Akranes - 01.10.1954, Blaðsíða 8

TORRE PELLICE, höfubstö'bvar Valdesa á Ítalíu. T. v. á myndinni sé.st
safniS, Museo Storiso Valdese;mentaskólinn, Collegio Valdese; heimavist-
in, Convitto Valdese; ValdesahúsiS, Casa Valdese; kirkjan, Tempio Val-
dese. — Alpafjöllin í baksýn.
KIRKJAN
ÓSIGRANDI
i.
Á, sem flettir blöðum kirkjusögunnar
rekst þar á mörg allkynleg nöfn á
hreyfingum þeim, sem veittust gegn hinrii
ríkjandi kirkju bæði í fornöld og á mið-
öldum. Hreyfingar þessar voru barðar nið-
ur með harðri hendi, já, m. a. s. með blóð-
ugum ofsóknum, og ferli þeirra flestra
lauk á einn veg, sem sé með algerri tor-
timingu. En þær reyndust kirkjunni ekki
auðveldar viðfangs. Jafnskjótt og ein
hreyfingin var yfirbuguð, brauzt önnur
fram annars staðar og stefndi yfirráðum
kirkjunnar í bráðan voða. Villutrúin var
alltaf að skjóta upp kollinum i ýmsum
myndum og undir ólíkum nöfnum, en þó
var hún að meginefni ofin sömu þráðum
allt frá manikeum fornaldarinnar til kat-
ara og albigensa miðaldanna. 12 og 13.
öldin var í sérstökum skilningi tímabil
margra andlegra hreyfinga, sem runnu að
mörgu leyti í annan farveg en hin róm-
versk kaþólska kirkja og áttu því blóðug-
um ofsóknum að mæta af hennar hálfu.
1 hinni ofstækisfullu baráttu gegn villu-
trúnni, leiddist páfakirkjan út í þær öfg-
ar, að hún hratt frá sér ýmsum flokkum
manna, sem hefðu annars getað orðið vekj-
andi raust og endurnýjunarafl innan
veggja kirkjunnar. f því sambandi ber sér-
staklega að nefna Valdesana, sem hafa með
undursamlegum hætti lifað af blóðugar
krossfarir páfakirkjimnar í um 700 ár og
starfa enn í dag þrátt fyrir öflugan and-
róður hinnar voldugu og auðugu róm-
versk kaþólsku kirkju. Á fyrstu ofsóknar-
timunum leituðu Valdesar afdreps í a'f-
skekktum dölum í sunnan- og vestanverð-
um Alpafjöllum, og unnu þar heit að því
að standa fast saman um það, sem var
þeim hjartfólgnast í þessum heimi, tmz
yfir lyki. Heilög ritning var dýrasti fjár-
116
sjóður þeirra, og lögðu þeir mikla stund
á fræðslu biblíulegra sanninda, enda
kunnu þeir margar greinar hennar utan
bókar. Gerðu þeir kröfu til að vera arftak-
ar postula Jesú Krists og tengiliður milli
postulakirkjunnar og siðbótartímans.
Kenningar Valdesa féllu mjög í sama far-
veg og siðbótarmanna, enda slógust þeir
mjög fljótlega, eða nánar tiltekið árið 1532,
í lið með þeim og mynduðu evangeliska
kirkju á ftaliu og Frakklandi, sem nefnd-
ist Valdesakirkjan og starfar enn í dag
í hinu fyrrnefnda landi. Er Valdesakirkjan
stærsta, evangeliska kirkja Ítalíu á vor-
um dögum.
Valdesar voru áreiðanlega öflugasta
vakningarhreyfing miðaldanna, en vegna
ofsóknanna bæði fyrir siðbót og eftir
þrengdist hagur þeirra svo mjög, að nærri
lá algerri tortímingu. Orðtakið alkunna,
að ,,blóð píslarvottanna sé útsæði kirkjunn-
ar“ reyndist ekki sannmæli í Valdesa-
kirkjunni, og það dylst engum, sem sögu
þeirra les, að björgun þeirra frá að hljóta
sömu örlög og aðrir flokkar manna, sem
settu sig upp á móti forræði rómversk
kaþólsku kirkjunnar í andlegum efnum.
var fyrir manna sjónum undursamlegt
kraftaverk.
II.
Hér verður þvi ekki lýst, hvernig Valdes-
ar lifðu af óttalegar ofsóknir hinna myrku
miðalda, enda mundi sú frásaga gersam-
lega sprengja þær skorður, sem stuttri
tímaritsgrein eru settar. Hér verður held-
ur engin grein gerð fyrir margháttuðu
6tarfi Valdesakirkjunnar á ftalíu 'fyrr og
síðar. Hins vegar verður hér sagt frá því
tímabili í sögu Valdesa, sem geymir end-
urminningar um skelfilegustu ofsóknirnar,
sem yfir þá hafa dunið, enda lá þá afar
nærri, að þeim yrði algerlega útrýmt.
Sautjánda öldin var einn allra dimmasti
tími í sögu Valdesanna. Þá höfðu þeir geng-
ið til bandalags við siðbótarmenn í öðrum
löndum og urðu því eins og þeir að þola
grinmiúðlegar ofsóknir gagnsiðbótar róm-
versk kaþólsku kirkjunnar, en þær komu
enn þyngra niður á Valdesum en öðrum
mótmælendum, af því að þeir voru í
fremstu víglínu. Því varð mannfall þeirra
mjög tilfinnanlegt, já, við lá, að þeir yrðu
stráfelldir.
1 þröngum og vegalausum Alpadölum
höfðu þeir lifað af um 33 öfsóknir á tíma-
bilinu frá 1300 fram yfir miðja 17. öld.
I myrkri miðaldanna og baráttu siðbótar-
tímans stóðu þeir á verði um það, sem var
dýrmætast í þessum heimi, og sú sam-
heldni veitti þeim nærri því óbugandi frels-
isást, styrk og átthagatryggð. Þeim óx ás
megin, er þeir heyrðu um sigra siðbótar-
innar í miklum hluta Norðurálfunnar, og
þeir ákváðu að byggja kirkjur i þessum
afskekktu fjalladölum og vitna með djörf-
ung um trú sína. f ofsóknum 16. aldar-
innar hafði Valdesum verið útrýmt í
hinni blómlegu nýlendu þeirra i Kalabríu
á Suður-Italíu, þar sem þeim hafði þó
verið heitið trúfrelsi, en þó héldu þeir að-
stöðu sinni i dölunum á Norður-ltalíu fram
yfir miðja 17. öld. Þar var þvi um langa
hríð griðastaður allra þeirra Itala, sem að-
hylltust evangeliska. trú. Árið 1655 rann
upp mesti þrengingartími i sögu Valdesa.
Þegar hvorki dugðu hótanir né blíðmæli,
þá var gripið til róttækari ráðstafana til
að útrýma villutrúnni. Samkvæmt ein-
dreginni kröfu páfa lét hertoginn í Savoy
loks til skarar skríða gegn hinum friðsömu
dalbúum, sem uggðu ekki að sér. Her her-
togans tók höfuðborg dalanna, Torre Pell-
ice, herskildi, og Valdesar flýðu til fjalla.
Herforinginn vissi, hvílíkar fórnir það
AKRANES