Landneminn - 01.12.1952, Síða 6

Landneminn - 01.12.1952, Síða 6
Etatsráðið átti pútnahús Rithöfundurinn Hans Kirk skrifaði nýlega grein í danska blaðið Land og Folk, þar sem hann lýsti ferli danska athafnamannsins H. N. Andersen, sem í Dan- mörku hefur löngum verið nefndur sem dæmi um það hvað atorka og dugnaður getur borið menn af lágum uppruna langt í auðvaldsþjóðfélagi. Ýmsir ís- lendingar munu kannast við nafnið, H. N. Andersen var á fyrstu áratugum aldarinnar sá maður, sem mest ráð hafði í Danmörku. Hans Kirk grefur upp ýmis- legt honum viðkomandi, sem að vísu hefur verið vit- að, en farið lágt. H. N. Andersen var kominn af fátæku fólki og eng- inn æviritara hans lætur þess ógetið. Ungur réðst hann í siglingar og varð stýrimaður á skipi sem sigldi til Austurlanda. Hann sá brátt að miklir möguleikar voru á auðfengnum gróða í þessum löndum, þar sem imper- íalisminn var þá fyrst að hefja ránsferð sína. Hann lagði allt sitt sparifé í glæfralegt gróðafyrirtæki og tókst að tvöfalda það. Síðan gekk saga hans einsog ævintýri, a.m.k. ef maður á að trúa æviriturum hans. Fyrir atorku og dugnað hans græddist honum æ meira fé, hann stofnaði Östasiatisk Kompagni, sem brátt varð eitt öflugasta auðfyrirtæki Danmerkur. Hann öðlaðist æðstu metorð, varð etasráð og hollvinur konungsfjöl- skyldunnar. Saga hans var sem sagt glæsilegt dæmi um að auður og virðing eru laun framtaks og atorku. En það eru ýms atriði á lífsbraut þessa merka manns sem þarfnast nánari skýringar. Það hefur t.d. aldrei verið ljóst, á hvern hátt hann ávaxtaði fyrstu gróða- peninga sína. Það var vitað, að hann keypti fyrir þá gistihús í Bangkok. Kirk segir: „Um fyrsta fyrirtæki hans í þessari borg eru æviritarar hans heldur þögul- ir. Það þarf engan að undra, því að sjómannagisti- húsið, sem hann keypti fyrir gróðann á teakviðskipt- unum, bar óþægilega mikinn svip af hóruhúsi. En hinar vingjarnlegu starfstúlkur gistihússins græddu svo mikið fé til handa hinum framtakssama unga sjómanni, sem seinna varð bæði etatsráð, fílsriddari og þjóðardýrlingur, að hann gat stofnað eigið verzlunar- fyrirtæki Andersen og Co.“ Um fyrstu ár þessa fyrir- tækis eru æviritararnir líka heldur hljóðir, en seinna fréttist að Andersen hefði bolað félaga sínum í fyrir- tækinu út úr því, eftir að hann hafði notað sér nafn hans og peninga. Þegar fjölskylda mannsins mörgum árum seinna lét gefa út bækling um málið, keypti Östasiatisk Kompagni upplagið og eyðilagði það. Síð- an borgaði Andersen þessum félaga sínum stórfé fyrir að þegja. Slíkt var þá upphafið. Seinna varð Andersen einsog áður er sagt einn mesti valdamaður í Danmörku, og það hefur komið í ljós á síðustu árum, að hann átti einn mestan þátt í þeim stjórnarskiptum og stjórnar- farsbreytingum, sem áttu sér stað þar um aldamótin. Þá hélt þingræðið innreið sína í Danmörku, og að svo varð, mátti þakka Andersen, sem átti innangengt hjá konungsfjölskyldunni og hafði reyndar keypt eina fátæka grein hennar með húð og hári. Andersen sá nefnilega, að stórauðvaldinu var það fyrir beztu, að brugðið væri hulu lýðræðis og þingræðis yfir ráns- þjóðfélag þess. Enn eitt atriði í ævisögu þessa merka manns er þess eðlis, að rétt er að draga það fram fyrir íslenzka lesendur. Það bregður ljósi yfir hið morglofaða prentfrelsi auðvaldsþjóðfélagsins. Enn muna margir hér á landi, þegar Kristján tíundi notaði sér einræðis- vald það, sem honum bar samkvæmt dönsku stjórn- arskránni og vék frá löglegri ríkisstjórn til að koma að annarri, sem honum þótti líklegri til að framfylgja kröfum Stórdana í Slésvíkurmálinu. Politiken, sem þá þegar var orðið áhrifamikið blað. skrifaði þa for- 70 LANDNEMINN

x

Landneminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Landneminn
https://timarit.is/publication/893

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.