Bændablaðið - 15.04.2008, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Þriðjudagur 15. apríl 200828
Líf og starf
Að gefnu tilefni fannst undirrituðum
ekki annað fært en fjalla lítillega um
frumutölu í mjólk og annað, sem
henni viðkemur. Ljóst er, að bændum
gengur misvel að hafa bönd á frumu-
tölu mjólkur sem þeir framleiða og
eru fyrir því margar ástæður.
Ekki síst verða tilraunir til lækk-
unar frumutölu misvel heppnaðar ef
bændum finnst það óskoruð regla
að jafnaðarmerki sé milli meira
magns og lakari gæða, þ.e.a.s. að til
að fullnægja eftirspurn samlagsins
eftir mjólk verði að láta allt flakka
í tankinn.
Á svæði MS Akureyrar og Egils-
staða eru bændur hvattir til að fara
leið „magns og gæða“, þ.e. að efla
forvarnir og vinna að bættu júg-
urheilbrigði. Ein leiðin að auknu
magni er að bæta júgurheilbrigði,
enda hefur verið sannað að beint
samband er milli nythæðar og
frumutölu, þ.e.a.s. júgurheilbrigðis.
Kýr með króníska, dulda júg-
urbólgu og háa frumutölu mjólka á
bilinu 15 - 25% minna en þær gætu
gert heilbrigðar. (Heimild: Ólafur
Oddgeirsson og Ólafur Jónsson.)
Þessum aðgerðum lýkur ekki á
einum degi, þ.e., það þarf að taka
til í hjörðinni. Að einu til tveimur
árum liðnum ætti að hafa náðst sá
árangur að hámarka nyt og arðsemi
kúa á viðkomandi búum, svo að
ekki standi lengur í fjósi og taki
básapláss þekktar júgurbólgukýr,
margmeðhöndlaðar, með misrýra
júgurhluta eða stigna spena.
Það er synd að horfa upp á
vandræðagripi valda smiti um allt
fjós, bara vegna þess að viðkom-
andi gripur mjólkar svo og svo
mikið. Þetta á sérstaklega við um
lausagöngufjós, þar sem kýr geta
lekið sig á ótal bása.
Boðskapur þessa greinarkorns er
í stuttu máli sá, að líta til forvarna
og efla júgurheilbrigði, en með því
má auka nyt þeirra kúa sem standa
í fjósum bænda í dag, svo ekki
þurfi alltaf að koma til bein fjölgun
mjólkandi gripa.
Eðlileg endurnýjun þarf að eiga sér
stað og smitberum verður að lóga,
læknist þeir ekki við lyfjameðferð
eða með öðrum tiltækum aðferð-
um, bæta þarf smitgá mjaltafólks
og mjaltatækni og að síðustu, bæta
þarf aðstæður í fjósum á þann veg,
að takmarka nýsmit sem mest má.
Hvar á að byrja? Ja, því ekki að
byrja á smákálfauppeldinu, sogat-
ferlinu, uppeldisaðstæðum eldri
kvígukálfa, viðurgerningi ungviðis-
ins og samhliða því, að lóga von-
lausum smitberum.
Að tryggja kvígurnar óskemmd-
ar inn á fyrsta mjaltaskeið er stórt
og gott byrjunarskref.
Kristján Gunnarsson
mjólkureftirlitsmaður
HEYRT Í SVEITINNI
Með reglugerð um merkingar
búfjár er að komast á miklu betra
samræmi í merkingum sauðfjár
en áður var. Skýrsluhaldsgrunnur
sauðfjárræktarinnar, www.fjar-
vis.is, er hannaður með hliðsjón
af reglugerðinni. Hér á eftir verð-
ur vikið að örfáum atriðum er
varða mismunandi númerakerfi.
Merkingar fullorðins fjár
Gott lag er á merkingum á fullorðn-
um ám. Langflestir nota samfelldar
númeraraðir, sem auðvelt er fyrir
hvern og einn að aðlaga að eigin
þörfum.
Fyrir hrútana höfum við mælt
með því, að viðhaldið verði sam-
ræmdu númerakerfi innan fjár-
ræktarfélaganna. Þá eru aldrei tveir
hrútar innan félags í sama árgangi
með sama númer. Vafalaust er, að
slíku númerakerfi er einfaldast
að viðhalda þegar hvert bú innan
félags hefur sína föstu númeraröð.
Hver eigandi númerar síðan sinn
hrútakost með númerum úr þess-
ari röð. Slík kerfi hafa í sumum
héruðum verið í notkun lengi og
gefið mjög góða raun. Í nokkrum
tilfellum hafa búnaðarsambönd
haft frumkvæði að frágangi þessara
númerakerfa.
