Neytendablaðið - 01.11.2002, Blaðsíða 3

Þing Neytendasamtakanna 2002
Ávarp Ólafs Ragnars Grímssonar forseta íslands
Neytendasamtökin eru í senn
ávísun um árangur og reynslusjóður
Ágætu þingfulltrúar, for-
ystufólk og trúnaðarmenn
Neytendasamtakanna.
Við þekkjum öll hvemig
umræða og aðgerðir á vett-
vangi þjóðmála hafa á undan-
fömum ámm snúist mjög á
sveif með markaðnum og
stofnanir og starfsemi sem
áður lutu félagslegu valdi hafa
verið tengd því hreyfiafli sem á
markaðnum ræður.
Sýn okkar á einstaklinginn,
túlkunin á mannlegu eðli, tekur
í æ ríkara mæli lit af lögmálum
um framboð og eftirspum og
hagnaðarvonin er talin vera sá
drifkraftur sem knýr mannfólk-
ið áfram. Kaupandi, seljandi,
fjárfestir, lántaki em nokkur
þeirra markorða sem oftast
leika á tungu þegar lýst er þeim
markmiðum sem stefnt er að í
trausti þess að á markaði ráðist
þau úrslit sem öllum reynast
hagkvæm þegai' til lengdar læt-
ur.
Vissulega hefur markaðs-
kerfið fært okkur umtalsverða
ávinninga og ekkert skipulag
hefur á síðari öldum reynst jafn
drjúgur hvati til framfara og
efnahaglegs ávinnings. Því er
að mörgu leyti skiljanlegt að sú
kenning lifi góðu lífi að væn-
legast sé að gefa markaðsöfl-
unum nógu lausan tauminn.
Það er hins vegar athyglis-
vert að æ fleiri leggja nú
áherslu á takmarkanir, ann-
marka og hættur sem felast í
hinum óbeislaða og eftirlits-
lausa markaði. Umræðan í
Bandaríkjunum á nýliðnu
sumri um framferði, pretti, svik
og svindl fyrirtækja og nauð-
syn harkalegrar lagasetningar
til að tryggja rétt hins almenna
borgara; lýsingar á mistökum í
hagstjóm í Austur Evrópu þeg-
ar flest var í skyndingu auglýst
laust til sölu án þess að aðhald
og eftirlit væri fest í sessi; játn-
ingar sérfræðinga í efnahags-
málum í þá vem að fýrirmæli
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins til
þróunarríkja um að gefa mark-
aðsvæðingunni algjöran for-
gang hafi oft og tíðum sett
þjóðimar í spennitreyju og
þeim ríkjum sem tefldu félags-
legu réttlæti fram til mótvægis
hafi í rauninni vegnað betur -
allt em þetta dæmi sem vitna
um vaxandi efasemdir um
ágæti markaðar sem ekki býr
við skýrar reglur, aðhald og fé-
lagslegt eftirlit.
Þessi þróun umræðunnar er
einnig vitnisburður um að í æ
ríkara mæli sé viðurkennt hið
mikilvæga hlutverk sem frjáls
félagasamtök gegna í hinu
markaðsvædda samfélagi og í
þeirri sveit em Neytendasam-
tökin í senn ávísun um árangur
og reynslusjóður.
Oft hefur það gengið erfið-
lega að fá stjómvöld og áhrifa-
aðila í atvinnulífi til að viður-
kenna í verki mikilvægi öfl-
ugra neytendasamtaka, stund-
um jafnvel örlað á óbeit og
fjandskap, best væri að vera
laus við skipulögð kvörtunar-
samtök, neytandinn ætti bara
að vera einn og sér, líkt og ör-
eind í smásjá og með samtaka-
mætti yrði markaðskerfið fyrir
tmflunum sem best væri að
forðast.
Sjálfsagt mun áfram verða
vart við andstöðu og tregðu af
þessu tagi en á hinn bóginn
hafa neytendasamtök við upp-
haf nýrrar aldar meiri við-
spymu en nokkm sinni og mik-
ilvægt að sú staða verði nýtt til
að blása til nýrrar sóknar.
