Nýi tíminn - 06.03.1958, Qupperneq 9

Finuntudagur & marz 1958 — NÝI TlftÖNN — (9
Stóriðja á Islandi á
verda is
en ekki álagaiiötur erlendra
Eg vil heldur að fallvötn íslands falli áfram
ónotuð til sjávar, en þau séu virkjuð af erlendum
auðhringum, sem eignist þau og verksmiðjurnar,
sem þau knýja.
Þjóðin á sjálf að eiga þá stóriðju sem rís á landi
hennar, það á að vera íslenzk stóriðja í þjónustu
íslenzku þjóðarinnar, en ekki útlend stóriðja þar
sem við létum auðlindir landsins af höndum, ís-
lenzkir menn íengju að þræla við hana en réðu
engu um hana.
Á þessa leið mælti Einar Olgeirsson í mnræöum
á Alþingi, er rætt var um stóriðju á íslandi í sambandi
við fríverzlunarmáliö. Fer hér á eftir útdráttur úr
síöasta kaflanum í ræðu Einars.
1 ræðu siirni um fríverzlun-
armálið ræddi Gylfi Þ. Gísla-
son menntamálaráðherra einn-
ig um stóriðjumálið, um fram-
tíð þjóðarinnar, um hagnýt-
ingu á þeim miklu auðlindum
sem við eigum í fossum og
jarðhita, hvernig við ættum
að hagnýta hana.
Ráðherann taldi, og raunar
líka hv. þm. Vestur-Húnvetn-
inga, Skúli Guðmundsson, að
með þátttöku íslands í frí-
verzlunarsvæði Evrópu, yrði
möguleiki á „fjárhagslegn
fyrirgreiðslu“ við uppkomu
stóriðju.
íslenzk stóriðja en
ekki útlend
Þetta mál, um framtíð ís-
lands og hagnýtingu auðlinda
okkar, sem beztar eru, aulc
fiskimiðanna, er stórvægilegt
mál, og mál, sem við þurfum
að fara að ræða miklu ræki-
legar en við höfum gert.
Ég hef a&vísu gert tillög-
ur um það mál og rætt það
hér í þinginu fyrir 10 árum
síðan, þegar ég lagði fram
ýtarlegar og greinilegar til-
lögur í maí 1947 um þróun
stóriðju á næsta áratug, 1947
—1957, og um undirbúning að
því að koma þeirri stóriðju
upp. Því var lítt sinnt þá,
vegna þess hvernig á stóð um
þróunina, sem þá var að
verða hér. En það er mál,
sem nú blasir við okkur á ný.
Ég vil taka það fram um
mína skoýSun á uppkomu stór-
iðju, að við Sslendingar eig-
um að ráða því sjáifi.r, livaða
stóiiðja kemur hé.r upp, lvvort
stóriðja kemur hér upp og
með hvaða móti. Ég álít, að
eitt eigum við frá úpphafi að
útiloka, og það er, að gróða-
sjónarmið útlendra auðhringa
geti ráðið því, að stóriðja
komi hér upp eða 'hvaða stór-
iðja kemur hér upp. Ef við
yrðum hluti af fríverzlunar-
svæði, þá mætti það aldrei
verða til þess, að útlendir auð-
hringar gætu sett hér upp
stóriðju og átt hér stórat-
vinnufyrirtæki. Ég álít, að sú
stóriðja, sem við sköpum hér
í framtíðinni, þurfi að vera
í cign Islendinga sjálfra, —
að það sé skilyrði fyrir því,
að stóriðja verði okkur til
nokkurrar blessunar.
Ög ég segi fyrir mitt leyti,
að ég vil heldur, að það bíði
og okkar fallviötn falli áfram
ónotuð til sjávar en að þau
séu virkjuð af erlendum auð-
hringum, sem eignist þau og
þær verksmiðjur, sem reist-
ar yrðu við þau og þeirra
afl. Ég álít að þjóðin þurfi
að eiga þessa stóriðju, ýmist
þjóðin sem heild, þjóðfélag
hennar, eða íslendingar sem
einstakiingar eða félög. Okk-
ar hugmynd um stóriðju, sem
hér á að komast upp í fram-
tíðiimi og þarf að komast
upp, eigi að vera, íslenzk
stóriðja í þjónustu okkar
þjóðar, en ekki útlend stór-
iðja, þar sem við fáum að
láta auðlindimar í té og fá-
um að þræla við hana, en
ráðum engu um hana. Ég á-
lít, að við eigum að byggja
upp okkar stóriðju sjálfir.
