Bændablaðið - 02.02.2012, Side 32

32 Bændablaðið | fimmtudagur 2. febrúar 2012
Bændablaðið á netinu...
www.bbl.is
Lesendabás
Nokkur orð frá stjórn VOR:
Landbúnaðarháskóli á villigötum
VOR – Verndun og ræktun, félag
framleiðenda í lífrænum búskap,
sendi í lok síðasta árs Ágústi
Sigurðssyni rektor LBHÍ opið bréf
þar sem fram kom gagnrýni og
óánægja m.a. með skrif aðstoðar-
rektors og tiltekinni starfsmanna
skólans og ranga upplýsingagjöf um
lífrænan landbúnað. Bréf VORs
birtist í síðasta tbl Bændablaðiðsins
2011.
Í síðasta Bændablaði birta Áslaug
Helgadóttir, Guðni Þorvaldsson,
Jóhannes Sveinbjörnsson og Jón
Hallsteinn Hallsson nokkrar greinar
máli sínu til stuðnings en halda áfram
að höggva í sama knérunn með vill-
andi umræðu um lífræna ræktun. Hér
skal komið inná þá helstu punkta sem
okkur finnst ástæða til að leiðrétta eða
varpa ljósi á.
VOR getur ekki talað fyrir hönd
neytenda eða vísindamanna og það
skal tekið fram að umrætt opið bréf
er það eina sem lagt hefur verið til af
félaginu til opinberrar umræðu um
árabil. Því ber að varast að alhæfa um
einhverjar staðhæfingar af okkar hálfu
eða ætla félaginu einhver ummæli
önnur en þau sem koma fram í opna
bréfinu og hér í þessari grein. LBHÍ,
sem er menntastofnun, verður auk
þess að þola það að menn hafi skoð-
anir á því hvernig hún getur gagnast
bændum, hvaða búskaparhætti sem
þeir kunna að aðhyllast.
Ofangreindum aðilum er tíðrætt
um vísindin en grípa í greinaskrifum
enn eina ferðina til þess auma mál-
flutnings að gera lítið úr þeim þekk-
ingargrunni sem þróun í átt til lífræns
landbúnaðar byggir á í dag. Það er
alltaf slæmt þegar þeir sem telja sig
talsmenn vísindalegra vinnubragða
skoða einungis þau gögn sem henta
þeim eða styðja þeirra eigin trú. Þeim
er (eða ætti að vera) vel kunnugt um
það rannsóknarstarf sem hefur verið
stundað í gegnum tíðina og þær stóru
rannsóknir sem eru að koma fram á
sjónarsviðið sem gefa vísbendingar
um árangurinn af lífrænum búskapar-
háttum (s.s. þær sem kenndar eru
við Newcastle í Englandi, FIBL í
Frick í Sviss og svo auðvitað Rodale
í Bandaríkjunum).
Um ástæður þess hvort og þá hvers
vegna lífrænar vörur teljast betri en
aðrar, og í hverju þau gæði felast, er
vænlegast að ræða við neytendur,
því það er þeirra vegna sem slíkar
afurðir eru framleiddar í vaxandi
mæli vegna aukinnar eftirspurnar.
Neytendur hafa margvíslegar upp-
lýsingar og rannsóknarniðurstöður
til að byggja kaupákvörðun sína á,
hversu illa sem þær kunna að falla í
kramið hjá einstökum starfsmönnum
LBHÍ. Sú þróun og aukna eftirspurn
sem sést hér á landi er að eiga sér
stað á heimsvísu og ekki að sjá að
neinar forsendur séu að skapast hér
á landi til að það verði nein breyting
á því, þvert á móti. Í ljósi alls þess
sem nú sækir að ímynd og öryggi
íslenskrar matvælaframleiðslu á borð
við díoxíð mengun, kadmíum slys og
erfðabreyttar lífverur í náttúru Íslands
þá er ekki furða að neytendur hér á
landi leyti skjóls með því að leita uppi
lífrænt vottaðar afurðir. Þetta hefur
þróun í öðrum löndum sýnt.
Að þessu sögðu er mikilvægt að
muna til hvers vottun á lífrænum
framleiðsluháttum er tilkomin. Hún er
ætluð til að veita neytendum fullvissu
um að staðið sé að framleiðslunni með
ákveðnum hætti. Markmið lífrænna
reglugerða eru skýr og miða að sjálf-
bærum framleiðsluháttum. Kerfið
er í stöðugri þróun og tekur mið að
aðstæðum hverju sinni en stefnir
alltaf að því að auka og efla frjósemi
jarðvegs, hreinleika umhverfis og vel-
ferð búfjár. Vottuninni fylgir virkt
eftirlit, leiðsögn og viðurkenning fyrir
framleiðandann sem ástundar þessar
aðferðir.