Neytendasamtökin búa yfir
dýrmætri reynslu, hafa oft ver-
ið í fararbroddi í umræðum um
nauðsynlegar umbætur. Al-
menningur þekkir þau sem
hjálparstöð sem leitað er til í
glímunni við ósanngjöm fyrir-
tæki og til að leiðrétta ranglæti
í viðskiptum.
Aukin umsvif fjármálafyrir-
tækja, vaxandi eignarhald al-
mennings á hlutabréfum og
dæmi um tap og jafnvel eigna-
missi einstaklinga sem hvattir
voru til fjárfestinga á hæpnum
eða jafnvel fölskum forsendum
hafa skapað brýna þörf fyrir
vökula neytendavemd. Ein-
staklingurinn er hér jafnvel
berskjaldaðri en í venjulegum
vörukaupum og meiri fjármun-
ir einatt í húfi. Sumir hafa orð-
ið fómarlömb ákafra starfs-
manna fjármálastofnana sem
vilja auka viðskiptin með lán-
veitingum til hlutabréfakaupa
án þess forsjá fýlgi alltaf því
kappi. Neytendasamtökin hafa
hér mikið verk að vinna og
mikilvægt er að þau skilji að
einnig á þessu sviði er brýn
þörf á vöku þeirra.
I vaxandi mæli hefur verið
farið inn á þá braut hjá opin-
bemm þjónustustofnunum, í
heilbrigðisþjónustu, skólakerfi,
stjómsýslu og á fleiri sviðum
að skilgreina fólkið sem þjóna
á sem viðskiptavini og beita
hliðstæðum aðferðum og
tíðkast hafa við kaup og sölu á
markaðinum. Þessi þróun er
jafnan réttlætt með skírskotun
til hagræðingar og hagkvæmni
og vissulega getur hún fært
aukinn ávinning þótt útgjöld-
unum sé haldið í skefjum. En
þá ber líka að hafa í huga að
þiggjendur opinberrar þjónustu
þurfa á neytendavemd að halda
líkt og gerist á viðskiptasviði
og neytendasamtök verða í
vaxandi mæli að láta til sín
taka í umfjöllun um heilbrigð-
ismál og skólakerfi, félagslega
aðstoð og ákvarðanir stjóm-
sýslustofnana í skipulagsmál-
um, orkudreifingu og á fleiri
sviðum; nánast á hverjum þeim
vettvangi sem ríki og sveitarfé-
lögum er ætlað að veita þjón-
ustu og réttbæra hjálp.
Þessir þættir sem ég hef hér
lauslega reifað em allir þess
eðlis að verkefni neytendasam-
taka muni vaxa á komandi
áram og mikilvægt er að sam-
tökin nálgist þessa auknu
ábyrgð af víðsýni og festu. Það
kann að vera freistandi fýrir fé-
lagsskap sem ætíð hefur átt á
brattann að sækja og býr við þá
hættu að missa í einhveiju fjár-
hagslegan stuðning að taka þá
stefnu að takmarka sig við
þrengra svið og halda ekki út í
óvissuna sem jafnan fylgir um-
byltingum af þessu tagi.
Ég tel hins vegar að innan
Neytendasamtakanna sem hér
koma saman til þings ríki ein-
dreginn vilji til að takast á við
þá ögmn sem þessari þróun
fylgir og vera almenningi
áffam öflugur bakhjarl, leysa
úr þeim vandamálum sem
markaðsvæðing samfélagsins
skapar.
Island er líka á margan hátt
kjörinn vettvangur til að sýna
hvemig vakandi neytendasam-
tök geta agað og slípað mark-
aðskerfið á þann hátt að kostir
þess reynist almenningi varan-
legur ávinningur og ég vona að
samtök ykkar muni á komandi
ámm hafa afl og úthald til að
mæta þessum vaxandi kröfum.
Ég færi ykkur einlægar
þakkir fyrir margþætt og ötult
starf Neytendasamtakanna á
umliðnum áram og óska ykkur
heilla og góðs gengis í
glímunni við verkefni sem
sannarlega munu hafa mikil
áhrif á þróun íslensks samfé-
lags í framtíðinni.
NEYTENDABLAÐIÐ - nóvember 2002
3