Akranes - 01.10.1953, Blaðsíða 17

ISLINZKAR BOKNENNTIRIENSKUH NEINI
Ekkert bókaforlag 'i heimi öllum er svo
frœgt sem Clarendon Press í Oxford (sem
utan þeirrar borgar nefnist Oxford Uni-
versity Press) og ekkert sem njóti meira
álits og virðingar, enda mun það elzt allra.
Fáir munu þeir hér á landi, er gert hafi
sér ljóst hvílíkt lán og hvílikur heiður það
hefir verið fslandi að þessi mikla merkis-
stofnun skyldi endur fyrir löngu hefja á
loft fána íslenzkra bókmennta og enn i dag
halda honum á lofti með ókólnuðum á-
huga. Við getum skiljanlega ekki vitað,
hver nú væri staða og vegur bókmennta
okkar á umheiminum ef Clarendon Press
hefði alla tíð leitt þær hjá sér en okkur
óar við að hugsa til mismunarins, þvi að
víst er það, að gifurlegur hlyti hann að
vera. Svo að við förum sem skemmst aftur
d tímann, skulum við nægjast með síðustu
níutíu árin, eða frá því er Guðbrandur Vig-
fússon settist að í Oxford. Aldrei hefði
hann þangað farið ef Clarendon Press hefði
leitt hjá sér bókmenntir okkar. Og þá hefði
ekki orðið til sú hin mikla og ágæta orða-
bók, srm við hann er kennd; ekki hin
nierka lesbók hans, og ekki byrjendabók
Sweets; ekki hin ágæta útgáfa Guðbrands
af Sturlungu; ekki Corpus Poeticum Bore-
ale, ekki Origines Islandicae; ekki orða-
bók Geirs Zoéga yfir fornmálið; en allt
eru þetta rit, sem d allt að þvi þrjá síðast-
liðna aldarfjórðunga hafa svo vitt sem
ensk tunga er töluð og lesin verið undir-
staðan undir þekkingu menntamanna á
timgu okkar og bókmenntum. Ekki væru
þá heldur til kennslubækur þær í íornri
og nýrri islenzku, er út komu 1927 og síð-
an hafa verið notaðar af nálega öllum,
þeim, er íslenzku hafa numið. Þá væri
heldur ekki um að ræða sagna-útgáfu þá,
er hófst með Víga-Glúms sögu 1940 og
ekki er enn vitað hve umfangsmikil kurrni
að verða. Og stórviðburður verður það
fyrir bókmenntir okkar þegar nýja útgáf-
an kemur af orðabók Guðbrands, með við-
auka þeim og lagfæringum, er Sir WilMam
Craigie hefir nú í nokkur ár verið að
vinna að. Þörfin á þeirri útgáfu er nú orð-
in beinlínis knýjandi, og eflaust verður
enn um nokkra áratugi að þeirri orðabók
að búa.
Það var okkur nýtt happ er Dr. Kenn-
eth Sisam varð mest ráðandi í þessu mikla
fyrirtæki 1920 og réð þar öllu því, .er
hann vildi, um þrjátiu ára skeið, þ. e.
til þess er hann lagði þar niður starf sitt
til þess að helga alla krafta sína bók-
menntalegum visindastörfum. Hann var
hinn mesti atorkumaður, og sjálfin: hafði
akranes
hann numið islenzku, en þó mun meiru
hafa ráðið þar okkur i hag alúðarvinátta
hans við Sir WiUiam Craigie, þenna full-
trúa islenzkra bókmennta, sem aldrei svaf
á verðinum þar sem sæmd eða hagur Is-
lands var annars vegar. Það er raunaleg
saga, að sjálfir eigrnn við sök á því, að
Clarendon Press gerði ekki miklu meir
fyrir okkur meðan Sisam réð þar (og Mk-
lega er það tilfelMð, að enn gæti þar áhrifa
hans, þó að sjálfur sé hann ekki lengur í
Oxford). Þó að undarlegt megi heita, skorti
Grein þessi er eftir
SNÆBJÖRN JÓNSSON
skjalaþýðara.
okkur skilning til að neyta tækifærisins
og leggja þarna fram nokkurt starf sjálf-
ir til þess að efla veg íslenzkrar menn-
ingar úti um heiminn. Og efaMtið mundi
Dr. Sisam ekki hafa séð þess nein merki
að metið væri hér starf hans og áhugi, ef
ekki hefði verið fyrir vakandi auga Ás-
geirs Sigurðssonar. Það var hans verk að
Sisam var sæmdur Fálkakrossi, og vitan-
lega bar að ítreka þá sæmd með nýju
stigi þegar hann lét af framkvæmdastörf-
um; en svo var ekki gert. Þá var ekki
lengur neinn Ásgeir á verðinum.
