Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.2001, Blaðsíða 10

H
Ljósmynd/ Árbæjarsafn
Yfirlitsmynd af Norðurmýri frá því á 6. áratugnum. Þaó var árið 1935 sem fyrst er getiö um fyrirhugaöa byggð í Norðurmýri í greinargeró með skipulagstillögu fyrir Reykjavík.
NORÐURMÝRIN: (SLENSKUR
HVERSDAGSFUNKIS
EFTIR ÁGÚSTU
KRISTÓFERSDÓTTUR
Réttaustan við Snorrabrautina reis á fjórða áratugnum
hverfið Norðurmýri. í eldri skipulagstillögum var gert
róðf yrir járnbrautarstöð 1 á þ essu svæði en þær hug-
mync Jir viku fyrir íbúðabyggð. Norðurmýrin er 1 yrsta
hverfið í Reyl< ;jav ík sem skipulagt var utan Hringbrautar
og mc irkar fyrstu skrefin í út þensli j
1: )orgarinnar ti íl austurs.
ARGIR telja að bygg-
ingarlist á Norðurlönd-
um hafi þróast með
svipuðum hætti. ísland
er stundum talið með
og hvað varðar upp-
hafsár módernismans
er það eðlilegt, því yf-
irgnæfandi meirihluti starfandi arkitekta og
þeirra sem hlotið höfðu annars konar sér-
menntun á sviði húsateikninga höfðu sótt
menntun sína til Danmerkur. En þrátt fyrir
að margt sé sameiginlegt má fínna nokkur
sérkenni í hverju landi. A ráðstefnu um funk-
sjónalismann sem haldin var í Ósló árið 1994
var rætt um að hvert Norðurlandanna hefði
skapað sinn eigin funkis í framhaldi af Stokk-
hólmssýningunni 1930, sem markaði upphaf
útbreiðslu funksjónalismans á Norðurlöndum.
Þannig varð til tígulsteinsfunkis í Danmörku,
timburfunkis í Noregi og steinsteypufunkis á
Islandi. Utbreiðsla funksjónalismans var hröð
og til eru þeir sem ganga svo langt að tala um
funksjónalistíska hefð á Norðurlöndum. Að
hús þar hafi ávallt einkennst af einföldum
planlausnum og skynsamlegum byggingarað-
ferðum, einfaldleikann hafi þau átt sameig-
inlegan með þeim straumum sem á fjórða ára-
tugnum bárust sunnan úr Evrópu. Réttara er
að líta svo á að sérstakar aðstæður á hverjum
stað hafi blandast alþjóðlegum straumum
þannig að úr hafi orðið staðbundinn (vern-
acular) funksjónalismi.
í skrifum íslenskra arkitekta frá fjórða ára-
tugnum kemur fram að þessi blöndun hafi
ekki orðið af neinni tilviljun heldur meðvituð
stefna. I grein um Stokkhólmssýninguna
1930, talar Guttormur Andrésson arkitekt og
múrari um að íslendingar hafi fulla ástæðu til
að bíða með eftirvæntingu þeirrar reynslu
sem nágrannalönd okkar séu að öðlast af
funksjónalismanum. Svo segir hann „Að vísu
höfum vjer sérstöðu og er að sjálfsögðu
ómögulegt fyrir oss að semja oss alveg að
byggingarháttum einnar þjóðar - til þess eru
staðhættir og öll skilyrði of ólík. Það liggur í
hlutarins eðli að sú húsagerð sem hugsuð er
suður í Frakklandi og hefir að mestu þroskast
í Þýskalandi og Svíþjóð, þarf að breytast all
mjög áður en hún er nothæf hjá oss. En hefir
ekki einmitt þessi stefna mesta möguleika til
að valda þeirri breytingu að vjer, með þeim
byggingarefnum sem vjer nú notum getum
skapað sjálfstæða íslenska húsagerð innan
takmarka hennar?“ Og fleiri tóku í sama
streng. í bókinni Húsakostur og Híbýlaprýði
er inngangsgrein eftir Hörð Bjarnason arki-
tekt. Þar segir hann meðal annars að íslend-
ingar eigi að vara sig á að taka athugasemda-
laust á móti öllu sem að þeim er rétt.
Freistast má til að álykta sem svo að við-
horf í anda þjóðernishyggju hafi valdið því að
íslenskir arkitektar hafið viljað laga funkis að
íslenskum aðstæðum og horft gagnrýnum
augum á það sem var að gerast erlendis. Að
mínu mati álitu íslenskir arkitektar aðlögun
af þessu tagi vera fullkomlega eðlilegan þátt í
þróun funksjónalismans. Funksjónalisminn
var hluti af alþjóðahyggju módernismans og
það hefði verið í beinni andstöðu við grunn-
hugmyndafræðina að telja ísland að ein-
hverju leyti of gott fyrir funkis.
Það er ekki svo að stefnur og straumar í
byggingarlist séu jafnósveigjanlegar og
Dogmayfirlýsing kvikmyndaleikstjórans Lars
Von Triers. Hugmyndirnar breytast á ferð
sinni og taka við nýjum sérkennum á hverjum
stað. A áðurnefndri ráðstefnu í Ósló talaði
einn fyrirlesaranna, Wenche Findal, um að
líta mætti á Norðurlöndin sem jaðarsvæði þar
sem svipaðar aðstæður ríkja hvað varðar
byggingarefni, veðurfar og landslag. Því sé
ekki að undra að þróun funksjónalismans hafi
verið svipuð í löndunum.
Skipulag Reykjavíkur
Árið 1927 var gert heildarskipulag fyrir
Reykjavikurbæ byggt á hugmyndum sem
Guðjón Samúelsson húsameistari ríkisins og
Guðmundur Hannesson læknir höfðu áður
sett fram í riti. Bók Guðmundar Um skipulag
bæja frá árinu 1916 hafði mikil áhrif á gerð
skipulagsins. Þess verður þó að geta að þetta
skipulag var formlega aldrei samþykkt. Meg-
ineinkenni skipulagsins er að göturnar eru
langar og oft bogadregnar. Þar sem ekki var
gert ráð fyrir einbýlishúsum átti að byggja
húsasamstæður með lokuðum görðum í miðju,
svokallaða randbyggð, eins og verka-
mannabústaðir Guðjóns Samúelssonar við
Hringbraut eru gott dæmi um.
Eitt af því sem Guðmundur lagði áherslu á
var staðsetning húsa gagnvart sól, hann taldi
mikilvægt að menn gætu notið sólar við hús
sín og að þeir hefðu aðgang að garði. Að-
algarðsvæðið átti að vera sunnan húss burt-
séð frá því hvort sú hlið sneri að götu eður ei.
Skapaði þetta fyrirkomulag allsérstæða götu-
mynd sem má sjá víða um bæinn enda þess-
um hugmyndum fylgt vel framyfir miðja öld-
ina.
Skipulagið frá 1927 náði aðeins til Reykja-
víkur innan Hringbrautar. Brátt varð ljóst að
það svæði dugði engan veginn og hafist var
handa við að skipuleggja svæði utan Hring-
brautar.
Norðurmýrin
Það var árið 1935 sem fyrst er getið um
fyrirhugaða byggð í Norðurmýri í greinar-
gerð með skipulagstillögum fyrir Reykjavík.
Þar kallast hverfið byggingarsvæði III og
áttu að vera þar fjölbýlishús meðfram Njáls-
götu og Rauðarárstíg, að hluta, en þriggja
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 24. FEBRÚAR 2001