Nýi tíminn - 26.05.1960, Side 11

Fimmtudagur 26. maí 1960 — NÝI TÍMINN — (11
Olíuverzlun ríkisins
:7m ~
Frámhald at l. síðu
að svo mvndi i'ijútt vorða
um Inunar. gífurlega mikiu
Fiugv.benzín
15.571,5 15.693
'sök-
ivax-
andi yélatækni, er_ þá var í
uppsiglingu. Þá gerðist það á
þinginu 1947 að tveir þingmenn,
— Hannibal Valdimarsson og
Páll Zóphóníasson fluttu frum-
varp um oliueinkasölu. Bæði í
greinargerð frumvarpsins og
framsöguræðu fyrra flutnings-
manns var gerð ýtarleg grein
fyrir nauðsyn þess að taka
þessi mál til endanlegrar lausn-
ar með ríkiseinkasölu, en horf-
ið frá því skipulagsleysi er
ríkti: M.a. var þar sýnt greini-
lega fram á, hve óhæfileg
skipulagslaus fjárfesting mundi
fara fram á næstu árum þegar
þrír aðilar færu í alvöru að
keppa um kaupendurna í sam-
bandi við þá ört vaxandi notk-
un, sem þá var fyrirsjáanleg á
þessum vörum, auk alls annars
aukakostnaðar, sem af því
leiddi að verzlunin héldist í
sama horfi og mundi vitanlega
hækka verð þessara vara til
notendanna.
Þetta frumvarp varð ekki út-
rætt, og var þó ekki mikið að
því gert að mæla móti því með
rökum. Þá hafði það líka ný-
lega gerzt, að stofnað hafði ver-
ið nýtt olíufélag, Olíufélagið
h.f. — Esso —, sem að vísu var
haldið fram að væri að öllu
leyti ínnlent, en tók þó raun-
verulega við öilum umboðum
og öllu kerfinu af Hinu ís-
ienzka steinolíuhlutafélagi, og
mun því fyllilega hafa haft
bandar’ska hringinn bak við
sig', eins og hin þá brezku.
Enda varð nú Hið íslenzka
steinolíuhlutafélag nánast dótt-
urfélag Olíufélagsins. Hitt var
svo staðreynd enda gert full-
opinbert, það var Samband ísl.
samvinnufélaga, sem var aðal-
stofnandi þessa nýja félags, þó
ásamt nokkrum öðrum aðilum.
Þegar skipulag olíumálanna
var komið í þetta horf, þá var
það, eins og við mátti búast,
erfitt að fá lögfest frumvarp,
eins og það sem ég nefndi áð-
an, um einkasölu ríkisins á
olíu og benzini. Til þess áttu
höfuðráðamenn olíufélaganna
of sterk ítök í tveimur stærstu
flokkum þingsins er þá fóru
með völd. Eigi að síður hefur
reynslan sýnt, að öll rök flutn-
ingsmanna fyrir breytingu í
þessa átt voru réttmæt og auk
þess hefur margt annað komið
í ljós síðan, er sannar nauðsyn
hennar. Og skal nú vikið að
þeim málum nánar.
Sú höfuðröksemd, er formæl-
endu.r núverandi skipulags færa
því til gildis, er sú, að það
tryggi heilbrigða samkeppni og
þar af leiðandi lægra verð.
Gegn þessu stendur reynslan
sjálf þekkt af hverju manns-
barni í landinu, sem til vits og
ára er komið, og hún segir
þetta:
Hin þrjú olíufélög hafa al-
gjörlega hafnað þeirri hugmynd
að keppa um viðskiptavini með
því að reyna hvert um sig að
hafa verðið svo lágt, sem kom-
izt yrði af með. Er þar farið
eins að og á fleiri sviðum, að
hin írjálsa samkeppni er ekki
lengur í gildi.
í þess stað hafa þau einfald-
lega komið sér saman um verð.
Og að því leyti, sem þau hafa
örðið að sækja undir ríkisvald-
ið um verðlagsákvarðanir. þá
hafa þáu álgjöíléga ' samræmi:
kröfur sínar til hinna opinberu
verðlagsyfirvalda, lagt þar fram
samræmda reikninga, og ætíð
gert kröfur um að hafa verðið
sem hæst. Þannig hefur í reynd
orðið árangur þeirrar sam-
keppni, sem formælendur
skipulagsins telja að bezt muni
tryggja hagsmuni notendanna
með lágu verði.