En því fór fjarri að í þetta skjól fyki,
þó að Sisam flyttist þaðan. Báðir þeir
menn, Davin og Norrington, sem þá tóku
við, eru alúðarvinir okkar og vilja með
öllu móti styðja og efla veg íslenzkra bók-
mennta meðal enskumælandi þjóða. Eftir
er að sjá hvemig við neytum þeirrar að-
stöðu, sem vinátta þeirra og góðvild skap-
ar okkur, og Mka hvemig við metum hana
við þá.
Líklega er það sannast mála, að ef ekki
væri skortur hæfra starfskrafta, mimdi
nú vera frá Clarendon Press nálega ósMt-
inn straumur íslenzkra rita með þeim frá-
gangi að þau væri á ihinn æskilegasta hátt
búin í hendur íslenzkulæsum mönnum á
meðal enskumælandi þjóða — og við það
mundi að sjálfsögðu þeim mönnum stór-
fjölga. Sömuleiðis enskum ritum, er um
íslenzk efni fjöMuðu. Forráðamenn stofn-
unarinnar sjá vel hvað gagnlegt má vinna,
og hvað nauðsynlegt er, í þessum efnum.
Og ef þeir sæju það ekki sjálfir, þá hafa
þeir sér við hönd þann fulltrúa lislenzkra
mennta, er vart á sinn Mka um glögg-
skyggnina. Það er víst að þeir hafa lengi
séð það, hve mikil þörf er enskrar útgáfu
af íslenzkum fomkvæðum, en hitt er tor-
veldara að sjá, hvar finna mætti þann
manm, er fær væri um að leysa þá útgáfu
af hendi. Margt er það Mka, sem við gæt-
mn óskað að sjá Clarendon Press senda
frá sér, og þar á meðal er ný útgáfa af
Prologomena Guðbrands fyrir útgáfu hans
af Sturlungu, — að sjálfsögðu með mörg-
um lagfæringum, viðaukum og skýring-
um. Prologomena hans eru ekki gallalaust
verk; i þeim eru meira að segja hinar
furðulegustu firrur, kenningar sem enginn
maður tekur nú trúanlegar, en ódauðlegt
verk eigi að síður. Þar leifitrar hver s'iða
af lærdómi, gáfum og andríki. Þar er bók,
sem vékur og heillar. Það muii hún lengi
gera. Efalaust á York Powell mikinn hlut
í henr.i, en engu breytir það, að Guð-
brandur rær ekki bátnum einsamall.
En hver mundi sá á Englandi, að um
útgáfu þeirra bókar væri fær að fjalla
annar en Craigie? Og það vitum við, að
hann hefir nú öðrum hnöppum að hneppa
einmitt fyrir okkur. Miðlungsmaður verð-
ur ekki í það settur að gefa út Prologo-
mena, og útgáfan bíður síns tíma. En það
skulum við vona, að einhverntíma komi
hún, svo af hendi leyst sem vera ber. Og
vel sé þeim, er Mfir það, að sjá hana.
1 stað hennar hefir nú Clarendon Press
sent frá sér nýja bók, sem að nokkru leyti
fjallar um sama efni, og þó með allt öðr-
um hætti. Hún nefnist Origins of Iceland-
ic Literature (25 s.) og er eftir G. Tur-
ville Petre, prófessor við háskólann í Ox-
ford. Hann er löngu kunnur fyrir þann
áhuga á islenzkum fornbókmenntum, sem
við megum vera þakklátir fyrir, og hann
er ekki Mtill starfsmaður, hefir fengist
nokkuð við útgáfu fornrita, þýðingar og
önnur ritstörf. Þessi nýja bók hans er bæði
stærst og merkust af því, sem enn hefir
sést frá hans hendi, nokkuð hátt á þriðja
hundrað síður, með drjúgu letri, og að
auki þrjú facsimiles íslenzkra handrita og
lítill uppdráttur af fslandi. Ekki ber að
vita það, að þarna, i erlendrí bók, er aflag-
ismyndin Vestmannaeyjar, þvi að hún
sést i okkar eigin ritum (jafnvel þeim,
sem til þess eru ætluð að fræða erlendar
þjóðir um landið), enda þykir nii ekkert
við það athugavert að þverbrjóta lögmál
tungunnar.
Höfundurinn skiptir bók sinni i átta
aðalþætti (auk formála og registurs), en
þeir eru þessir: 1. fsland í heiðnum sið;
2. Kristintakan á íslandi; 3. Fyrsta öld
kristins siðar; 4. Ari og áhrif hans; 5.
125