Ríkið á að íá útlent
fjármagn að láni
Hitt er rétt, að við getum
það ekki nema með útlendu
auðmagni, útlendu fjármagni.
Það þýðir, að við verðum að
fá að láni útlent fjármagn
til þess að byggja hana upp.
Islenzka ríkið á að taka fé að
láni erlendis, og við eigum
síðan að byggja fyrirtækin
sjálfir, eiga þau sjálfir. Ég
efast ekki um, að á sama
hátt og okkar verzlunarvið-
skipti eru möguleg við allan
heim, ef við hagnýtum að-
istæður okkar og erum ekki
innlimaðir í neitt kerfi, þá
höfum við sömu möguleikana
á lánsviðskiptum alls staðar í
heiminum. Islenzka ríkið get-
ur tekið slík lán og byggt
upp slíka stóriðju. Við burf-
um að vanda það vel, gæta
þess vel að standast þær
sveiflur, sem eru að verða í
tækni og uppfinningum á
þe'ssum sviðum, reyna að vera
þar sem öruggastir. Ég vil
benda þar t.d. á það fordæmi
Norðmanna, að þeir hafa í
eigu ríkisins, norska ríkisins,
byggt upp t.d. aluminíum-
verksmiðju, þar sem þeir taka
sjálfir að láni fé, meira að
segja, að ég heid, hjá kanad-
íska aluminíumhringum, þeim
volduga auðhring, eiga hins
vegar sjálfir verksmiðjuna og
orkuverin, og tryggja sér síð-
an að geta borgað þessum
auðhrffig í afurðum, í alumin-
íum, þannig að hluti af þeirra
aluminíumframleiðslu fer til
þess að borga vexti og afborg-
anir af þeim lánum, sem þeir
’hafa fengið.
Slíkt keri'i álít ég, að við
getum vel skapað okkur hér
á íslandi og byggt upp okkar
stóriðju þannig, að við eigurn
hana sjáifir, þjóðin sjálf og
dugandi og áhugasamir ein-
istaklingar hennar, en hleyp-
um aidrei útlendu auðmagni
inn í landið öðrurisi en á
þennan hátt, þ.e.a.s. ríkiö tek-
ur sem lán erlent fjármagn
og notar það á þennan hátt í
þjónustu þjóðarinnar.
Það sem við þuríum
að forðast
Ef hinsvegar erlendir auð-
hringir eignuðust orkuver og
verksmiðjur á Islandi, t.d. ef
aluminíumhringur kæmi upp
verksmiðju við eina af stórám
okkar, hvort það væri Þjórs-
á, -Jökulsá eða önnur, og ef
þar ættu að vinna tvö, þrjú,
fjögur, fimm þús. manns, —
og jafnvel þótt bj'ggja ætti
slíka verksmiðju á Húsavík
eðá Seyðisfirði eða hér suður
frá, þá mundi það þýða að
þurrka burtu að miklu leyti
byggðina í næstu sveitum.
Það mundi þýða að skapa því
auðvaldi, sem þessa verk-
smiðju ætti,- þá aðstöðu á ís-
landi, að það yrði voldugasti
aðilinn á íslandi, sá sem hefði
tök á öllu okkar atvinnulífi,
— og það er það, sem við
þurfum að forðast.
Ég segi þetta ekki bára
sem sósíalisti. Ég segi þetta
sem Islendingur, sem vill
forða landi sínu frá þvi, að
útlent auðvald komi inn í
það, frá sama sjónarmiði,
sem kom fram, þegar fyrst
var verið að ræða hagnýtingu
fossanna hér á íslandi, og
sem bæði Stefán G. og Þor-
steinn Erlingsson settu þá
fram, en sem þeir, skáldin
okkar, voru ekki einir um.
Við getum munað eftir,
hvað sagt var hér á Alþingi
af mönnum eins og t.d. Jóni
Þorlákssyni, formanni Sjálf-
stæðisflokksins, þegar hann
ræddi fossanefndarálitið og
bað menn um það að láta
heldur fossana okkar bíða ó-
notaða heidur en að láta fara
eins og þá var hættan á, að
þeir lentu í, eins og þeir
voru þá að sumu leyti lentár í,
eigu útlendra auðhringa og
yrðu síðan notaðir til þess að
skapa hér útlend stóriðju-
fyrirtæki í landinu. Við skul-
um muna það, að það voru
sjálfir pólitísku brautryðj-
endurnir í íslenzkri borgara-
stétt, einsog Jón Þorláksson,
sem höfðu vit fyrir ýmsinn
öðrum þá, sem voru skamm-
sýnir í þessum efnum, og
hindruðu 1923 hagnýfcingu
fossanna á fslandi til stór-
iðju, til jæss að það fengi
að bíða til þess tíma, að Is-
leisgingar gætu notað þá
sjáifir í sína þágu, í sína
þjónustú, en það yrði hvorki
Títan né neinir útlendingar,
sem klófestu okkar miklu auð-
lindir.
