
sé kominn í heimir.n, en ekki tákn fæð-
ingar hans. Vitringarnir frá Austurlönd-
rnn, en þeim birtist þessi stjarna að frá-
sögn guðspjallanna, komu ekki á jóladags-
morgun, heldur, eftir þvi sem Mattheusar-
guðspjalli segist frá, fóru þeir fyrst til
Jerúsalem til þess að fá upplýsingar Heró-
desar konungs um fæðingu frelsarans,
en þaðan héldu þeir til Betlehem. Er
þangað kom var drengurinn ekki i jötunni
lengm-, heldur hafði verið „fluttur í hús“
eftir þvi sem Mattheusar-guðspjall skýrir
frá. Það er þvi ekki sögulega rétt sam-
kvæmt frásögn guðspjallanna, þótt það
sé oft gert að sýna vitringana krjúpandi
við jötu Jesú-bamsins. Og það er þá einnig
rangt að kalla hina fimm arma stjömu
jólastjörnu.
Átta arrna stjarnan er einnig kristið
tákn. Hún er tákn endurfæðingarinnar,
og þá um leið skirnarinnar.
Níu arma stjarnan táknar hina nýju
ávexti heilags anda. — I Gal. 5. 22 segir,
að ávextir andans séu: kærleiki, gleði,
friðm’, langlyndi, gæzka, góðvild, trú-
mennska, hógværð, bindindi.“ I hverjum
armi stjörnunnar var dreginn fyrsti bók-
stafurinn í heiti hinna ýmsu ávaxta and-
ans á latínu, þvi á miðöldum, þegar þessi
tákn voru algengust, var latínan kirkju-
málið. í einu horninu stóð þannig stafur-
inn c fyrir caritas „kærleikur“ í öðru g
fyrir gaudimn, „gleði“ o. s. frv.
Sjö arma stjarnan, sem einnig er kölluð
stjarna leyndardómanna,“ skyldi tákna
hinar sjö gjafir andans, en það er ekki
hið sama og ávextir andans. 1 spádómsbók
Jesaja er talað um gjafir andans, „visdóm-
inn, skilninginn, ráðspekina, kraftinn,
þekkinguna og óttann,“ en við þá upptaln-
ingu var venja að bæta „skyldurækninni,“
pietas á latínu. — Opinberunarbókin 5.
12 ræðir einnig um gjafir andans. En sú
upptalning er nokkuð á annan veg. Gjaf _•
andans em þar taldar: „mátturinn, rik-
AKRANES
115