Nýi tíminn - 05.11.1959, Blaðsíða 4

4) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 5 nóvember 1959
Vetrardagskrá Ríkisútvarpsins
Vetrardagskrá útvarpsins hófst um síðustu helgi, Af
ltýjum þáttum í vetur er vert að vekja athygli á einum
Eérstaklega er nefnist Vettvangur raunvísinda. Tvo aðra
þætti má nefna: málfundi ungs fólks í utvarpinu og ís-
lenzku handritin, uppruna þeirra og meðferð í aldanna
íás.
Kjarnorka í þágu vísinda og
tækni
Sunnudagserindi útvarpsins,
sem flutt eru að aflíðandi há-
degi, hafa notið mikilla vinsælda,
enda oftast fjallað um mikils-
verð málefni. Nú hleypur af
stokkunum nýr erindaflokkur á
þessum stað. Hann fjallar um
kjarnorku í þágu tækni og vís-
inda, verður átta erindi og mun
endast til jóla. Heiti erindanna
gefur góða hugmynd um umtals-
efnið: 1. Undirstöðuatriði kjarn-
fræða, 2. Geislahætta og geisla-
vernd, 3. Notkun geislavirkra
efna í læknisfræði, 4. Nýjar
orkulindir, 5. Geislavirk efni og
iðnaður, 6. Geislavirk efni og
gróður 'jarðar, 7. Geislavirk efni
og tímatal, 8. Eðlisfræðistofnun
Háskóla íslands. Þorbjörn Sig-
urgeirsson prófessor hefur skipu-
iagt þennan erindaflokk, og eru
ífyrirlesarar jafnmargir erindun-
um.
Annar fastur erindatími verð-
ur á fimmtudögum kl. 20.30, og
auk þess hér og hvar eftir at-
vikum. Erindin um daginn og
veginn verða áfram á mánudög-
um en byrja ekki fyrr en kl.
21,40.
Leikrit
Leikritin verða að vanda á
laugardagskvöldum, og hefur
leiklistarstjóri útvarpsins, Þor-
steinn Ö. Stephensen, gert drög
að leikskrá fyrir veturinn. Eru
þar í nokkur veigamikil verk
eftir öndvegishöfunda, önnur eru
stíluð meira til skemmtunar ein-
göngu, en reynt er að hafa sem
mesta fjölbreytni að því er tek-
ur til efnis og höfunda.
Tvö framhaldsleikrit eru ákveð-
in í vetur; Umhverfis jörðina á
80 dögum, saga Jules Vernes í
Jeikritsformi, en hitt leikritið
er innlent og nýtt af nálinni.
Ný útvarpssaga er að hefjast
og mun hún endast til jóla. Hö.f-
undur hennar er Stefán Júlíus-
son. Nefnist hún Sólarhringur,
og samkvæmt upplýsingum út-
varpsins fjallar hún um mikið
vandamál nútímans. Höfundur
flytur.
Fornrit — þjóðskáld
Lestur fornrita verður fastur
upphafsliður kvöldvökunnar á
föstudagskvöldum; Óskar Hall-
dórsson kand. mag. les. Fyrsta
sagan verður ein mcsta hetjusaga
íslendingasagnanna; Gísla saga
Súrssonar.
Smásaga vikunnar verður á
fimmtudögum. Fyrsta smásagan
verður „Hernaðarsaga blinda
mannsins" eftir Halldór Stefáns-
son.
Háðgert er að gera gangskör
•að því, að kynna þjóðskáldin
okkar. Verður slík kynning t. d.
■einu sinni í mánuði, og í vetur
tekin fyrir höfuðskáld þau, er
fædd voru á 18. öld: Eggert Ól-
afsson, Jón Þorláksson, Bjarni
Thorarensen, Sveinbjörn Egils-
son, Bólu-Hjálmar og Sigurður
Breiðfjörð.
„Vogun vinnur — vogun tap-
ar“ verður áfram undir stjórn
Sveins Ásgeirssonar, en nú verð-
skrá íslenzkra dægurlagahöfunda
og Djassþátturinn.
