Neytendablaðið - 01.12.1992, Qupperneq 6

Formannsspjall
„ Við þurfum að búa fóik betur undir það að lífa í fióknu
neyslusamfélagi. Þar gegnir skólakerfið mikilvægu hlutverki. “
kvörtuðu yfir afleitum viðskiptaháttum í
Borgamesi. Þáverandi formaður Neyt-
endasamtakanna, Reynir Ármannsson,
hringdi í mig og bað mig að auglýsa fund
um neytendamál. Þar með komst ég inn í
þessa hringiðu og hreifst af málstaðnum,
segir Jóhannes.
Á fundinum í Borgamesi var stofnað
fyrsta neytendafélagið utan höfuðborgar-
svæðisins. Formaður: Jóhannes Gunnars-
son. Nú eru félögin utan höfuðborgar-
svæðisins 16 talsins og Jóhannes hefur
setið stofnfundi og endurvakningarfundi
þeirra flestra. Hann fór inn í stjóm NS
1978, varð varaformaður 1982 og for-
maður 1984. Hefur verið formaður síðan.
Kvaddi mjólkurfræðina, flutti suður og
fór að starfa á Verðlagsstofnun. Undan-
farin ár hefur hann verið í fullu starfi hjá
Neytendasamtökunum.
En hvað var neytendafrömuðum í
Borgarnesi efst í hugafyrir 14 árum?
- Tildrög þess að konumar sjö settust
við bréfaskriftir voru ekki síst þau að
talsvert hafði borið á því að kaupfélagið
byði neytendum upp á vömr sem vom
útrunnar. Hið nýstofnaða félag hóf mikla
og árangursríka baráttu gegn þessum við-
skiptaháttum. Við reyndum að auka sam-
keppni milli verslana með verðlagseftir-
liti og komum á fót vísi að kvörtunar- og
leiðbeiningaþjónustu sem stjómarmenn
tóku að sér í hjáverkum.
Hefurðu á tilfinningunni að neytendur
séu meðvitaðri um hlutverk sitt en áður
og vandi sig betur við neysluna, ef svo
má segja?
- Eg held að fólk fylgist betur með
markaðnum nú en áður, en markaðurinn
er jafnframt orðinn mun flóknari, erfiðari
og ágengari. Neyslusamfélagið verður sí-
fellt magnaðra. Fólk aflar sér upplýsinga
í ríkari mæli og leitar fremur réttar síns
nú en þá. Þetta er að minnsta kosti til-
finning mín. Samtökin em jafnframt orð-
in mun öflugri og þjónustan við neytend-
ur hefur aukist. Samtökin geta látið til sín
taka með allt öðrum hætti en áður.
■ Framfarir
- Á árum áður vom samtökin í ákveðnum
vítahring. Félagsmenn voru tiltölulega
fáir og samtökin höfðu ekki bolmagn til
að vera með marga starfsmenn eða veita
mikla þjónustu. Þetta tvennt hélst í hend-
ur. Samtökin voru ekki mjög áberandi í
fjölmiðlum, en reyndu ávallt að minna á
sig á jákvæðan og trúverðugan hátt og ég
held að viðhorf almennings til samtak-
anna hafi alltaf verið jákvætt. Þegar við
fórum út í átak til að fjölga félagsmönn-
um fyrir nokkmm árum þurftum við að
sækja þá. Samfara því jukum við útgáfu-
6
starfsemina vemlega. Við hringdum ein-
faldlega í fólk og buðum því að vera með
okkur. Þetta hafði verið reynt áður með
góðum árangri, en aldrei eins skipulega.
Spumingin er: Hvað ef sambærilegt átak
hefði verið gert mun fyrr? Ég er ekki viss
um að það hefði skilað síðri árangri þá.
Jóhannes er ekki í vafa um að ákveðn-
Formaðurinn
í ártölum
1949: Fæddur í Reykjavík.
1966: Gagnfræðingur frá Núpi í
Dýrafirði.
1971: Lýkur námi í mjólkuriðn í Óð-
insvéum í Danmörku. Starfar
í faginu næstu níu árin.
1978: Formaður Neytendafélags
Borgarfjarðar. Fer í stjórn
NS.
1980: Flytur til Reykjavíkur og hef-
ur störf á Verðlagsstofnun.
1982: Kjörinn varaformaður Neyt-
endasamtakanna.
1984: Kjörinn formaður Neytenda-
samtakanna.