Vel flest Evrópulönd, þ.m.t.
Norðurlöndin, hafa nú nú mótað
sér stefnu um lífrænan landbúnað.
Evrópusambandið hefur nú að mark-
miði að 20% af ræktuðu landi verði
í vottaðri lífrænni framleiðslu árið
2020. Hlutfallið á Íslandi í dag er ein-
ungis 1% og hafin er undirbúningur
að stefnumótun fyrir þennan geira, þar
sem fyrir þinginu liggur þingsályktun-
artillaga þess efnis, auk þess sem um
hann er fjallað í tengslum við Græna
hagkerfið. Líta ber á það markmið,
að fjölga lífrænum bændum á Íslandi
og þar með hlutfalli ræktaðs lands í
lífrænni ræktun (sem er augljós lykil-
breyta í stefnumótuninni) sem leið til
þess að minnka áhrif af neikvæðum
umhverfisþáttum í landbúnaði að
meðaltali. Þetta ætti að vera aug-
ljóst. Þetta er mikilvægt stjórntæki
innan landbúnaðarins yfirleitt og er
líklegt til að auka samkeppnishæfni
greinarinnar.
Í skrifum ofangreindra er fjallað
um skattamál, og er því haldið fram
að verið sé að fara fram á opinberan
stuðning, umfram það „sem aðrir fá“.
Ef hér er átt við aðlögunarstuðning
sem nýverið hefur verið aukinn, þá
er þessi staðhæfing byggð á mis-
skilningi. Aðlögunarstyrkir eru þeir
einu sem í boði eru til lífræns land-
búnaðar í dag og eru mun minni en
tíðkast hefur í nágrannalöndum okkar
t.d. Þessir styrkir lúta að því að bæta
bændum upp tekjutap vegna minni
uppskeru á meðan aðlögun yfir í líf-
ræna búskaparhætti stendur yfir, og
mæta auknum kostnaði við breytingar
sem þarf að ráðast í. Að einhverju
leyti er því líka um að ræða styrk
vegna þróunar og nýsköpunar, en
slíkir styrkir eru vel þekktir í íslensku
samfélagi. Aðlögunarstyrkjum í líf-
rænum landbúnaði fylgir auk þess
krafa um að bændur sæki námskeið,
sem er víst einsdæmi á Íslandi þegar
að landbúnaðarstyrkjum kemur. Rétt
er að benda á að lífrænir bændur
standa sjálfir straum af kostnaði við
að bera lífræna vottunarmerkið, en
bændur í hefðbundnum búskap fá
vistvæna vottun endurgjaldslaust.
Sömuleiðis greiða sauðfjárbændur
ekki neitt fyrir gæðastýringarviður-
kenningu. Eðlilegt er að þessi mál séu
í stöðugri endurskoðun og taki mið af
markmiðunum, en ljóst er af þessum
dæmum að kerfið er íþyngjandi fyrir
lífræna bændur ef eitthvað er.
Í umsögn auðlindadeildar LBHÍ
til Alþingis í tengslum við Græna
Hagkerfið er fullyrt að uppskera í
lífrænni ræktun sé (hér er er ekkert
verið að setja vísindalegan fyrir-
vara með því að segja „geti verið“,
heldur „sé“) 25-50% minni en í öðrum
kerfum og vísar þar í eina rannsókn
eftir Kirchman því til stuðnings. Fyrir
þá sem eitthvað fylgjast með því sem
er að gerast í rannsóknum almennt þá
vita þeir að það er til fjöldi rannsókna
sem sýna fram á sambærilegan ef ekki
meiri árangur og má þar aftur nefna
FIBL í Frick í Sviss og margumtalaða
Rodale rannsókn. Ekki liggja fyrir
neinar rannsóknir á þessu á Íslandi en
við viljum benda á að þessar % tölur
auðlindadeildar eru ekki í samræmi
við reynslu lífrænna bænda hér á
landi. Flestir þeirra hurfu frá svoköll-
uðum „hefðbundnu búskaparháttum“
yfir í lífrænt vottaðar aðferðir og
hafa því góða reynslu og samanburð
á þessu. Vissulega getur uppskeran
minnkað umtalsvert á aðlögunar-
tímanum og því er aðlögunarstyrkur
mikilvægur, en þegar fram í sækir er
uppskeran síst minni, því þá eykst
langtíma frjósemi jarðvegs og líkur
á kali í túnum minnkar vegna öflugs
rótarkerfis og því dregur úr ýmsum
tilkostnaði. Auk þess væri eðlilegt
í slíkum útreikningum, talandi um
uppskerutölur, að taka tillit til hærra
hlutfalls þurrefna í lífrænt ræktuðum
afurðum og þar af leiðandi minni
rýrnun við geymslu. Hér erum við
kannski komin að kjarna málsins:
greinarhöfundar LBHÍ eru ekki í
neinu samtali, rannsóknum eða í sam-
starfi við lífræna bændur á Íslandi sem
gæti veitt þeim raunverulega innsýn í
þennan geira hér á landi.
