Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.2001, Blaðsíða 12

Morgunblaðið/Kristinn
Hlín Diego, Lára Stefánsdóttir og Katrín Johnson æfa dansverkiö „Pocket Ocean“ sem Rui Horta hefur samió fyrir íslenska dansflokkinn og verdur
frumsýnt í Borgarleikhúsinu 3. mars nk.
EFTIR RUI HORTA
Hvernig er búið að skap-
andi danslist? í hvernig
umhverfi þrífst skapandi
danslist? Þessum spurn-
ingum er reynt að svara í
eftirfarandi erindi sem
höfundur flutti á ráðstefnu
í Leeds á Englandi fyrir
skömmu er nefndist
Gróðurhúsaáhrifin: listin
og vísindin að hlúa að
danshöfundum.
IFYRSTA lagi vil ég íhuga umhverfi
danssköpunar. Dansinn er á mótum
nokkurra listgreina og það gefur ýmsa
möguleika, en gerir einnig miklar kröf-
ur til dansskáldsins. Við getum valið
um tónlist, leikmyndir, lýsingu, listræn
og hugmyndafræðileg markmið, en
þessari frelsun fylgir einnig ábyrgð.
Hún merkir að við verðum að minnsta kosti
að búa að vissri grunnþekkingu og hafa góðan
smekk til að móta ákvarðanir okkar.
Undanfarið hafa margir nýstárlegustu við-
burðirnir í listdansi ekki komið úr smiðju
danshöfunda, heldur frá mjög skapandi og
færum sjónlistamönnum sem hafa notað
dansinn til að miðla hugmyndum sínum. Eg
held að nú sé kominn tími til að draga lær-
dóm af þessari reynslu og gera sér ljóst að
danshöfundur er sá sem notar merkingar-
kerfi hreyfínganna til að skapa áhrifamikla
leikviðburði sem ekki er hægt að greina frá
öðrum listgreinum.
Ef ég hugleiði þær ögranir sem framtíðin í
danssköpun ber í skauti sér mundi ég nefna
þetta: að kunna að nota þessar listgreinar á
vitsmunalegan og fagurfræðilegan hátt án
þess að tapa sér í spennandi tæknibrellum, og
halda líkamanum hreyfanlegum og í brenni-
depli rannsókna okkar.
Ég hef þá trú að besta leiðin til að þjálfa
danshöfunda sé að þjálfa mjög góða dansara.
Það eru þeir sem taka þátt í sköpunarferlinu,
þeir eru túlkendumir sem leggja sitt að
mörkum með rausn sinni, líkamsnánd og jafn-
vel eigin hugmyndum. Því ættum við að hug-
leiða háþróað menntunarkerfi sem væri
byggt, að svo miklu leyti sem kostur er, á
reynslu, vísindaþekkingu og virðingu fyrir
einstaklingnum í heild sinni sem væri aldrei
firrtur menningarumhverfinu.
I heimi leiklistarinnar þurfum við umboðs-
menn og skipuleggjendur sem standa við hlið
danshöfundanna, sýna þeim samstöðu og eru
meðvirkir í sköpunarbaráttunni, en ekki fólk
sem flíkar valdi sínu valdsins vegna.
Atvinnufólk sem leggur starfinu lið með
fjáröflun, safnvörslu og skipulagningu, sem
uppgötvar hæfileika og sér framtíð þessarar
listgreinar fyrir næringu, en lætur listamönn-
unum eftir frumkvæðið og missir aldrei sjón-
ar á því að þjóna þeirri menningu sem við
eigum sameiginlega.
Ég vil ennfremur líta á blaðamenn og
gagnrýnendur sem innanbúðarfólk en ekki
utangarðsfólk. Ég trúi því að fjölmiðill sem
fjallar um listir hafi áhuga á listum og gegni
þar af leiðandi almennu stuðningshlutverki.
Með fullri virðingu fyrir tjáningarfrelsinu vil
ég aðeins segja að menn skyldu hugsa sig vel
um áður en þeir segja „nei“ og af hvaða hvöt-
um þeir segja „nei“. Okkar heimur er afar
brothættur.