En fer þá virkilega engin
samkeppni fram milii olíufé-
laganna? Jú, vissulega keppast
þau nokkuð innbyrðis um við-
skiptavinina. En sú samkeppni
fer fram á þveröfugan hátt við
þann eðlilega. Hún fer eingöngu
fram á þann hátt, að þau kepp-
ast um að leggja í óhóflegar
fjárfestingar undir yfirskyni
bættrar þjónustu, til þess að
reyna áð ná viðskiptum til sín.
Þessi íjárfesting lýsir sér í
þreföldu geymslu- og dreifing-
arkerfi, þar sem viðast myndi
nægja eitt, ef um þjóðarhag
væri hugsað og jafnframt um
hinn raunverulega hag við-
skiptavinanna. í kauptúnum og
fiskibæjum hringinn í kring um
landið, má sjá þrjá olíugeyma,
standa hlið við hlið, eða með
örstuttu millibili, og ræður þá
ef til vill pólitískt viðhorf kaup-
enda því, að hverjum þeir snúa
sér. Og þegar út í sveitirnar
kemur má að vísu segja að það
sé ekki beint algepgt að sjá
tvo geyma saman á sama bæ,
en hitt er algengt víða um
sveitir að sjá einn Esso-geymi á
einum bæ, BP-geymi á þeim
næsta, og jafvel Shell á hin-
um þriðja, þótt vegalengd milli
þessara bæja sé ekki nema um
eða innan við hálfan kílómetra
En kostnaðinn af þessu öllu
saman færa svo olíufélögin upp
á hinum samræmdu reikningum
sínum, er þau sýna verðlags-
yfirvöldum landsins, til sönn-
unar því, að þau fái raunveru-
lega aldrei nógu hátt útsölu-
verð. Þegar samkeppnin, sem
átti að skapa lægsta verð er
komin út á þessa braut, þá er
sannarlega öllu snúið öfugt við.
Því það þarf enginn að láta
sér til hugar koma, að þetta
fyrirkomulag skapi á nokkurn
hátt betri þjónustu, en verið
gæti, ef mál þessi hefðu frá
upphafi verið skipulögð á einni
hendi, þ.e. hins opinbera. Kostn-
aðaraukinn og hærra útsölu-
verð er því hið eina, sem
vinnst.
Þá vík ég að öðru atriði sem
sannar mjög hve mjög er nauð-
synlegt að skipuleggja olíu-
verzlunina með hag notend-
anna og alþjóða.r fyrir augum.
Og það. er hinn mikli vöxtur
oliuinnflutningsins og olíunotk-
unarinnar, sem orðið hefur nú
um árabil. Hagstofustjóri hefur
vinsamlegast látið mér í té
skýrslu um innflutning á
brennsluolíum og benzini frá
1951 bæði magn og verð. Ég
ætla ekki að eyða tima til að
lesa alla þessa skýrslu, en töl-
ur fyrsta og síðasta árs þessa
tímabils nægja til að sýna
aukninguna. Og þær eru þessar
miðað við cif-verð:
1951 Tonn Kr. þús.
Brennsluolíur J.38.2§9,6.J6.3.602
Alm. benzín 17.180,6 12.772
Samt. 172.021,7 92.067
1959 Tonn Kr þús.
Brérinsluolíur 313.877,2 142.539
Alm. benzin 46.618,0 31.051
Flugv.benzín 13.386,5 15.202
ilfs a Hellu
Saint. 373.881,7 188.792
Á þessu sést að flugvélabenz-
inið er hið eina þessara teg-
unda, sem ekki vex heldur
lækkar lítilsháttar. Stafar það
sennilega af því að flugfélagið
Loftleiðir kaupi meira benzín
erlendis en áður.
En innflutningur á brennslu-
olíum heíur vaxið á þessum 9
árum um rúmlega 227% og
heildarinnflutningsverð um
rúmlega 270%. .