Örfá bú hafa í vetur skilað
skýrslum, þar sem bæði ásetn-
ingshrútar og ásetningsgimbrar frá
haustinu 2007 hafa fengið sama
númer. Þetta er ekki mögulegt
lengur, þar sem tveir einstaklingar í
sama árgangi á sama búi mega ekki
bera sama númer. Í þeim tilfellum,
sem hrútanúmeraröð búsins lendir
inni í númeraröð ásetningsgimbra,
verður að sleppa þeirri númeraröð
úr gimbraröðinni og bæta þeim
númerum aftan við.
Merkingar lamba
Þegar kemur að lambanúmerum
er fjölbreytni í númerakerfum enn
ákaflega mikil. Algengasta, einfald-
asta og að mörgu leyti besta kerf-
ið er, þegar notuð er samfelld og
hlaupandi númeraröð fyrir lömbin
á hverju ári. Með því kerfi ber hik-
laust að mæla. Sumir nota kerfið á
þann veg að merkja t.d. einlemb-
inga og/eða lömb undan veturgöml-
um ám frá einhverju tilteknu núm-
eri og sjá þannig beint af númerinu
hvaða hópi lambið tilheyrir.
Gagnagrunnur sauðfjárrækt-
arinnar gerir ráð fyrir að númer
lambanna geti verið allt að fjórum
stöfum. Bókstafi er leyfilegt að
nota í merkjunum, en eindregið er
mælt með því að þau séu mynduð
eingöngu af tölustöfum. Það auð-
veldar alla skráningu upplýsinga.
Sláturhúsin eru t.d. almennt farin
að skrá númer lambanna þegar þau
fara á sláturlínu.
Hin fjölbreytilegu númerakerfi,
sem verið er að nota, munu mörg
sett upp með það í huga að auð-
velda tengingu lambs við móður
sína út frá númeri þess. Rétt er að
benda á nokkur atriði varðandi
þetta. Til aðgreiningar á tvílemb-
ingum eru ýmist notaðir bókstafir
eða tölustafir, annað hvort fyrst
eða síðast í lambsnúmerinu. Við
mælum eindregið með, að aðgrein-
ingarlykillinn sé settur sem síðasti
stafur í númerinu. Dæmi: Lömb
undan ánni 03-467 fái númer 4671
og 4672, en ekki 1467 og 2467.
Með þessu móti fylgjast sammæðra
lömb að í haustbók, sem hlýtur að
vera flestum til hagræðis.
Þegar notaðar eru svona merk-
ingar á lömbin er einnig athugandi
að hafa endingarlykil, einnig fyrir
einlembinga, þannig að lömbin
birtist í bókinni í númeraröð ánna.
Ef þessi kerfi eru notuð í þeim til-
fellum, sem sama númeraröð end-
urtekur sig hjá ánum, er hægt að
aðgreina lömbin undan þeim með
því að nota t.d. 1 og 2 sem end-
ingarlykil hjá lömbum elstu ánna,
3 og 4 hjá næsta árgangi á sömu
númerum og þannig áfram ef þörf
krefur.
Á nokkrum stöðum á landinu
hefur tíðkast aðgreiningarkerfi í
lambanúmerum sem byggir á því,
að setja tölustafinn 0 fyrir framan
númer annars tvílembingsins. Þetta
kerfi gengur því miður ekki leng-
ur. Í nýjum gagnagrunnum verð-
ur þetta merkingarlaus stafur, líkt
og 0 er yfirleitt þegar það stendur
fremst í tölustafaröð. Á síðasta ári
varð að leysa mál þessara búa eftir
nokkrum leiðum. Í gögnum, sem
okkur bárust úr gömlu Fjárvísi, var
þetta leyst með því að setja bók-
stafinn o fyrir framan númer, þar
sem tölustafurinn 0 hafði verið
notaður. Þetta er því miður ekki
aðferð sem hægt er að mæla með,
af tveimur ástæðum. Annars vegar
er mikil hætta á mislestri þessara
einkenna og hins vegar er á þenn-
an hátt blandað saman bókstöfum
og tölustöfum í lambsnúmeri, sem
við hvetjum bændur til að forðast
ef mögulegt er.
Við vitum vel að breytingar á
númerakerfum eru talsvert mál fyrir
suma. Verið er að hrófla við hefð-
bundnum vinnubrögðum í búskapn-
um. Í mörgum tilvikum eru þetta
hins vegar venjur, sem ástæða kann
að vera til að einfalda, leiði það til
hagræðingar í öðrum efnum.
Við hvetjum því bændur sem
panta lambamerkin þessa dagana
til að hugleiða ofangreinda hluti og
jafnvel að endurskoða framkvæmd-
ina. Einnig er vert að minna á, að
lambanúmerin eiga að bera viðeig-
andi lit og hafa bæjarnúmerið for-
prentað.