Danssköpun og
samfélagsþróun
í öðru lagi trúi ég því að danssköpun verði
ekki greind frá samfélagsþróuninni. Við erum
hluti af þjónustusamfélagi. Æ fleiri vinna
störf sem tengjast í engu framleiðslu eða
vinnslu til að sinna frumþörfum.
Sjötíu eða áttatíu prósent vinnuaflsins
starfar við stjómun (þetta á oft við í leiklist-
inni, þar sem við sjáum æ fyrirferðarmeiri
stofnanir. Stundum þarf 600 manns til að
halda 150 listamönnum að verki - og yfirleitt
er dansflokkurinn í kjallaranum).
Við erum einkum að endurskipuleggja og
stjóma - þetta er ekki áfellisdómur, heldur
veruleiki sem við getum ekki litið fram hjá.
Þetta veldur gnðarlegum breytingum á gild-
ismati okkar og eins því hvernig við tengj-
umst hvert öðm.
Flest okkar búa í borgum og borgir merkja
að oft emm við firrt draumum okkar og emm
að kljást við afar flókin kerfi. Það er geðldofm
fjarlægð milli hugar og líkama, og því hefur
líkaminn villst. Ég kom hingað í leigubíl, það
em naumast nokkur tré í miðborginni og eini
hluti náttúrannar sem ég kom auga á var mitt
eigið hömnd. Líkaminn verður afdrep, sein-
asti staðurinn þar sem við getum varðveitt
kenndir okkar. Og leikhúsið er staður þar
sem við setjum líkama, líkt og um safn væri
að ræða. Maður fer í leikhúsið og segir: „Nei
sko, þama er líkami!“ Þannig verður þetta
eftir þrjátíu ár.
Við eram sérfróð um hinn hreyfanlega lík-
ama og því held ég að við höfum sitthvað til
málanna að leggja í samfélagi sem er að ein-
angra sig frá líkamanum og glata traustu,
ævafornu sambandi við þennan sama líkama.
Leikhús em um það bil seinustu blótsstaðir
okkar tíma, staðir þar sem við getum komið
saman til að sitja, spjalla og hugsa. Þess
vegna ættum við að hugleiða það sem við ger-
um á leiksviðinu. Við verðum að spyrja okkur
af vissri auðmýkt hvaðan við komum og
hverjum við séum að þjóna í raun, eða hvort
við getum búið eitthvað til sem hefur jákvæð
samfélagsleg áhrif. Gott menningarsamfélag
fylgir eftir því sem góð menntun kom af stað,
en getur einnig leiðrétt það sem slæm mennt-
un olli.
Hið vaxandi dansskáld
Þessi ráðstefna fjallaði af miklum áhuga
um það „hvernig ætti að móta danshöfund".
Enn vil ég leggja áherslu á hversu mikilvægt
sambandið er milli dansarans og þess sem
semur dansinn. Það þarf afar persónulegt
framtak til þess að verða danshöfundur og
hvert okkar fór eigin leið að því marki. Þó
trúi ég því að ef dansari býr yfir sterkum
sköpunarkrafti og sé fær um að tjá hann þau
ár sem hann/hún er dansari eigi hann/hún
mun betri möguleika á að koma fram sem at-
hyglisverður danshöfundur. Hluti af lausninni
er hjá okkur danshöfundunum (við ættum að
kvarta minna). Við verðum að axla ábyrgð og
ýta undir að dansarar þroski sköpunargáfu
sína og - ef mögulegt er - veita þeim líka
tækifæri til að semja dans. Við ættum ekki að
óttast að auka samkeppni í okkar eigin hús-
um. Það er fallegt að miðla þekkingu.
Hlutverk þess sem skipuleggur og fjár-
magnar dansviðburði er mjög mikilvægt nú
um stundir, vegna þess að þeir sem gegna því
em gjaman meðvitaðir um nýtt hæfileikafólk
og geta gert því kleift að stíga næsta skrefið.
