Bændablaðið - 13.10.2011, Qupperneq 20

20 Matvælaframleiðsla og Fæðuöryggi BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 13. OKTÓBER 2011
Mannkyni fjölgar hratt. Árið 1800
bjó 1 milljarður manns á jörðinni,
og hafði fjölgað í 1,6 milljarða árið
1900. Í ágúst sem leið fór mann-
fjöldi jarðar yfir 7 milljarða. Það
táknar að fólki hefur fjölgað um
5,4 milljarða á 110 árum, meira
en sem nemur samanlögðum
fjölda fólks frá upphafi vega. Í
kvöld munu 242.000 fleiri setjast
að snæðingi en í gærkvöldi.
Verður nóg að borða?
Samkvæmt upplýsingum FAO,
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna, þarf að auka
matvælaframleiðsluna um 70% til
ársins 2050. Mannkynið stendur
frammi fyrir mestu áskorun sem við
höfum nokkru sinni þurft að takast
á við. Það er að framleiða meira af
mat til ársins 2060 en sem nemur
samanlagðri fæðuframleiðslu síðustu
10.000 ára. Það verður erfitt verkefni
á sama tíma og það gengur á flestar
meginundirstöður fæðuöflunarinnar.
Jarðvegsauðlindir heimsins
Það verður ógjörningur fyrir sam-
félag þjóðanna að ná markmiðum
sínum um nóg af mat og vatni, sporna
gegn loftslagsbreytingum og hnign-
un líffræðilegrar fjölbreytni, útrýma
fátækt og tryggja frið í heiminum,
nema til komi stórkostleg bylting í
vernd og endurreisn jarðvegsauð-
linda heimsins. Í nýlegri bók sem
Julian Cribb skrifaði um spurninguna
hvort mannkynið nái að brauðfæða
sig í framtíðinni (The coming famine
– The global food crisis and what we
can do to avoid it) kemur fram að á
hverri sekúndu tapast 700 tonn af
jarðvegi. Á hverjum þremur mán-
uðum notar hvert mannsbarn sem
samsvarar einni ólympískri sundlaug
af vatni, aðallega vegna framleiðslu
matvæla. Ræktanlegt land er tak-
markað, og minnkar stöðugt. Verð
á köfnunarefnisáburði mun hækka
samhliða því sem gengur á olíuforða
jarðar og skortur á aðgengilegum fos-
fór gæti brostið á innan fárra áratuga.
Frjótt land verður æ mikilvægara.
Er jarðvegur mikilvægasta
auðlind jarðarbúa?
Án jarðvegs væru lönd jarðar
óbyggileg, aðeins klappir, hraun eða
nakin urð. Lífræni hluti jarðvegsins
er undirstaða fæðu fyrir en meira en
90% mannkyns. Stöðugt gengur á
þessa auðlind og eyðimerkurmyndun
ógnar tilveru meira en milljarðs
jarðarbúa. Lítið hefur farið fyrir
umræðu um þessi mál miðað við þá
hættu sem að steðjar, og því má líta
á vanda jarðvegsauðlindarinnar sem
hina þöglu kreppu jarðar.
Alþjóðasamfélagið taki á
vandanum
Haldinn var fundur allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna 3. október sl.
til að fjalla um þá eyðimerkurvá
sem ógnar landkostum víða um
heim. Yfir 100 þjóðarleiðtogar,
fulltrúar ríkisstjórna og annað hátt-
sett fólk sótti þennan fund. Þar kom
fram að meginundirstöður sjálf-
bærrar þróunar gætu brostið ef ekki
væri tekið fastar á þessum vanda.
Alþjóðasamfélagið yrði að setja sér
það markmið að stöðva landhnign-
unina fyrir 2020.
Talið er að um 24 milljarðar tonna
af jarðvegi verði eyðingaröflunum
að bráð á hverju ári. Ræktanlegt
land glatast nú 30-35 sinnum hraðar
en nokkru sinni fyrr. Fram kom á
þessum fundi allsherjarþingsins að
árlega breytist um 12 milljónir hekt-
arar lands í manngerðar eyðimerkur.