Og jþað væri þá illa farið ef
við ættum núna í miklu rík-
ara Islandi heldur en þá var
að verða til þess að glopra
þessu úr höndunum á okkur
í helgreiparnar á útlendu auð-
valdi.
Við skulum skapa stór-
iðjuna sjálíir
Við skulum muna, að þá
byrjun, sem við höfum gert
á stóriðju, þó ekki sé sérstak-
lega mikil, höfum við þó gert
hana samkvæmt þessari
scefnu, að þjóðin eigi að eiga
hana. Það hefur gengið seint
með sementsverksmiðjuna. En
allíhaldssamar stjórnir, sem
setið hafa að völdum hér á
íslandi, meðan mest hefur
verið deilt um sementsverk-
smiðjuna, meira að segja um
tíma bara Sjálfstæðisflokkur-
inn og Framsóknarflokkurinn
í stjóm, og við vitum ósköp
vel, að það hefur allan þann
tíma verið reynt að fá þessa
flokka til þess að láta sem-
entsverksmiðjuna verða einka-
fyrirtæki og taka hana úr
ríkiseign. Og þeir hafa staðið
á móti því. Þeir hafa eliki
látið undan þeim mikla þrýst-
ingi, sem var allan tímann frá
Ameríkönum, um að gera
sementsverksmiðjuna að
einkaeign. Hins vegar var svo
lítið látið undan í samhandi
við Áburðarverksmiðjuna, þó
að ég voni nú að það komi
aldrei að sök, af því að við
getum alltaf, hvenær sem Al-
þingi vill, afturkallað þami
hlut.
Sementsverksmiðjan og Á-
burðarverksmiðjan, þessi bjæj-
un á stóriðju hér heima, er
raunverulega hvorttveggja í
eigu þjóðarinnar. Og við skul-
um, þó okkur kunni að finn-
ast að okkur gangi seint á
vissum sviðum, þá skulum við
halda áfram þessari stefnu
um stóriðju á Islandi. Við
skulum skapa hana sjálfir.
Við skulum eiga liana sjálfir,
ýmist eiga liana þannig eins
og þjóðin á nú Áburöaiverk-
smiðjuna og Sementsverk-
smiðjuna, eða gefa Islending-
um, sem vilja vinna saman að
þessu, hvort heldur í formi
samvinnufélaga, hlutafélaga
eða annars slíks, eða ein-
staklhigar, möguleikar á því
að eiga slíkt.
Við þurfum erlent fjár-
magn, en við verður að koma
því svo fyrir að það erlenda
fjármagn komi aðeins inn
í landið þannig að ríkið taki
það að láni, en ekki með
því móti að það geti ráðið
sjálft í íslenzku atvhmulífi.
Og þessa erlenda fjármagns
sem við þurfum verður við að
af!a með sem allra bez.tum
Framhald á 11. síðu
Hezmangseidurini! logaz glait:
SÍS og Reginn siefna MoggaRyn!
Tímizin upplýsiz hesmangssvindl Thozsarannai
Hennangararnir lentu ný-
iega í hári saman út af
skiptingu ránsfengs síns.
Morgunblaðið bar stórféllt
svindl upp á Framsóknar-
deOd hermangarafélagsins.
Var þá með öllum ráðum
reynt- að lcoma í veg fyrir
að þeir héldu áfram ' áð
lýsa atferli hvei's annars.
Þær tilraúnir hafá mistek-
izt, því í gær skýrii' Tímffin
frá enn stórfelldara svffidli
sem sonur Ólafs Tliors og
Geir Hallgrímsson hafi
framið.
Jafnframt hafa Samband
íslenzkra Samvinnufélaga og
Reginn h.f. höfðað meiðyrða-
mál gegn Morgunblaðinu
fyrir skrif þess um sölu Is-
lenzkra aðalverktaka á vör-
- uni frá Keflavikurflugvélli.
Krefjast Sambandið og
Reginn þess að hin tilefnis-
laúsú (!) rógskrif Morgun-
blaðsins verði dæmd dauð og
ómerk og ábyrgðannaður
blaðsins dæmdur til að
greiða sektir.
Næst má svo vænta þess
að hermangamr íhaldsffis
stefni Tímanum og ritstjóra
hans!
Sementsverksiniðjau á Akranesi í smíðum.