Það er beinlínis vont mál að horfa
uppá LBHÍ gefa jafn ranga mynd af
lífrænum landbúnaði og við höfum
hér sýnt fram á. Ekki að það muni
henta öllum að fara út í slíka fram-
leiðslu, en hér er á ferðinni vaxtar-
broddur sem getur nýst fjölda bænda
og margir geta tekið skrefið með til-
tölulega litlum breytingum á sínum
búum. Hér er á ferðinni efnahags-
legt tækifæri fyrir bændur til að skapa
sér sérstöðu og aðdráttarafl fyrir sína
starfsemi og byggðir. Því er sorglegt
að sjá starfsmenn og aðstoðarrektor
LBHÍ draga lappirnar að því virðist
í að styðja við eðlilega og jákvæða
þróun sem gerir ekkert annað en að
efla heildina og þoka málum í rétta átt
til bætts umhverfis og koma til móts
við óskir neytenda.
Hér skal vakin athygli á því að
rektor LBHÍ hefur ekki enn svarað
VOR þeim spurningum sem varða
rannsóknarstarf og þróun kennslu í
lífrænum landbúnaði. Það er nokkuð
ljóst hverjir hafa orðræðuvaldið á
Hvanneyri. Það er því miður ekki
að sjá að skólinn hafi uppi hugmyndir
um að vera annað en eftirbátur í þeirri
þróun sem kallað er eftir úr ýmsum
áttum hér á landi af gildum ástæðum.

Stjórn VOR
Rauðsmári í lífrænni ræktun á Suðurlandi
Lífrænn landbúnaður hefur
fest sig í sessi á Vesturlöndum
undanfarna þrjá áratugi og
er í hugum margra neytenda
tengdur gæðum, hollustu og
umhverfisvænum lífsstíl. Vörur
sem kalla má lífrænar (økologisk
(danska), organic (enska)) þurfa
að vera vottaðar af löggiltum
vottunarstofum.
Vottunarkerfið fylgir í grund-
vallaratriðum reglum alþjóðlegra
regnhlífarsamtaka lífrænna félaga,
IFOAM (www.ifoam.org), sem
skráðar eru í reglugerðum um
lífræna framleiðslu viðkomandi
lands (hér á landi reglugerð
74/2002 ásamt síðari breytingum).
Margir hafa rakið sögu IFOAM
samtakanna og hvað þau standa
fyrir (t.d. Holger Kirchman o.fl.,
2008) og verður ekki farið frekar
út í þá sálma í stuttri grein sem
þessari.
Hér á landi er eitt löggilt fyrir-
tæki,Vottunarstofan Tún ehf, sem
vottar lífræna framleiðslu land-
búnaðarafurða, en skv. heimasíðu
fyrirtækisins er það þar að auki
„í forystu fyrir lífrænni þróun á
Íslandi“ (www.tun.is).
Enginn óvottaður tilbúinn
áburður
Grundvallarreglur vottunarinnar
eru að við framleiðsluna má ekki
nota unninn ólífrænan áburð
(tilbúinn áburð) og sumar gerðir
lífræns áburðar, tilbúin lyf og
varnarefni eða erfðabreyttar líf-
verur (GMO). Þó er leyfilegt að
nota ólífrænan áburð sem hefur
tilskilin vottorð og veittar eru
undanþágur fyrir hefðbundnum
lyfjum ef bjarga á sjúkum eða slös-
uðum dýrum. Einnig eru veittar
undanþágur til að nota aðföng og
hráefni við framleiðsluna sem eru
framleidd með hefðbundnum hætti
(t.d. kjarnfóður, sáðvöru og líf-
rænan áburð). Í reglum Túns um
lífræna framleiðslu og aðföng eru
listuð þau meindýra- og sveppa-
eitur (varnarefni), sótthreinsiefni,
dýralyf, E-efni og íblöndunarefni
í afurðir sem leyfð eru í lífrænni
ræktun (Án höfundar, 2007). Of
langt mál yrði að fara nánar í gegn-
um þessa lista hér en flest þessara
efna eru náttúruafurðir samkvæmt
skilgreiningum IFOAM.