Nýir liðir eru einnig fyrirhug-
aðir og fjalla aðallega úm-tón-
listarfræðslu þar sem íslenzk
og erlend tónverk verða flutt og
skýrð.
Klíkurnar bítast
Sjálfstæðisflokkurinn er sund-
urleitur flokkur. Hann er
í eðli sínu hagsmunasamtök at-
vinnurekenda og auðmanna, en
innbyrðis hafa þeir oft eldað
grátt silfur; t. d. útgerðarmenn
annars vegar og heildsalar
ur tekinn upp lausavísnaþáttur
staðsettur á kvöldvökunni annað
veifið. Flytjandi hans verður
Sigurður Jónsson frá Haukagili,
mikill vísnasafnari.
Annar ijóðalestur verður öðru
hverju eftir atvikum, og tekinn
breyttu formi. Spurt og spjall-
að verður áfram í vetur undir
stjórn Sigurðar Magnússonar.
Með ungu fólki
„Með ungu fólki“ er nýr þátt-
ur, sem fyrirhugaður er viku-
lega á miðvikudögum. Þar verða
málfundir ungs fólks um ein-
hver tiltekin mál, auk þess sem
unga fólkið kemur fram með
frumsamið efni í bókmenntum
og tónlist. Að undanförnu hefur
útvarpið ekki sem skyldi gefið
ungu fólki kost á að koma fram
með sjónarmið sín og hugðar-
efni, en með þessum þætti verð-
ur að nokkru úr því bætt, og
er þess að vænta að unga fólkið
notfæri sér þennan vettvang og
njóti þess, sem þar verður flutt.
Umsjón þáttarins verður i hönd-
um fleiri en eins og fleiri en
tveggja. Meðal þeirra er Guðrún
Helgadóttir ritari menntaskóla-
rektors, og mun hún stjórna
fyrsta þættinum.
Yettvangur raunvísinda
Vettvangur raunvísinda er nafn
á nýjum þætti, sem ungir vís-
indamenn, Halldór Þormar og
Örnólfur Thorlacius, standa að
og fjalla mun um ýmsar nýjung-
ar á sviði náttúruvísinda og ann-
að er miklu varðar í þeirri
grein. Þáttur þessi verður hálfs-
mánaðarlega á mánudögum, 25—
30 mín. í senn.
Á móti honum kemur væntan-
lega annar þáttur, er fjallar um
íslenzku handritin, uppruna
þeirra og meðferð í aldanna rás.
Tónlist
Hinn nýi tónlistarstjóri út-
varpsins; Árni Kristjánsson, hef-
ur í samráði við nýjan tónlist-
arfulltrúa deildarinnar gert drög
að skrá um tónlistarflutning. Sin-
fónisk músik verður yfirleitt á
þriðjudögum og fimmtudögum.
Skemmtitónlist verður á mánu-
dögum, fimmtudögum og laug-
ardögum. Létt músik verður í
fjórum þáttum er nefnast: í létt-
um tón, Lög unga fólksins, Dag-
Reonslisinælmgar verða íramkv. lér
á vetrain með geislavirkum efnn
Vatnamælingadeild Raforkumálaskrifstofunnar mun
taka hér upp rennslismælingar með geislavirkum efnum
við mælingar þær er hún framkvæmir að vetrarlagi.
Einn þátturinn í undirbún-
ingsrannsókmum fyrir virkjun-
arframkvæmdir er að afla á-
reiðanlegra upplýsinga um
vatnsrennsli á viðkomandi stöð-
um. Settir eru upp síritandi
vatnshæðarmælar og með
nokkrum nákvæmum mæling-
um á istraumhraða og þver-
skurði árinnar fæst sambandið
milli vatnshæðar og rennslis.
Að vetrarlagi, þegar ís og
krap er í ám, igetur þessi mæli-
aðferð brugðizt. Vatnshæðin
gefur rangar upplýsingar, og
mælingu á straumhraða og
þverskurði er mæstum ógern-
ingur að framkvæma, enda þarf
þá að brjóta eða sprengja með
dýnamiti vök þvert yfir ána.