Um almenna benzínið er svip-
að að segja, þar hefur magnið
vaxið um ca. 224% og heildar-
innílutningsverð um 243%.
Enda er það fullkunnugt að
notkun þessara vara er sífellt
að verða meiri og meiri þáttur,
ekki aðeins í rekstri fram-
ieiðslu- og samgöngutækja
heldur einnig hinni daglegu líð-
an fólksins á fjölda heimila. ^
þar sem olía er notuð til upp-
hitunar.
Það má því öllum vera ljóst,
hve gífurlegt hagsmunaatriði
það er bæði fyrir atvinnulífið
og einstaklingana, að vel væri
á málum haldið. hvað verzlun
með þessar vörur snertir.
Þá skal. ennfremur bent á
það. að samkvæmt því, sem
fyrr er sagt þá nam innflutn-
ingsverð þessara þriggja teg-
unda árið 1959 tæpum 189
milljónum kr. Þar eru þó
smurningsolíur ekki taldar með.
Að þeim meðtöldum mun þetta
hafa numið allmikið á þriðja
hundrað millj. kr.
Nú mun innílutningsverðið
hækka gífuriega í íslenzkum
Framhald af 12; síðu
vega og brúa og skipnlag þorpa
hefur farið eftir ákvörðunum
hernámsliðsins. Jafnvel þótt
augljóst væri að þarfir her-
námsliðsins stönguðust á við
hagsmuni Islendinga, var her-
námsliðið látið ráða. Sjálf vega-
gerð ríkisins, sem þingmenn
eru að burðast við að fela ein-
stök verkefni á fjárlögum,
virðist hafa lotið ákvörðunum
hernámsliðsins. beygt s:g undir
vilja þeirra við ákvarðanir um
það hvar ætti að leggja. vegi
og brýr.
• Bætur fyrir mis-
heppnað hermang
Og Ingóifur Jónsson skipu-
lagði Heilu og kaupfélagshús
sín í samræmi við fyrirætlanir
Bandaríkjanna. Ilann hefur ef-
laust haft mikil áform um það
að hagnast sérstaklega á við-
skiptum við hernámsliðið og
hagað byggingum sínum sér-
stakiega í samræmi við það.
Allar þær vonir runnu út í
sandinn, þegar hernámsliðið
krónum við þá breytingu á
gengi krónunnar, sem lögfest
var á þessu þingi. Mun því
áreiðanlega ekki ofmælt að sú
upphæð, er við þurfum að
greiða á þessu og næstu árum
fyrir þessar vörur muni nema
a.m.k. á fimmta hundrað mill.
ísl. kr. miðað við það innflutn-
ingsmagn. sem verið hefur. En
það eru á þriðja þúsund kr.
á hvert einasta mannsbarn í
landinu í innflutningsverðmæti.
Það gefur því auga leið, að
það skiptir ekkert litlu máli,
að vel sé á haldið með dreif-
inguna innanlands, og að álagn-
ing og annar kostnaður verði
svo lítill sem unnt er.
I hætti við áform sín1, 'tíg brúin!;
' var byggð eins og'Isleridin’gum"
. hentaði. Kröfur Ingólfs Jóns-
sonar voru þannig bótakröfur '
j fyrir mislieppnað hermang, og
( bæturnar hefur Ivgólfur feng- <
ið. Fara nú ekki Vilhjálmur
Þór og Skúli Thorarensen í mál
og heimta bætur vegna þess
að þeir gátu ekki hagnýtt
jarðakaup sín á Rangársandi
til hermangs, eins og þeir ætl-
uðu sér?
Stúdentar..
Framhald af 2. síðu,
- i
ar á laugardaginn taldi lög-
reglan ekki annað óhætt en að
lauma formanni nefndarinnar,
Edwin Willis, út úr húsinu um
bakdyr.
Lögreglu tókst loks að dreifa
mannfjöldanum með bareflum
og vatnsslöngum og særðust !