1990: Hættir á Vérðlagsstofnun og
hefur störf hjá Neytenda-
samtökunum.
1992: Endurkjörinn formaður Neyt-
endasamtakanna til tveggja
ára.
ar framfarir hafi orðið í neytendamálum
og má rekja þær til margra samverkandi
þátta. Samkeppni hefur aukist á mörgum
sviðum. Upplýsingar til neytenda og
þjónusta við þá hefur aukist. Neytenda-
mál eru mun meira til umfjöllunar í fjöl-
miðlum en áður. Aðhald með seljendum
vöru og þjónustu er öflugra en áður.
■ Að vera neytandi
Á hinn bóginn verða starfsmenn Neyt-
endasamtakanna þess sífellt varir að stór
hluti neytenda er illa undir það búinn að
taka þátt í neyslusamfélaginu. Margir
kunna einfaldlega ekki að vera neytend-
ur.
- Það er alveg rétt, en hvers vegna er
þetta svo? Hvaða grunnur er lagður að
því að fólk kunni að vera neytendur?
Hvemig stendur skólakerfið sig til dæm-
is? Neytendafræðsla í íslenskum skólum
er mjög takmörkuð ef við berum saman
við nágrannalönd okkar. Við læmm hver
Alexander mikli var, en kunnum ekki að
gera einfalda skriflega samninga.
Við vitum að margir kennarar hafa
áhuga á að tengja neytendamál við ýmsar
námsgreinar, en námsefnið er ekki fyrir
hendi.
- Neytendafræðsla á að miða að því að
búa fólk undir þau viðskipti sem það
óumflýjanlega gerir á lífsleiðinni. Fólk
þarf þjálfun í gagnrýnni hugsun gagnvart
gylliboðum markaðarins. Fólk þarf að
læra að afla sér nauðsynlegra upplýsinga
og þekkja rétt sinn, segir Jóhannes.
■ Landbúnaöarmálin
Erfitt getur reynst að nefna einstök bar-
áttumál Neytendasamtakanna í gegnum
tíðina. Landbúnaðarmál hafa þó verið á-
berandi á þingum og ráðstefnum samtak-
anna og svo var einnig á nýafstöðnu
þingi. En samtökin hafa einatt verið
gagnrýnd fyrir að fara offari í ályktunum
sínum um landbúnaðarmál, að vilja opna
fyrir innflutning landbúnaðarvara með
þeirri byggðaröskun sem margir telja að
myndi fylgja í kjölfarið.
- Ég hef oft heyrt því haldið fram að
við hötumst við bændur, en svo er auð-
vitað ekki.
- Umræðan um landbúnaðarmál hefur
verið mikil. Við höfum tekið þátt í henni
vegna þess að landbúnaðarvörur skipta
neytendur afskaplega miklu máli. Við
erum svo heppin að hafa hér góðar land-
búnaðarvörur, en þær eru dýrar og vega
þungt í neyslu heimilanna. Þær eru dýrar
fyrst og fremst vegna þess hve óskyn-
samlega stjómvöld hafa skipulagt þessa
atvinnugrein og ofstýrt henni svo að
framleiðslan er mun óhagkvæmari en
vera þyrfti. Við höfum gagnrýnt flatan
niðurskurð á framleiðslurétti. Við viljum
auka frelsi í framleiðslu og markaðssetn-
ingu. Við höfum mótmælt og barist gegn
einkasölurétti. Þessi sjónarmið hafa allir
fallist á með tímanum.
■ Frelsi
- Við höfum í gegnum tíðina fallist á
nauðsyn þess að vemda íslenskan land-
búnað gagnvart niðurgreiddum landbún-
aðarvömm frá öðmm löndum. Við höf-
um fallist á innflutningsbann þegar nóg
er til af íslenskri gæðavöm. Fólk ætti
hins vegar að gera sér ljóst að þróunin í
þessum málum verður ekki umflúin.
Frelsi í viðskiptum með landbúnaðarvör-
ur milli landa verður aukið um leið og
þessi viðskipti fara að lúta siðmenntuð-
um lögmálum. Það er einmitt markmið
Gatt-samninganna sem við höfum lýst
yfir ánægju með. Þar er leitast við að
skapa sanngjamar reglur um þessi við-
skipti, draga úr niðurgreiðslum, útflutn-
ingsbótum, beinum greiðslum til bænda.
Þó er þama aðeins verið að stíga eitt
NEYTENDABLAÐIÐ - Desember 1992