Á Genfarráðstefnunni 1958
um friðsamlega hagnýtingu
kjarnorkunnar kom m.a. fram
eitt erindi um aðferð, til að
nota geislavirk efnj til rennsl-
ismælinga. Höfuðkostur þess-
arar aðferðar er fólginn í því,
hve einföld hún er í fram-
kvæmd. Ákveðnu magni af
geislavirku efni er hellt í
vatnsfallið, sem mæla á, og
nokkru neðar, er igeislavirlca
efnið hefur blandazt vel ár-
vatninu, er mæld heildargeisla-
vihknin, annað hvort með mæli
á staðnum eða með því að taka
prufur og mæla þær síðar.
Heildargeislavirknin gefur til
kynna rennslið, hvernig sem
árfarvegurinn og þverskurður
hans er, hvort sem streymið
er lygnt eða með hringiðum.
Aðferðina má að sjálfsögðu
einnig nota við mælingar á
rennsli í pípum, hvort heldur
þær innihalda lofttegundir eða
vökva.
I ágúst sl. voru gerðar í til-
raunaskyni rennslismælingar
með geislavirkum efnum, og til
samanburðar voru notaðar
straumhraðamælingar. Tilraun-
in fór fram við Seljalandsá
undir Eyjafjöllum. Um 1000
m fyrir ofan Seljalandsfoss var
geislavirku joði — 131 hellt í
ána, og um 50 m neðan vegar-
ins voru teknar prufur á flösk-
ur. Til þess að vita hér um
bil ihvenær geislavirka efnið
færi framhjá hafðj áður verið
fundinn tíminn, sem litarefni
var að berast sömu leið. Mjög
kröftugu litarefni (kalíum
permanganati) var fyrst bland-
að í ána, og gaf það henni
sterkan rauðan lit, svo að jafn-
vel fossinn tók einnig litbreyt-
ingum.
Geislavirku vatnsprufumar
voru mældar í Eðlisfræðistofn-
un Háskólans. Báðar mæliað-
ferðirnar þ.e. straumhraðamæl-
ingin, sem framkvæmd var af
Vatnamælingadeild Raforku-
málastjórnarinnar og geislunar-
mælingin gáfu sömu niðurstöð-
ur. Mun Vatnamælingadeildin
væntanlega taka upp þessa
nýju aðferð við rennslismæling-
ar að vetrarlagi.
Eins og áður er sagt, má
nota geislavirk efni til mælinga
á rennsli í pipum. í ágúst sl.
var einnig framkvæmd ein slík
tilraun til reynslu Blandað var
örlitlu af joði — 131 í 28
tommu leiðslu frá Gvendar-
brunnum og geislunin mæld
nokkru neðar og fékkst þannig
rennslið.
Til slcýringa skal þess getið,
að geislamagnið, sem sett var i
vatnið, var svo lítið, að það
var algjörlega óskaðlegt, og
getur auk þe~s ekki safnazt
fyrir, þv’í að það eyðist um
helming á hverjum átta dögum.
ÚTBREIÐIÐ
A/yJo tlmarm
Bandaríkjaher yfirgefur flng-
og flotastöðvar í Marokko
Bandaríkjastjórn mun verða við kröfu Marokkómanna og
flytja flugher sinn og flota á brott úr herstöðvum í Marokkó.
Talsmaður utanríkisráðu-
meytisins í Washington sagði,
að Bandarikjastjórn hefði á-
kveðið að veröa við kröfu
Marokkóstjórnar um að banda-
rísku herstöðvarnar í Marokkó
yrðu lagðar niður
Meðan Frakkar fóru með
stjórn í Marokkó leyfðu þeir
Bandaríkjamönnum að koma
sér þar upp þrem, flugstöðvum
o g eimni flotastöð. Sveitir
bandarískra kjarnasprengju-
flugvéla hafa bækistöð á flug-
völlunum í Marokkó.