Varðandi reglur um lágmarks
aðbúnað húsdýra í lífræna kerfinu
þá eru þær breytilegar milli landa
og tillit er tekið til aðstæðna á
hverjum stað. Einnig er misjafnt
milli búfjártegunda hvað lífrænar
reglur víkja mikið frá almennum
aðbúnaðarreglum sem allir fram-
leiðendur þurfa að fylgja. Ef
almennar aðbúnaðarreglur fyrir
nautgripi, sauðfé og hross hér á
landi eru bornar saman við regl-
urnar sem lífrænir framleiðendur
fylgja er munurinn í reynd hvorki
mikill né áþreifanlegur. Þar að
auki leyfa lífrænu reglurnar und-
anþágur frá lágmarksviðmiðunum
ef aðstæður krefjast þess.
Öll landbúnaðarframleiðsla
hér á landi, jafnt lífrænt vottuð
sem hefðbundin, er háð fram-
leiðsluleyfum og opinberu óháðu
gæðaeftirliti sem tryggja skal mat-
vælaöryggi, góðan (ásættanlegan)
aðbúnað búfjár og að sem minnst
mengun hljótist af framleiðslunni.
Því starfa hér matvælaeftirlit,
aðfangaeftirlit, búfjáreftirlit og
heilbrigðiseftirlit. Strangar reglur
gilda um notkun tilbúinna varnar-
efna og lyfja í landbúnaði. Áður
en þessi efni eru leyfð þurfa þau
að standast vísindalegar prófanir
sem sýna að þau séu ekki skaðleg
heilsu manna og dýra séu þau
notuð í leyfilegum skömmtum.
Sum varnar- og sápuefni sem
leyfð eru í lífrænni ræktun þurfa að
fara í gegnum nákvæmlega sama
regluverk áður en þau eru leyfð, á
meðan önnur varnarefni eru ekki
nægilega sérvirk til þess að falla í
þennan flokk og eru því ekki háð
eins ströngu eftirliti.
Byggist á reglubundnu eftirliti
Lífræn vottun byggist á reglu-
bundnu eftirliti sem á að tryggja
að afurðirnar séu framleiddar
samkvæmt reglum lífrænnar fram-
leiðslu (Án höfundar, 2007). Fyrir
eftirlitið þurfa framleiðendur að
halda til haga upplýsingum yfir
ræktunar- og beitarskipulag,
áburðar- og fóðurnotkun, búfjár-
hald ásamt rekstrabókhaldi ekki
ósvipað og flestir aðrir framleið-
endur gera hér á landi. Hluti eftir-
litsins er að taka út framleiðslu-
svæðið til að ganga úr skugga
um að það sé í samræmi við sam-
þykktar reglur. Vottorð og vott-
unarlýsing eru endurnýjuð árlega
hafi ný úttekt farið fram og ákvæði
uppfyllt að mati vottunarstofunnar
(Án höfundar, 2007).
Vottunin felst hins vegar ekki
í eftirliti með efnainnihaldi mat-
væla, heilnæmi, hollustu eða áhrif-
um búskaparins á umhverfið þrátt
fyrir að þessar vörur séu markaðs-
settar með þeim hætti. Vottun á
lífrænni framleiðslu felst eingöngu
í eftirliti með því að ekki séu notuð
óleyfileg aðföng eins og tilbúinn
áburður, tilbúin varnarefni o.s.frv.
Áhugafólk um lífræna ræktun
gefur sér að afurðir úr þessu
framleiðslukerfi séu hollari og
umhverfisvænni en sambærilegar
afurðir sem eru framleiddar á hefð-
bundinn hátt. Það er hins vegar
ekki sjálfgefið og eftirlit með
lífrænni framleiðslu felst ekki í
mælingum á því.
Þóroddur Sveinsson
Landbúnaðarháskóla Íslands
Heimildir
Án höfundar, 2007. Reglur Túns
um lífræna framleiðslu og aðföng.
Fjórða breyting, Vottunarstofan Tún
ehf., 91s.
Holger Kirchmann, Gudni
Thorvaldsson, Lars Bergström,
Martin Gerzabek, Olof Andrén,
Lars-Olov Eriksson & Mikael
Winninge, 2008. Fundamentals of
Organic Agriculture – Past and
Present. Í: Organic Crop Production
– Ambitions and Limitations (ritstjór-
ar: Kirchman Holger & Bergström
Lars, Springer Dordrecht ISBN
978-1-4020-9315-9, 240s), s 13-38.
http://pub.epsilon.slu.se/3509/1/
Organic_Crop_Production_
Chapter2_2008.pdf
Hvað er lífrænn
land búnaður?
– Hvað er verið að votta?