Freyr - 01.11.2000, Side 12

Sambýli við
Vatnajökulsþjóðgarð
- Þjóðgarður og búskapur
Erindi flutt á ráöstefnu Landverndar o.fl. um Vatnajökulsþjóðgarð,
Kirkjubæjarklaustri, 29. september 2000
Inngangur
Á seinni árum hefur verið fjallað
töluvert um stofnun Vatnajökuis-
þjóðgarðs sem samtals sjö sveitar.-
félög myndu liggja að. Hvað sam-
býli við landbúnað og búskap varð-
ar myndi sveitarfélagið Homafjörð-
ur eiga mestra hagsmuna að gæta
en það tekur til Austur-Skaftafells-
sýslu allrar. Þótt hér verði einkum
fjallað um viðhorf bænda á því
svæði getur flest af því sem vikið er
að átt við öll sveitarfélögin sem
hlut eiga að máli.
Þróun búskapar
Gjörbreyting hefur orðið á bú-
skaparháttum síðustu áratugi aldar-
innar sem einkennast fyrst og
fremst af ræktunarbúskap. Stór-
felld ræktun lands, bæði til hey-
skapar og beitar, hefur orðið til þess
að með markvissum kynbótum og
bættri fóðrun búfjár hafa afurðir
þess aukist verulega. Aftur á móti
hefur jörðum í ábúð og ásettu sauð-
fé fækkað verulega og á seinni ár-
um hefur dregið töluvert úr mjólk-
urframleiðslu. Er það í samræmi
við þann samdrátt sem orðið hefur í
nautgripa- og sauðfjárrækt í land-
inu undanfarin 20 ár, þ.e. eftir að
komið var á kvótakerfi fyrir fram-
leiðslu mjólkur og kindakjöts. Þró-
eftir
Ólaf R.
Dýrmundsson
og
Örn
Bergsson,
Bænda-
samtökum
íslands
unin í helstu búgreinunum er sýnd í
meðfylgjandi töflu:
Beitarnýting-
gæðastýring
Breytingar á búskaparháttum og
búfjárhaldi hafa í flestu tiliiti haft
jákvæð áhrif á gróðurfar úthaga.
Þar hefur dregið stórlega úr beitar-
álagi vegna fækkunar sauðfjár og
beitar á ræktað land vor og haust.
Nautgripir ganga að mestu á rækt-
uðu landi. Víðast hvar er hrossa-
beitin innan skynsamlegra marka
en hún er mjög staðbundin og nær
eingöngu í grösugum láglendis-
högum. Nú er verið að koma á
gæðastýringu í hrossa- og sauð-
fjárbúskap og þá verður m.a. gerð
Búskaparþróun í sveitarfélaginu Hornafjörður
Ár Jarðir með búfé Naut- gripir Mjólkur- kýr Sauð- fé Hross Kartöflur Tonn
1981 103 1127 512 24.969 685 398
1990 91 1353 513 20.182 1096 450
1999 82 1267 433 17.754 1301 487
Heimild: Forðagæsluskýrslur Bændasamtaka íslands.
úttekt á ástandi jarðvegs og gróð-
urs á hverri jörð fyrir sig. Þess er
vænst að niðurstöðurnar leiði til
gróðurverndaraðgerða þar sem
þeirra er talin þörf og tryggi hóf-
lega beitarnýtingu í anda sjálf-
bærrar þróunar. Á stórum svæðum
er gróður mun meiri og fjölbreytt-
ari en hann var fyrir 20-30 árum,
bæði vegna sjálfgræðslu og upp-
græðslu. Reyndar hafa Austur-
Skaftfellingar gefið öðrum gott
fordæmi í hvers kyns gróðurvernd-
araðgerðum, uppgræðslu og skóg-
rækt, um áratuga skeið. Gróður er
nú víðast hvar í framför og margir
bændur taka virkan þátt í því um-
bótastarfi í samvinnu við Land-
græðslu ríkisins og fleiri aðila01.
Afmörkun þjóðgarös
Svo sem fram kemur í skýrslu
umhverfisráðherra um möguleika á
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs'2’
skiptir afmörkunin miklu máli í af-
stöðu sveitarfélaganna. Þar kemur
m.a. fram að sveitarfélagið Homa-
fjörður geti fallist á að Vatnajökuls-
þjóðgarður markist af jöðrum
Vatnajökuls og Skaftafellsþjóð-
garðs. Fleiri hugmyndir hafa verið
til umræðu og ljóst er að afstaða
bænda mótast mjög af þessum
þætti. Því lengra sem mörkin ná út
fyrir jökuljaðarinn og inn á það
land sem nýtt er til hefðbundins bú-
skapar, því fleiri atriði koma til álita
sem tengjast þeim þætti. Þar kemur
einnig við sögu eignarréttur all-
margra jarða eins og að er vikið í
framangreindri skýrslu. Hver svo
sem niðurstaðan verður • varðandi
afmörkun hugsanlegs Vatnajökuls-
þjóðgarðs teljum við rétt á þessu
12 - FREYR 10/2000