Þegar Marokkó fékk sjálf-
stæði, neitaði ríkisstjórnin að
samningur Bandaríkjanna og
Frakka hefði nokkuð gildi hvað
hana snerti.
Talmaður bandaríska utan-
ríkisráðuneytisins sagði, að
samningar stæðu yfir í Rabat
um brottför bandaríska herliðs-
ins úr stöðvunum í Marokkó.
Hann kvaðst ekki geta sagt
um, hvenær setuliðið færi það-
an. Talið er að liðsafli Banda-
ríkjanna í Marokkó sé alls
12.000 mamns.
hins vegar, einnig hafa iðn-
rekendur reynt að láta að sér
kveða í vaxandi mæli eftir því
sem iðnaðinum hefur vaxið
fiskur um hrygg. Þá hafa full-
trúar úr samtökum bænda haft
nokkur áhrif í forustu flokks-
ins, og enn hafa komið til
markskonar héraðasjónarmið,
ásamt tilraunum forustunnar til
að þykjast vera „flokkur allra
stétta“ við hátíðleg tækifæri..
í flokknum hefur þannig oft
verið togazt harkalega á, ein-
att legið við sprengingum, og
stundum hefur flokkurinn
sundrazt, eins og í forseta-
kosningunum og þegar Lýð-
veldisflokkurinn var stofnaður.
Engu að síður gegnir það
furðu hvernig tekizt hefur að
halda flokknum saman og
hversu miklum árangri hann
hefur náð með þeim áróðri að
hann- sé „flokkur allra stétta"
en ekki hagsmunasamtök auð-
manna og atvinnurekenda; er
engum vafa bundið að þar kem-
ur einkum til áhrifavald og
lagni Ólafs Thors formanns
flokksins.
/\lafur Thors er nú tekinn
” að reskjast og er ekki eins
þrekmikill og hann var, enda
hefur mikið verið barizt um
það í flokknum á undanförnum
árum hver ætti að vera arf-
taki hans. Hefur þar einkum
borið á keppinautunum Bjarna
Benediktssyni og Gunnari
Thoroddsen. Bjarni hefur lengi
búið sig undir að sigra í þeim
átökum; aðferð hans var sú
að hann safnaði í kringum sig
harðsnúinni klíku og leitaði
einkum fanga meðal áhangenda
gamla nazistaflokksins; nánustu
samverkamenn hans urðu menn
eins og Birgir Kjaran, Sigur-
jón lögreglustjóri, Guttormur'
Erjendsson og aðrir fyrrver-
andi hakakrossberar. Bjarna
tókst að tryggja þessari klíku
yfirráð yfir flokkskerfinu í
Reykjavík og taldi síðan hag
sínum vel borgið. Tók hann
eftir það upp þá aðferð að
fjarlægjast þennan harðsnúna
hóp, sem hann taldi öruggan
sér, og halla sér meira að Ólafi
Thors í von um að hann yrði
talinn hliðstætt „einingartákn“
þegar til ákvörðunar kæmi um
arftakann.
*
En Birgir Kjaran hugði hærra
en svo að hann ætti að
verða skemill fyrir Bjarna
Benediktsson. Hann hélt klíku
sinni saman og lét hana treysta
yfirráð sín yfir flokkskerfinu
í Reykjavík, og síðan lét hann
æ meira til sín taka innan
flokksins. Það var fyrst og
fremst Birgisklíkan sem réð
því að Sjálfstæðisflokkurinn
reyndi ekki að mynda ríkis-
stjórn eftir að vinstristjórnin
fór frá heldur tók þann kost
að styðja við bakið á Alþýðu-
flokknum. Og eftir að Bjarni
taldi sig kominn þrepi hærra
í flokknum en þessir stuðn-
ingsmenn sínir, gerðust þau
tíðindi, að allt í einu var Gunn-
ar Thoroddsen kominn í klíku
Birgis Kjaran og sótti gegn
keppinauti sínum Bjarna Bene-
diktssyni frá nýjum vígstöðv-
um’ Eftir það voru völd klíku
Famhald á 5. síðu.