Númerakerfi sauðfjár
Örfáar ábendingar
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Skýrsluhald
Nú nýlega voru haldnir fund-
ir í Hlíðarbæ í Hörgárbyggð
og á Narfastöðum í Reykjadal,
þar sem m.a. var skýrt frá nið-
urstöðum kúadóma í Eyjafirði
og Suður-Þingeyjarsýslu og við-
urkenningar veittar. Um nokk-
urt árabil hafa flestar fyrsta
kálfs kvígur á þessu svæði verið
útlitsdæmdar. Einn aðaltilgang-
ur kvíguskoðunarinnar er að fá
afkvæmadóma á ungnautin, en
jafnframt að styrkja dóm eldri
nauta. Þegar jafnframt liggur
fyrir kynbótamat kúnna hefur
hver árgangur verið tekinn til
uppgjörs og var nú komið að
kúm fæddum árið 2003.
Alls samanstóð fyrrgreind-
ur árgangur af 1603 kúm, 1200
í Eyjafirði og 403 í Suður-Þing.
Kýrnar voru á alls 161 búi, mjög
mismargar á hverju, eða allt frá
1 upp í 60. Meðaleinkunn fyrir
skrokkbyggingu reyndist vera
28,1 stig, 16,7 fyrir júgur, 16,3
fyrir spena, 17,6 fyrir mjaltir og
4,7 fyrir skap. Í dómseinkunn
gerir þetta að meðaltali 83,3 stig.
Einkunnin sveiflaðist frá 71 stigi
upp í 90 stig.
Alls hlutu 45 kýr 88 stig eða
hærra í dómseinkunn og voru
eigendum þeirra færðar við-
urkenningar; stækkaðar myndir af
umræddum kúm, en búnaðarsam-
bönd á viðkomandi svæði gáfu
myndirnar. Reiknuð var út heildar-
einkunn fyrir kýrnar, þar sem bæði
var tekið tillit til kynbótamats og
dómseinkunnar. Hæstu kýr á
Eyjafjarðarsvæðinu voru Björk
frá Hríshóli í Eyjafjarðarsveit
með 90 stig, Branda frá Bakka í
Öxnadal með 87 stig og Gribba
frá Steinstöðum II í Öxnadal. Í
Suður-Þingeyjarsýslu fékk Blóma
frá Baldursheimi í Mývatnssveit
hæstu einkunn, 84 stig, Sokka
frá sama bæ hlaut einnig 84 stig
og það sama gildir um Brún í
Reykjadal. Búnaðarsamböndin
veittu eigendum þriggja stigahæstu
kúnna á hverju svæði verðlauna-
styttur, gull- silfur- og bronskýr,
auk stækkaðra mynda af kúnum.
Guðmundur Steindórsson,
ráðunautur hjá Búnaðarsambandi
Eyjafjarðar, segir fleiri kýr hafa
orðið stigaháar nú í ár en verið
hefur. „Þetta virðist almennt vera
góður árgangur,“ segir hann.
„Það má segja að þetta sé topp-
urinn, fleiri kýr dæmdust nú hærri
en til að mynda í árgangnum á
undan.“ Hann segir að yfirleitt
beinist kynbætur bænda að afurð-
um, ekki útliti, en þess ber að
geta að 60% af heildareinkunn er
samansett af júgrum, spenum og
mjöltum.
MÞÞ
Niðurstöður kúadóma kynntar nyrðra
Fleiri kýr með hærri dóma
Verðlaunahafar í Eyjafirði: F.v. Ármann á Skáldsstöðum, Guðmundur í
Holtsseli, Kolbrún á Skáldsstöðum, Guðrún í Holtsseli, Guðrún og Árni í
Villingadal, Guðmundur í Stærra-Árskógi, Kristján á Tréstöðum, Sólveig
á Svertingsstöðum II, Gunnlaugur og Dómhildur í Klaufabrekknakoti,
Ásrún á Steinsstöðum II, Sara á Möðruvöllum II, Trausti á Hofsá, Aðal-
steinn í Garði, Sigurgeir á Hríshóli, Stefán á Syðri-Grund, Þórður í Þrí-
hyrningi, Bernharð í Auðbrekku, Haukur í Þríhyrningi, Gunnsteinn á
Sökku, Helgi á Syðri-Bægisá, Stefán í Fagraskógi, Kristín á Merkigili,
Helgi á Bakka og Róbert í Litla-Dunhaga. Á myndina vantar nokkra
verðlaunahafa.
Verðlaunahafar í S.-Þing.: Gunnar í Baldursheimi I, Flosi á Hrafnsstöð-
um, Atli á Laxamýri, Sveinbjörn á Búvöllum, Ingibjörg á Skútustöðum
II og Sigurlaug á Brún. Á myndina vantar nokkra verðlaunahafa.
Brún 351, Reykjadal. Björk 512, Hríshóli.
Blóma 139, Baldursheimi. Branda 441, Bakka.
Borgar Páll Bragason
ráðunautur í jarðrækt og landupplýs-
ingum, Bændasamtökum Íslands
bpb@bondi.is