Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.2001, Blaðsíða 20

U PPGJÖR VIÐ PÉTU R GAUT

Morgunbla3ið/Ámi Sæberg
„Við Pétur Gautur höfum elst og vonandi þroshast,"
segir Gunnar Eyjólfsson.
í kvöld fagnar Gunnar Eyjólfsson leikari
75 óra afmæli sínu með því að standa einn
ó stóra sviði Þjóðleikhússins og flytja einleik
sem hann hefur sett saman úr leikritinu
Pétur Gautur eftir Henrik Ibsen í þýðingu
Einars Benediktssonar. HÁVAR SIGURJÓNS-
SON hitti Gunnar í vikunni þar sem hann
bjó sig undir sýninguna.
í hlutverki Péturs Gauts 1962.
þeirri sem hefur alltaf trúað á hið góða í
honum. Það er nefnilega enginn vandi að
láta sér þykja vænt um þá fullkomnu, þá
góðu. En það er erfiðara að þykja vænt um
þá sem eru öðruvísi, veikir og hraktir. Sól-
veig hefur beðið hans í sextíu ár, hún er
jafnung og hún var þegar Pétur yfirgaf
hana. Eg hef það eftir Halvdan Christian-
sen, hann var eiginmaður Gerdu Ring sem
leikstýrði Pétri Gaut hér, að Ibsen hafi sagt
að Sólveig ætti að vera blind þegar Pétur
fyndi hana aftur. Blind og ung. Það er mjög
eðlilegt. Ástin er blind og síung.“
Gunnar hlaut á sínum tíma Silfurlampann,
viðurkenningu leikhúsgagnrýnenda, fyrir
túlkun sína á Pétri Gaut í sýningu Þjóð-
leikhússins. „Mér þótti vissulega vænt um
þá viðurkenningu en hún skipti mig í sjálfu
sér ekki miklu máli. Það sem var ánægju-
legt fyrir mig við veitingu Silfurlampans
þetta leikár var að ég fékk öll atkvæðin en
þau skiptust jafnt á milli þeirra tveggja
hlutverka sem ég var að leika þennan vetur
í Þjóðleikhúsinu. Pétur Gaut og Andra í
Andorra eftir Max Frisch. Það hlutverk hef-
ur alltaf haft sérlega sterk áhrif á mig og er
eitt af þeim sem eiga mjög ákveðinn og
sterkan stað í sál minni.“
Gunnar segir að verðlaun af því tagi sem
Silfurlampinn var séu viðurkenning til
þeirra sem standa í eldlínunni á hverjum
tíma. „Þau skipta kannski ekki máli fyrir
þroska manns sem listamanns en það er
fólgin í þeim hvatning og viðurkenning. Ég
álít að það sé gott fyrir leikhúsið."
ÞEGAR ég leitaði eftir viðtali við
Gunnar í tilefni af stórafmæli
hans og sýningunni hristi hann
höfuðið og sagði að það yrði að
bíða betri tíma. „Þessi sýning
á laugardagskvöldið er mér
svo mikilvæg, svo mikið hjart-
ans mál, að ég vil alls ekki
dreifa orku minni í tal um annað í þessari
viku,“ sagði hann. Við urðum því ásáttir um
að geyma samtal um glæsilegan feril hans
þar til síðar en ræða um Pétur Gaut þess í
stað. Allt frá því Gunnar lék Pétur Gaut í
Þjóðleikhúsinu 1962 hefur þetta merka hlut-
verk fylgt honum með einum eða öðrum
hætti. Flestum er sáu sýninguna varð Gunn-
ar ógleymanlegur í hlutverkinu.
Sögulegt uppgjör
við erfiða persónu
Hann segist sjálfur hafa heillast meira af
hlutverkinu en flestum öðrum, Pétur Gautur
hafi verið sér erfiður en heillandi og vaxið,
elst og þroskast í nær fjóra áratugi en nú sé
kominn tími tii að gera upp sakirnar, leiðir
verði að skilja. Og margir vilja verða vitni
að þessu sögulega uppgjöri í leikhúsinu.
Um leið og það spurðist út að Gunnar
Eyjólfsson ætlaði að flytja Pétur Gaut með
þessum hætti á afmælinu sínu runnu miðar
út og fengu færri en vildu. Gunnar verður
hálfvandræðalegur þegar ég spyr hvort
hann ætli að endurtaka leikinn til að mæta
þessari miklu eftirspurn.
„Upphaflega átti þetta nú bara að vera
eins konar afmælisgjöf frá mér til vina og
nánustu ættingja. Eg færði það í tal við
þjóðleikhússtjóra að leyfa mér að flytja
þetta á Smíðaverkstæðinu þetta eina kvöld.
Hann hvatti mig mjög til að gera þetta en
það kom í ljós að áhuginn var slíkur fyrir
þessu útífrá að Smíðaverkstæðið dugði ekki.
Þetta var því fært upp á stóra svið.“
Þrátt fyrir að hafa leikið mörg stærstu
hlutverk leikbókmenntanna í leikhúsinu, þ.
á m. Hamlet, Fást og Ödipus konung hefur
Gunnar aldrei fyrr staðið einn á sviðinu og
flutt einleik.