Í máli Luc Gnacadja, framkvæmda-
stjóra Samningsins um varnir gegn
myndun eyðimarka (UN-CCD), kom
fram að heimurinn stefni í vanda með
jarðveg, sem muni hafa alvarlegri
afleiðingar en það „hámark olíunn-
ar“ sem nú hefur verið náð. Það er,
eyðing jarðvegs er miklu hraðari en
nýmyndun hans.
aðildarþing Eyðimerkursamningsins
haldið í Kóreu. Hann er einn af
meginsamningum Sameinuðu
þjóðanna ásamt m.a. samningunum
um vernd líffræðilegrar fjölbreytni
og varnir gegn loftslagsbreytingum
af mannavöldum. Á aðildarþinginu
verður leitað lausna á þessum vanda
hnignunar vistkerfa, jarðvegsrofs og
eyðimerkurmyndunar.
Ísland og umheimurinn
Enginn er eyland, og því munu
alþjóðlegar aðstæður hafa gífurleg
áhrif hér á landi. Við erum háð inn-
flutningi áburðarefna og annarra
aðfanga til landbúnaðar, og því
skiptir miklu að byggja upp og við-
halda frjósemi landsins eins hratt
og auðið er. Jafnframt þarf að taka
fyrir sóun þeirrar auðlindar sem nú
er kölluð „lífrænn úrgangur“ og nýta
þess í stað í þágu landkosta. Einnig
þarf að gæta þess að fórna ekki besta
landbúnaðarlandinu undir önnur not.
Ísland á margt að gefa í alþjóðlegu
jarðvegsverndarstarfi. Við státum af
elsta samfellda jarðvegsverndarstarfi
nokkurrar þjóðar og mikil þrek-
virki hafa einnig verið unnin með
skógrækt. Mikillar þekkingar hefur
aflast með rannsóknum og starfi.
Aðstæður eru hér óvenjugóðar til að
sýna bæði afleiðingar langvarandi
landhnignunar og hvernig unnt sé
að takast á við þennan vanda. Þessi
þekking og reynsla er m.a. nýtt í
Landgræðsluskóla Sameinuðu þjóð-
anna á Íslandi, sem er hluti af þró-
unarsamstarfi Íslendinga og miðar að
því að þjálfa fólk frá fátækum löndum
í endurreisn landkosta og undirstöðum
sjálfbærrar landnýtingar.
Nú búa um sjö milljarðar manna
á jörðinni og því er spáð að fólks-
fjöldinn muni ná jafnvægi eftir 50
ár. Þá verðum við víst orðin níu
til tíu milljarðar. Sífellt fleiri gera
jafnframt kröfur um meiri og betri
mat, líkt og við hér á Vesturlöndum
höfum tamið okkur á liðnum ára-
tugum. Til að mæta þessari þróun
blasir við okkur að tvöfalda þurfi
framleiðslu matvæla. Ýmis ljón
eru í veginum og eru menn óðum
að átta sig á að auðlindir okkar
hér á jörðu eru takmarkaðar. Þar
nægir að nefna jarðnæði, vatn og
jarðefnaeldsneyti. Því verða allir
að leggjast á eitt um að nýta sem
best það sem við höfum án þess að
ganga enn frekar á gæði jarðar-
innar. Á þessari vegferð þurfum
við að vera óhrædd við að nýta þá
þekkingu og tækni sem við búum
yfir núna og hlúa jafnframt að
vísindamönnum framtíðarinnar,
sem vilja leggja okkur lið við þetta
risastóra verkefni.
Sjálfbærari landbúnaður
Hér á landi höfum við hlutverki að
gegna. Það væri verðugt verkefni að
við sæjum um okkar eigin fæðuöflun
eins og við hefðum tök á. Eins mætti
velta fyrir sér hvort ekki gæti komið
að því að Ísland gæti orðið matar-
forðabúr handa hungruðum heimi.
Nú leggur innlend landbúnaðarfram-
leiðsla til um 50-60% af orkuþörfum
íslensku þjóðarinnar. Vert er að muna
að framleiðslan er háð innflutningi á
aðföngum og munar þar mestu um
kjarnfóður, tilbúinn áburð og jarð-
efnaeldsneyti, auk véla af ýmsu tagi.