Maria de Assis sagði svo viturlega í sínu er-
indi að oft mætti útdeila fjárstuðningi af
næmleika; meir að segja væri hægt að gera
rétt með því að úthluta minna svo fremi menn
gættu þess að stuðningurinn kæmi á réttum
tíma.
Ég held ekki að það séu til nein einföld
svör við þeirri spurningu hvort unnt sé að
„kenna danssköpun“. Vissulega gætu gmnn-
hugmyndir um samsetningu (composition)
sem og alhliða þekking á fagurfræðum og
tengdum listgreinum orðið þáttur í námsskrá.
Og það er trúa mín að hægt sé að gefa dans-
höfundi tækifæri til að láta reyna á fyrstu
verk sín innan leikhússtofnunar. En það sem
raunvemlega skiptir máli gerist eftir þessa
menntun, úti í vemleikanum, rétt eins og í
flestum öðmm starfsgreinum. Dæmið um
portúgalska dansheiminn er alveg ljóst: við
fómm öll burt til að leita að einhverju öðm og
við snemm til baka til að skapa okkar eigin
verk og uppgötva okkar persónulega stíl. Auk
þess þekktumst við vel, við unnum saman og
vomm misjafnlega samábyrg, við vorum sam-
stiga (og ósamstiga). Það sem gerði hinn
mikla mun var sú einfalda staðreynd að dans-
skáld voru í samræðum við hvert annað. Ég
get því ímyndað mér að það geti einnig verið
langtíma aðferð til að „móta“ danshöfund að
styðja við dans á einum, afmörkuðum stað.
Samsetningin er afar flókin smíð, hún er
nánast eins og tilraun til að fá botn í kaótíska
veröld (og oft mjög kaótíska sál) og end-
urvinna í formi dansverks. Hún snýst ekki að-
eins um að útdeila dansspomm, heldur sam-
tvinnun leikrænna þátta; hún snýst um
hugmyndir, hún snýst um lífið. Og þá ferð
föram við ein saman. Það er ekkert til sem
heitir fullbúinn danshöfundur.
Hann/hún er allt lífið að læra eins og góður
læknir. Danssköpun snýst um stöðuga rann-
sóknarvinnu með það markmið að þroska alla
sína möguleika, til þess að menn þurfi ekki að
heyra: „Nei sko, við fundum danshöfund!“
Vandinn er sá að markaðskerfið notar efnileg
dansskáld til að búa til skjótan frama, eins og
gert er við hverja aðra framleiðsluvöru.
Skipuleggjandinn og stuðningsaðilinn
gegnir annars vegar mikilvægu hlutverki við
að uppgötva og koma ungu hæfileikafólki til
þroska, en hins vegar ætti hann að forðast þá
tilhneigingu dansheimsins að veðja á skyndi-
frama. Þess í stað ætti hann að efla sam-
ábyrgð til lengri tíma og skapa stöðugleika,
til þess að vekja þá kennd með listamann-
inum að hann/hún sé að taka áhættu í stað
þess að stefna á skyndiframa.
Reynsla mín sem danshöfundur er raunar
athyglisverð og ekki dæmigerð. Fyrsta
reynsla mín af danssköpun var á níunda ára-
tugnum í Portúgal, fjarri meginstraumi dans-
heimsins í Evrópu. Ég gat gert mín mistök
(og gerði helling af þeim) og þó að þau væru
aldrei „fyrirgefin" heima, hafði enginn utan
að komandi tök á að sjá þau. Hefði það gerst
ef ég hefði vaxið upp í heimsborgaralegra
umhverfi? Ég held ekki. Þegar ég kom seinna
til Frankfurt fékk ég réttu aðstoðina á réttum
tíma frá Mousonturm og Dieter Buroch. A
bak við mig var skipulag sem gerði mér kleift
að einbeita mér algerlega að skapandi starfi.
Og eftir margra ára tilraunir (og mistök) var
þetta allt í einu litið óvæntum augum og mik-
ill áhugi vaknaði. Núna, eftir sjö ár í Frank-
H 1 2 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS - MENNING/LISTIR 24. FEBRÚAR 2001
I