15 menn illa í þeim átökum,
en 67 voru handteknir. Einn
hinna handteknu var nítján
ára gömul stúlka, Evelin Ein-
stein, frænka liins mikla vís-
indamanns, Alberts Einstein. (
Einn af þeim eem tóku þátt
í mótmælafundinum var nóbels-
verðlaunahafinn, dr. Linus
Pauling, prófessor við tæknihá-
skóla Kaliforníu. "
„Óameríska nefndin“ hefur
undanfarið rannsakað „komm-
únistíska starfsemi“ í Norður-"
Kaliforníu.
Gre/3/ð
Nýja tímann
Krústjoff, forsætisráðherra
Sovétríkjanna, lagði á það
megináherzlu í ræðu þeirri sem
hann flutti í Austur-Berlín í
gær að öll deilumál stórveld-
anna yrði að leysa með frið-
samlegum liætti og var á lion-
um að heyra að hann væri von-
góður um að leiðtogar stór-
vehlanna inyndu aftur koma
saman á fund áður en langt
liði.
Um 10.000 manns voru á
fundinum í íþróttahöllinni í
Austur-Berlín þar sem Krúst-
joff flutti ræðu s'ína, en mik-
ill mannfjöldi var saman kom-
inn fyrir utan höllina og fylgd
ist með ræðunni 'í hátölurum.
Henni var einnig útvarpað og
sjónvarpað um flest lönd
Austur-Evrópu.
Óbreytt ástand.
Krústjoff tók fram að Sovét-
ríkin myndu ekkert aðhafast í
málum Þýzkaíands og Vestur-
Berlinar þar til hægt yrði að
halda annan stórveldafund
eftir 6—8 mánuði, en á þeim
fundi myndu vera vonir til að
leysa þessi vandamál. Leiðtog-
ar vésturveldanna iiefðu í raun-
inni fallizt á þá tillögu hans
að slíkur fundur yrði haldinn,
en þeir sögðu í lokatilkynhingu
sinni í París að þeir væru
reiðubúnir að taka þátt í stór-
veldaviðræðum hvenær sem
tækifæri byðist í framtiðinni.
Sovétstjórnin myndi því ekki
gera neinar einliliða ráðstafan-
ir sem komið gætu í veg fyrir
slíkar viðræður.
Krústjoff sagðist hafa rætt
þetta mál við leiðtoga Austur-
Þýzkalands og hefðu þeir ver-
ið sammála honum að engin
önnur lausn væri til á þýzka
vandamálinu en friðarsamning-
ar við bæði þýzlcu ríkin. Sós’íal-
istísku ríkin hefðu fullan rétt
til þess að gera þegar í stað
friðarsamninga við Austur-
Þýzkaland, en hann og liinir
austurþýzku leiðtogar. hefðu
verið á einu máli um það að
friðaröflin í heiminum myndu
bera sigur úr býtum að lokum
og væri því rétt að forðast
allt það sem komið gæti í veg
fyrir fund æðstu manna eftir
6—8 mánUði. Nú væri viturleg-
ast að bíða og reyna síðan að
leysa þýzka vandamálið með
samningum allra stórveldanna
fjögurra.
Krústjoff Itrekaði enn að
Bandaríkin ættu sök á þyí a.ð,
Parísarfundurinn fór út um
! þúfur. Bandaríska utanríkis-
ráðuneytið og herforingjarnir 1
Washington hefðu gert aHt til
þess að svo færi. Hann sagði
að Eisenhower myndi ekki geta
tekið þátt 'í fundi sem haldinn
yrði eftir 6—8 mánuði, en
sovétstjórnin hefði ekki haft
það í huga þegar hún stakk
upp á' þeim fresti, enda vissi
hún ekkert um hvaða maður
tæki við af Eisenhower eða:
, liverja. stefnu hann myndi hafa.
j Því réðu Bandaríkjamenn einir.
| Reynist hins vegar útilokað að-
komast að samkomulagi við>
næsta forseta Bandaríkjannat
myndi reynt að semja við þann
/lar næsta. Hins vegar væri
ekki hægt að skjóta lausn
þýzka vandamálsins á frest
endalaust.
Sovétstjórnin myndi ekki gera.
neitt það sem líklegt væri til
að magna deilur í heirriinurn.
,Hún héldi fast við þá stefnu
^að allar þjóðir, hvert sem
I stjórnárfar þelrra væri, :ettii
að búa saman í friði.