Foreldrablaðið - 01.05.1952, Qupperneq 3

Guðjón Jónsson:
Markmið og leiðir IV.
SKÓLASKYLD AN
Er skólaskyldan of löng? Mætti e. t. v.
afnema hana með öllu? Eða er hún held-
ur of stutt?
Ein grundvallarkrafa skólaskyldunnar
er jafnrétti þegnanna, að allir hafi sömu
aðstöðu til menntunar án tillits til búsetu
og fjárhags. Þetta er fögur hugsjón, sem
flestir munu lofa um sinn, en í fram-
kvæmd skólaskyldunnar rekst hún óþægi-
lega á aðrar jafn hálofaðar hugsjónir, svo
sem frelsi og sjálfsákvörðunarrétt. Fram
hjá þeirri staðreynd verður ekki gengið,
að sumum verður skólaskyldan ótvírætt
til angurs, og þá er hún orðin vafasamt
drengskaparbragð. Að vísu má gera ráð
fyrir, að það sé vegna mistaka í fram-
kvæmdinni, en geti „réttlætið“ ekki komið
í veg fyrir mistökin, hættir það um leið
að vera réttlæti og er ekki framar lofs-
vert sem slíkt. En skólaskyldan á sér önn-
ur rök, m. a. þau, að sumt sé öllum mönn-
um nauðsynlegt að vita og kunna, og að-
eins með skólaskyldu verði tryggt, að
menn afli sér þessarar nauðsynlegu þekk-
ingar.
Ef til vill væri æskilegt, að allir menn
vissu um alla hluti og kynnu öll fræði, en
það er í fyllsta máta vafasamt, enda gæti
slíkt ekki orðið. Sérhæfingin er fyrir
löngu orðin ráðandi, einn gerist bakari,
annar eðlisfræðingur, þriðji læknir —
takmarkar jafnvel starfssvið sitt við augu
eða nef. Sérhæfingin er ekki æskileg í
eðli sínu. Hún eykur afköstin og bætir
framleiðsluna, en fyrir manninn sjálfan
er hún neikvæð. Samt nemur sérfræðin
ný og ný lönd, hjá því verður ekki komizt,
þar sem þekkingin í heild vex án afláts
og starfsgreinum fjölgar, án þess að náms-
geta mannsins og leikni vaxi að sama
skapi. Um þessa eðlilegu og óhjákvæmi-
legu starfsskiptingu segir Bertrand Russ-
ell m. a. í bók sinni Uppeldið:
„Þegar við gerum okkur grein fyrir
því, sem fullorðinn maður ætti að vita,
komumst við fljótt að raun um það, að
sumt ættu allir menn að vita, en svo sé
annað, sem nauðsynlegt sé, að nokkrir
menn viti, þótt ekki sé þörf á, að allir
viti það. Nokkrir menn verða að bera
skyn á læknisfræði, en langflestum er
nóg að þekkja grundvallaratriði lífeðlis-
fræðinnar. Nokkrir verða að kunna æðri
stærðfræði, en frumatriðin nægja þeim,
sem óbeit hafa á stærðfræði. Nokkrir ættu
að kunna að blása básúnu, en til allrar
blessunar er þess ekki þörf, að hvert
skólabarn kunni að meðhöndla það hljóð-
færi“. j
Hagkvæmt gæti verið að skipta náms-
greinum skólans í þrjá flokka. Hið al-
menna nám nær yfir tvo þeirra: I fyrsta
lagi það, sem nauðsynlegt verður að telja,
að allir kunni, t. d. lestur og skrift, og í
öðru lagi það, sem æskilegt er, að allir
kunni, en til þess má vafalaust telja flest,
sem nú er kennt í skylduskólanum, auk
ýmislegs, sem þar vantar. I þriðja flokki
eru sérgreinar.
Um fyrsta flokkinn, nauðsynlegu grein-
arnar, verður ekki rætt í þetta sinn. For-
eldrablaðið hefur áður vakið athygli á,
að lestur og skrift þurfi að taka öruggari
tökum en nú er gert, og mun enn gera
FORELDRABLAÐIÐ 3