Prentarinn - 01.01.1970, Síða 11

í og frá borginni. Þetta var einraitt staðurinn sem
veitt gat svigrúra auðmagnsfyrirtæki Antons Kober-
gers (1445—1513), umsvifamesta prentsraiðjueiganda
Evrópu á fimmtándu og sextándu öld. Hann hóf
rekstur 1470 og stundaði um skeið jöfnum höndum
prentsmiðjurekstur, útgáfustarfsemi og bóksölu. Allt
var þetta stórt í sniðum hjá honum og tók á sig
myndir alþjóðlegra samsteypna og hringa bernsku-
skeiðs auðvaldsskipulagsins. Þegar Koberger hafði
mest umleikis, hafði hann í notkun 24 pressur og
hjá honum unntt á annað hundrað setjarar, próf-
arkalesarar, prentarar, pentar og bókbindarar. I
verðlista fyrirtækis hans árin 1473—1513 eru taldir
upp rúmlega 200 titlar, flest þykk bindi í fólíóbroti.
Líklega var Liber chronicarutn eftir Hartmann
Schedel (1493) íburðarmest af útgáfubókum Kober-
gers; í henni voru um 1800 tréskurðarmyndir — og
í takmörkuðum hluta upplagsins voru þær handlit-
aðar — sem gera bókina fróðleiksnámu unt mynd-
fræði, landafræði og kortagerðarfræði. Koberger
gerði félagsskap við útgefendur með eigin prent-
smiðjur í Basel, Strasbourg og Lyon, sumpart vegna
þess að pressur hans sjálfs höfðu ekki undan, sum-
part til að greiða fyrir sölu bóka sinna erlendis. í
París hélt hann uppi eigin umboðsskrifstofn; á öðr-
um stöðum hafði hann umboðsmenn sameiginlega
með öðrum innflytjendum, og þá ekki endilega bók-
sölum. Við lokauppgjör á Liber chronicarum 1509
kom í ljós að óseldar birgðir vorti í París, Lyon.
Strasbourg, Mflanó, Como, l'lórens, Feneyjum, Augs-
burg, Leipzig, Prag, Graz og Búdapest. Þröngsýni
og afbrýðissemi gildanna þröngvuðu Koberger loks
til að einbeita sér að einni atvinnugrein einvörð-
ungu; hann kaus að vera áfram útgefandi og gaf frá
sér prentun, bókband og bóksölu. Þótt Koberger
væri síður en svo ómenntaður, var hann fyrst og
fremst kaupsýslumaður — en af þeirri gerð sem ver-
ið hefur drottnandi í útgefendastétt; kaupsýslumað-
ur með hugsjónir og ábyrgðartilfinningti gaguvart
höfundum sínum og lesendum.
Koberger var líka fyrsti útgefandinn sem bókaút-
gáfa hækkaði í metorðastiga þjóðfélagsins; liann
fékk kvonfang úr röðum borgaraðalsins í Núrnberg
og var veitt innganga í borgarráðið — jafngildi bar-
ónstignar sem veitt hefur verið einstöku þýzkum
útgefendum eins og Cotta og Tauchnitz, eða ridd-
aratitils ensku útgefandanna Fredericks Macmillans,
Newmans Flowers, Stanley Unwins, Allens Lane og
Geoffrey Fabers.
Eins og oft vill verða gekk snilligáfa stofnanda
fyrirtækisins ekki í arf til afkomenda hans, um
stund lifðu Kobergerarnir á fornri frægð, en urðu
að leggja fyrirtækið niður 1526.
Marka má hversu alþjóðleg viðskiptasambönd
staða eins og Núrnberg og Augsburg auðvelduðu
útvegun bóka af bókasafni Hieronymus Múnzers
(d. 1508), læknis í Núrnberg. Hann pantaði bækur
frá Feneyjum, Lyon, Bologna og Flórens og keypti
samtímis í Núrnberg bækur gefnar út í Feneyjum,
Reutlingen, Padua, Treviso, Louvain og Strasbourg.
Ulrich von Hutten skrifaði 9. ágúst 1516 frá Bol-
ogna Englendingnum Richard Croke, sem þá kenndi
grísku við háskólann í Leipzig, og bað hann að
senda sér eintak af Epislolae obscurorum virorum,
22. sama mánaðar kvittaði hann fyrir móttöku bók-
arinnar — slík frammistaða var að þakka ágætu
braðboðakerfi verzlunarfélaganna.
MAINZ. Ólíku er saman að jafna, þar sem eru
þessar iðandi miðstöðvar hverskonar kaupsýslu, og
Mainz, vagga prentlistarinnar, því einn maður að-
eins, Johann Schöffer, sonur Peters, varnaði því að
nafn hennar hyrfi með öllu úr prentsögunni. Hann
tók við fyrirtækinu 1503 að föður sínum látnum, og
allt til æviloka 1531 var hann í rauninni ólöggiltur
prentari fyrir háskólann. Flest af því sem frá hon-
um kom varðar sígildar bókmenntir fornar. Fyrsta
starfsárið lagði liann drög að fyrstu þýðingu Livi-
usar á þýzku, hún biitist 1505 með 214 tréskurðar-
myndum og var sjö sinnum endurprentuð áður en
fvrirtækið lagði upp laupana 1559. Útgáfan frá 1505
á það einnig skilið vegna formálans að hennar sé
getið. Þar er ljóslega skýrt frá uppruna uppgötvun-
arinnar, sem síðari tíma fræðimenn hafa gert sitt
versta til að hylja í þoku: „I Mainz," segir þar,
„uppgötvaði hugvitsniaðurinn Johann Gutenberg
prentlistina dásamlegu á því herrans ári 1450, en
síðan var hún bætt og fullkomnuð fyrir iðjusemi,
útgjöld og erfiði Johanns Fausts og Peters Schöffers
í Mainz."
Auk þýzku útgáfunnar á Liviusi, gaf Johann
Schöffer út heildarútgáfu á latínu (1518—19), sem
livað texta og prentun snerti tók stórlega fram þeim
tveim útgáfum sem á undan voru komnar, frá Róm
(1469) og Feneyjum (1498). Scliöffer prentaði sum
flugrit Ulrichs von Hutten gegn páfadómnum, og
þessi vinur lians kann að hafa vakið eða eflt áhuga
prentarans á þjóðsögunni á miðöldum. Vinur beggja,
Sebastian von Rotenhan, hafði á prjónunum safn
þýzkra annála, þótt aðeins einu bindi yrði lokið,
sökum þess að Rotenhan var kallaður brott til að
gegna sendiherrastarfi. Mest dálæti virðist þó Schöf-
fer hafa liaft á fornleifafræði. Hann prentaði aukna
útgáfu Inscriptiones vetustae Romanae, sem Konrad
Peutinger hafði safnað í og umhverfis Augsburg
(1520); ritið Collectanea antiquitatum Maguntin-
ensium (1520), lýsingu á rómverskum minjum í og
umhverfis Mainz; og loks Liber imperatorum Rom-
anorum (1526), þar sem myndir sýndu ekki forn-
menn í furðulegu líki riddara endurreisnartímans,
eins og tíðkaðist í öðrum samtímabókum, heldur
var myndskreytingin eftirmyndir af ósviknum, róm-
verskum peningum og öðrum fornaldarminjum.
PRENTARINN
9