Bændablaðið - 02.02.2012, Side 18

18 Bændablaðið | fimmtudagur 2. febrúar 2012
Gróður jarðar myndar lífræn efni
úr koltvísýringi andrúmslofts-
ins og stuðlar þannig að því að
draga úr styrk þessarar gróður-
húsalofttegundar og tempra lofts-
lagssveiflur. Þetta er það sem átt
er við þegar rætt er um kolefnis-
bindingu gróðurs.
Loftslagssamningur Sameinuðu
þjóðanna tekur mið af þessu. Til
að uppfylla skuldbindingar sínar
mega því aðildarríki Kýótó-
samkomulagsins, meðal annars að
frumkvæði Íslendinga, draga kol-
efnisbindingu með landgræðslu frá
heildarlosun landsins. Þetta gildir
þó aðeins um landgræðslusvæði
sem stofnað hefur verið til frá og
með 1990.
Mælingar á kolefnisbindingu
Til að kolefnisbinding í gróðri og
jarðvegi sé tekin gild til frádráttar
frá heildarlosun landsins þarf að
mæla hana með viðurkenndum
hætti. Árið 2007 setti Landgræðsla
ríkisins upp net um 500 fastra
mælireita á landgræðslusvæðum
um land allt. Þar eru tekin sýni
af gróðri og jarðvegi og kolefnis-
innihald þeirra mælt. Þessar mæl-
ingar fara fram í ákveðnum lotum;
fyrsta lotan var frá 2007 til 2011.
Mælingar eru síðan endurteknar
með vissu árabili. Niðurstöðurnar
eru sendar til Umhverfisstofnunar
sem tekur árlega saman skýrslu um
losun gróðurhúsalofttegunda frá
Íslandi (National Inventory Report).
Samkvæmt síðustu skýrslu stofnun-
arinnar (Umhverfisráðuneyti 2011)
var heildarflatarmál landgræðslu-
svæða sem grædd höfðu verið upp
á árunum 1990-2009 um 80 þúsund
hektarar. Árið 2009 bundu þessi
svæði um 200 þúsund tonn af kol-
tvísýringi. Það svarar til um 4,5% af
heildarlosun landsins það ár. Í ljósi
þess markmiðs stjórnvalda að draga
úr losun um 20-30% fram til 2020 er
ljóst að landgræðsla leggur drjúgan
skerf af mörkum til þess að Ísland
geti staðið við skuldbindingar sínar
í loftslagsmálum. Til viðbótar
fylgir annar en duldari ávinningur,
því auknu kolefni í jarðvegi fylgir
jafnan aukin frjósemi.
Kolefnisbinding og landbúnaður
Víða um heim, einkum í þróunar-
löndunum, er brýnt að græða upp
land til að tryggja matvælafram-
leiðslu og vinna gegn afleiðingum
landhnignunar. Hér á landi eru stór
örfoka svæði sem unnt er að græða
upp og binda kolefni í gróðri og
jarðvegi. Bændur hafa lengi tekið
virkan þátt í verndun og uppgræðslu
gróðurs og jarðvegs og má rekja
fyrstu tilraunir í þá veru aftur í
aldir. Landbætur geta verið ein af
forsendum fyrir því að búfjárfram-
leiðsla teljist sjálfbær.
Reynsla bænda úr verkefninu
Bændur græða landið sýnir að hægur
vandi er að græða upp örfoka land
og nýta til þess m.a. heyleifar sem
annars þyrfti að farga með öðrum
hætti. Síðan verkefnið hófst hefur
sívaxandi hluti landgræðsluverkefna
verið á vegum þess. Höfuðávinningur
þeirra bænda sem taka þátt í verk-
efninu er bætt landgæði jarðarinnar
og aukið hagræði í búskapnum sem
aftur eykur nýtingarmöguleika, gefur
auknar afurðir og eykur verðmæti
jarða til framtíðar.
Landgræðsla og kolefnisbinding
Kolefnisbinding með landgræðslu
er nú þegar eitt af 10 lykilatriðum
í aðgerðaáætlun ríkisstjórnar sam-
kvæmt loftslagsstefnu Íslands. Á
aðildarþingi loftslagssáttmálans
í Durban síðastliðinn desember
náðist samkomulag um framhald
Kýótó-samkomulagsins. Það er því
ljóst að þróuð ríki munu taka á sig
lagalega bindandi skuldbindingar
um minnkun losunar á vettvangi
Kýótó-bókunarinnar eftir 2012.
Nýtt samningaferli sem tekur til
allra ríkja á að hefjast strax á næsta
ári og leiða til samkomulags árið
2015 sem sé lagalega bindandi.