„Verkið liggur mjög vel við svona flutn-
ingi og ég sný því þannig fyrir mér að þarna
er maður sem hugsar upphátt og er neydd-
ur til að horfast í augu við sjálfan sig á loka-
stund lífs síns. Ég hef valið kafla úr leikrit-
inu og sett saman í þessa einsmannssýningu
mína, þar sem ég túlka verkið samkvæmt
mínum skilningi á þvi. í mínum huga fjallar
Pétur Gautur um spurninguna: Til hvers lif-
ir maður og fyrir hvern? Fyrir sjálfan sig
eða aðra? Pétur uppgötvar þegar hann er
kominn á grafarbakkann að hann hefur ekki
þjónað neinum nema sjálfum sér. Svona
maður er náttúrlega óalandi og óferjandi og
er alltof þungur á sér í himininn."
Pétur Gautur og Gunnar eiga
sama afmælisdag
Gunnar segir að fyrstu kynni sín af Pétri
Gaut hafi verið mun fyrr en sýningin í Þjóð-
leikhúsinu. „Ég kynntist Pétri Gaut fyrst
þegar ég sá Lárus Pálsson leika hluta af
verkinu hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Þetta
var á stríðsárunum og var ein af fyrstu leik-
sýningunum sem ég sá í Reykjavík. Svo átti
það fyrir mér að liggja að leika sjálfur Pét-
ur Gaut hér í Þjóðleikhúsinu fyrir 38 árum.
Ég hef oft spurt sjálfan mig að því hvernig
standi á þessum áhuga mínum á Pétri Gaut.
Ég hef leikið mörg önnur stór hlutverk en
ekkert þeirra hefur haft viðlíka áhrif á mig
og Pétur Gautur. Þetta blandaðist reyndar
líka aðdáun minni á Einari Benediktssyni.
Þýðing hans á verkinu er hrein snilld. Einar
sagði í bréfi til Ibsens að hann væri búinn
að þýða Pétur Gaut og bætti svo við: „Verk-
ið er þeim mun fallegra og
betra en það er á frummálinu
sem íslenskan tekur norskunni
fram á öllum sviðum.“ Ibsen
skrifaði Brandes og minntist á
þennan hrokafulla íslending.
En ég dáist alltaf jafnmikið að
þessari þýðingu.
Einu sinni sem oftar var ég
að lesa mér til um sögu verks-
ins og rakst þá á að það var
frumsýnt í gamla Rristjaníu-
leikhúsinu í Osló hinn 24.
febrúar 1876. Við eigum sem-
sagt sama afmæiisdag, ég og
Pétur Gautur, og í ár er hann
125 ára og ég 75 ára. Þarna
eru sterk tengsl en annað mál
er að ég vilji vera eins og Pét-
ur Gautur." Gunnar brosir og
hristir höfuðið og segist alveg
geta fallist á að hann lesi hugs-
anlega alltof mikið útúr þessu.
En hvað er það sem hefur
dregið þig að Pétri Gaut?
„Það hefur runnið upp fyrir
mér með árunum að það sem
bjargar Pétri er ást konunnar.
Móðurástin, ást eiginkonunn-
ar, ást barnanna, ekki síst
dætranna. Trú, von og kær-
leikur eru lykilorð þessa verks.
Þetta er sagan um manninn
sem eignast allan heiminn en
glatar sjálfum sér. Og hvers
virði er það? Við hljótum að
þurfa að svara þeirri spurn-
ingu áður en lýkur. Ég er líka
að votta eiginkonu minni og
dætrum þakklæti mitt og játa
þeim ást mína með þessari
sýningu. Annar stórkostlegur
þráður í verkinu er þessi
sterka þrá sem knýr hann
áfram til að ná sér upp úr fá-
tækt og örbirgð. Ekki minna
máli skiptir sú spurning sem
er svo áleitin í Pétri Gaut: Hve-
nær hættir maðurinn að ljúga og
verður að skáldi? Það er svo oft
sagt við Pétur: Þú lýgur. Og atriði
eftir atriði byrjar á orðunum: Er
það satt? Sífellt er verið að draga
í efa það sem hann segir. Hann
var skáld, á því er enginn efi, og
það er reyndar hæfileiki sem ég
hefði alveg viljað njóta.“
Ástin er blind
og siung
Þú talar um persónu Péturs
Gauts eins og hann sé raunveru-
legur. Sérðu hann bókstaflega fyr-
ir þér?
„Já, það geri ég svo sannarlega.
Og þess vegna er ég að gera þetta
núna. Leiðir verða að skilja ein-
hvern tímann. Ég kæri mig ekkert
um að vera alltaf að burðast með
hann. Mér er vel við hann en ég
kæri mig ekki um að vera eins og
hann. Og hann hefur breyst eins
og ég sjálfur. Elst og vonandi
þroskast. Þess vegna hef ég byggt
sýninguna þannig upp að Pétur er
gamall þegar hann birtist í upp-
hafi og hittir hnappasmiðinn.
Hann fær eitt tækifæri til að finna
einhvern sem getur borið honum
gott vitni, annars verður sál hans
brædd upp í deiglunni með sálum
annarra ómerkilegra syndara. Og
það er ekki hann sjálfur sem
bjargar sér. Honum er bjargað af
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 24. FEBRÚAR 2001