Spurningin er því hvort unnt sé að
gera íslenskan landbúnað sjálfbærari
þegar horft er fram á veginn? Svarið
er að sjálfsögðu já – að einhverju
leyti.
Akuryrkja í vexti
Hér á landi eigum við enn gott rækt-
unarland sem nýta mætti miklu betur
en gert er. Það er þó ekki óþrjótandi
auðlind og því er mikilvægt að standa
vörð um besta ræktunarlandið. Af
vatni eigum við nóg og sennilega
er hvergi eins mikið og gott vatn og
hér á landi. Góð tíð síðasta áratuginn
og markvissar kynbætur á nýjum
íslenskum byggyrkjum hafa leitt til
mikilla framfara í kornrækt og nú er
svo komið að íslenskt bygg er um
þriðjungur af kjarnfóðurþörf. Því
er spáð að heldur muni hlýna hér
þegar líður á öldina. Það gefur færi
á aukinni akuryrkju og nú er í augsýn
að rækta megi t.d. hveiti og ýmsar
próteinríkar olíujurtir. Þarna hafa
plöntukynbótamenn og aðrir jarð-
ræktarsérfræðingar verk að vinna.
Með tíð og tíma ættu ekki að vera
nokkur vandkvæði að rækta stærstan
hluta þess fóðurs sem bændur þurfa
til þess að geta framleitt kjöt og
mjólk ofan í þá sem hér munu búa,
auk ýmiss konar kornmetis og olíu
til manneldis.
Ný áburðarverksmiðja?
En til þess að unnt sé að framleiða
fóðrið þarf áburð. Verð á tilbúnum
áburði hefur farið hækkandi að
undanförnu og því þarf að leita leiða
til þess að nýta betur öll næringar-
efni sem til falla og framleiða eins
mikinn áburð innanlands og unnt er.
Nú er allur tilbúinn áburður fluttur
inn en væri ekki ráð að fara aftur
að vinna nitur úr andrúmsloftinu
með hjálp raforku líkt og gert var
á árum áður, fyrir daga einkavæð-
ingarátaksins mikla? Það er sýnu
umhverfisvænna en að flytja inn
nituráburð með ærnum tilkostnaði
sem framleiddur er með jarðefna-
eldsneyti í útlöndum. Einnig þarf að
auka ræktun belgjurta, sem segja má
að séu lifandi áburðarverksmiðjur,
þar sem bakteríur á þeirra snærum
vinna nitur úr andrúmsloftinu. Loks
er brýnt að nýta allan lífrænan
áburð og úrgang sem til fellur, jafnt
í landbúnaði, sjávarútvegi og annars
staðar. Þar er einkum mikilvægt að
leita leiða til þess að halda fosfór, kalí
og öðrum steinefnum og snefilefnum
inni í næringarefnahringrásinni.
Orkuframleiðsla á bújörðum
Ýmislegt bendir til þess að með tíð
og tíma geti íslenskur landbúnaður
framleitt orku til eigin nota með
því að nýta jurtaolíu úr ræktun, líf-
massa, búfjáráburð, seyru eða annan
lífrænan úrgang sem verður til á
býlum. Þetta verður þó að gerast með
sjálfbærum hætti þar sem næringar-
efnum er skilað aftur á ræktarlandið
og notkun tilbúins áburðar haldið í
lágmarki.
Með hugvitið að vopni má leysa
ýmsan vanda. Búvísindamenn eru
fullfærir um að bregðast við þeim
vandræðum sem að steðja nú í upp-
hafi 21. aldar líkt og þeim tókst með
hyggjuviti sínu að tryggja fæðuöryggi
æ fleira fólks á síðustu öld og vel það.
Landhnignun
– hin þögla kreppa jarðar?
Andrés Arnalds
Fagmálastjóri Landgræðslu ríkisins
Landhnignun
alið er að um 24 milljarðar tonna af jarðvegi verði eyðingarö unum að bráð á hverju ári. Ræktanlegt land glatast
nú 30-35 sinnum hraðar nokkru sinni fyrr.
Áslaug Helgadóttir
Prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands
Fæðuöryggi
Fæðuöryggi jarðarbúa
Hvað getum við lagt af mörkum?
Hveitiakur í Belgsholti haustið 2011.