Endurheimt votlendis
Sú tillaga Íslands að endurheimt
votlendis verði valkvæð land-
notkunaraðgerð, svipað og land-
græðsla, til að draga úr nettólosun
gróðurhúsalofttegunda, náði einnig
brautargengi í Durban. Mikilvægt er
að vandað verði til framkvæmda á
endurheimt votlendis.
Huga þarf að mörgu í því sam-
hengi, s.s. vandaðri áætlanagerð þar
sem horft er til langs tíma, ávinningur
bindingar metinn, hugað verði að
breytingum á vatnsmiðlun og ávinn-
ings vegna líffræðilegrar fjölbreytni,
og komið verði á fót hvatakerfi innan
landbúnaðar.
Samkomulag í Durban gerir það
ljóst að landbætur bænda, land-
græðsla eða endurheimt votlendis
munu skipta miklu máli í aðgerðum
Íslendinga gagnvart loftslagsbreyt-
ingum á komandi árum.
Kolefnisbinding með land-
græðslu býr í haginn fyrir komandi
kynslóðir, eykur möguleika fæðu-
framleiðslu á Íslandi í framtíðinni
og er liður í að efla landbúnaðinn og
styrkja hinar dreifðu byggðir lands-
ins. Jafnframt er unnið gegn helstu
umhverfisvá samtímans.
Anna María Ágústsdóttir,
Guðmundur Halldórsson,
Jóhann Þórsson og
Magnús H. Jóhannsson.
Höfundar eru starfsmenn
Landgræðslu ríkisins.
Heimildir
Jóhann Þórsson og Guðmundur
Halldórsson 2010. „Kolefni
- lykillinn að uppbygg-
ingu vistkerfa“. Fræðaþing
Landbúnaðarins 2010. 356-357.
Umhverfisráðuneyti 2011. http://
www.umhverfisraduneyti.is/
media /PDF_skrar /Losun-
Landgræðsla og kolefnisbinding
Holklaki og ísnálamyndun er ein
af meginástæðum þess hve rofið
land grær seint hér á landi. Gróður
einangrar og veitir yfirborði lands
mikla vernd en þegar frystir á auða
jörð, þar sem gróður er lítill, geta
orðið miklar frosthreyfingar í efsta
lagi jarðvegsins.
Frostlyfting á sér stað vegna rúm-
málsbreytinga sem verða þegar vatn
í jarðvegi frýs. Vatn dregst einnig að
úr neðri lögum jarðvegsins og því
getur ísnálamyndun og frostlyfting
orðið mjög mikil. Frostlyfting brýtur
upp jarðvegsyfirborðið og lyftir því
upp með þeim afleiðingum að rætur
smárra plantna slitna. Í kjölfarið eiga
vatn og vindur greiðari leið að yfir-
borðinu og kraftur eyðingaraflanna
margfaldast. Land grær hægt af sjálfu
sér við slíkar aðstæður og mikill
jarðvegur tapast.
Heil gróðurþekja er eina vörnin
gegn slíkri holklakamyndun og því
sterkari sem gróðurhulan er, því
minni líkur á skaða. Oft þarf ekki
mikla áburðargjöf eða lífrænan
úrgang, svo sem moð eða tað, til að
hjálpa gróðri til að festa rætur og
stöðva frostlyftinguna.
Þar sem gróður er snöggur, s.s.
vegna ofbeitar, veitir gróðursvörður-
inn litla einangrun og frostlyfting
eykst. Það eykur þúfnamyndun og
hættu á myndun rofsára sem opin
eru fyrir vatni og vindum. Jarðsil í
hlíðum orsakast einnig af frostlyft-
ingu. Slíkt land er sérstaklega við-
kvæmt fyrir traðki og beit.
Máttur frostlyftingar sést vel á
þessari mynd sem Helgi Guðjónsson
tók á Kóngsveginum nálægt Úthlíð í
Biskupstungum. Tvær ísnálar halda
hér vænum steini í greipum sínum.
Þær eru lagskiptar og hafa rifið upp
með sér mikið af mold.

/Andrés Arnalds
Frostlyfting brýtur upp jarðvegsyfirborð og stuðlar að gróðureyðingu:
Gróður einangrar og veitir yfirborði lands mikla vernd
Sýni tekin af gróðri til mælinga á kolefnisinnihaldi.
Jarðvegssýni tekin til mælinga á kolefnisinnihaldi.
Flatarmál svæða sem grædd hafa verið upp á vegum verkefnisins Bændur
Máttur frostlyftingar getur verið mikill.