Verktækni - 01.02.2002, Blaðsíða 8

Röntgenmyndgreining
Marel þróar nýja tækni:
Rafmagnsverkfræöingarnar Kristinn Andersen, Hrafnkell Eiríksson og Viðar Erlingsson.
Fyrir tveimur árum var komið á fót rannsókna og tækniþróunarhópi hjá Marel. Eitt
af því sem þar er unnið að er svokölluð röntgenmyndgreining sem nota á við að
greina og hreinsa bein úr fiski. Það eru rafmagnsverkfræðingarnir Kristinn Ander-
sen, Hrafnkell Eiríksson og Viðar Erlingsson sem vinna að þessu verkefni.
Að greina beín i tiskflökum
Upphaf þess að Marel fór að þróa tækni
til að greina bein í fiskflökum má rekja
til þess að norski fiskiðnaðurinn kallaði
eftir aukinni tæknivæðingu til að auka
sjálfvirkni. Ástæðan var m.a. takmarkað
vinnuafl í byggðum norður Noregs en
þar er nú svo komið að erfitt er að fá
fólk til starfa í fiskvinnslu. Því er litið til
aukinnar tæknivæðingar en einnig er
markmiðið að bæta nýtingu á hráefninu.
Norskir aðilar fóru því af stað og hófu
leit að fyrirtækjum sem gætu leyst þetta
vandamál. Eftir ítarlega úttekt á þeim
sem fremst standa í framleiðslu búnaðar
fyrir matvælavinnslu í heiminum var
samið við Marei og Carnitech A/S, sem
er í eigu Marel. Ráðgert er að verja til
verkefnisins um 385 milljónum króna og
á því að vera lokið á tiltölulega skömm-
um tíma. Verkefnið hófst í ársbyrjun 2001
og á að vera lokið um næstu áramót.
Aðrir þátttakendur í verkefninu eru
norsku stofnanirnar Fiskeriforskning og
SINTEF.
Verkefnið er þríþætt. í fyrsta lagi verð-
ur búin til beinahreinsivél sem nær
beinum úr fiskflökum. í öðru lagi gæða-
skoðunartæki, byggt á röntgenmynd-
greiningu, sem skoðar fiskflökin og at-
hugar hvort bein eru eftir í þeim. í þriðja
lagi gerð heildarkerfis þar sem þessir
þættir verða settir saman auk annars
búnaðar þannig að til verður ný vinnslu-
lína. Gerð beinahreinsivélarinnar er að
mestu í höndum Carnitech en Marel
annast aðra þætti verkefnisins og hefur
auk þess yfirumsjón með því.
Miklar kröfur
Þegar Marel kom að verkefninu lá fyrir
að röntgentæknin væri rétta leiðin að
takmarkinu sem er að geta greint allt
niður í smæstu bein, sem eru aðeins brot
úr millimetra í þvermál. Vinnan hófst á
því að skoða hverjir væru leiðandi í
röntgentækni í heiminum í dag og hvort
hugsanlega væri hægt að nota tækni frá
þeim beint inn í vinnslulínurnar. Gerðar
voru mjög miklar kröfur þar sem greina
þurfti, sem fyrr segir, allt niður í örþunn
bein á hraða sem vinnslulínurnar keyra á
sem er 0,3-0,4 m/sek. Enginn reyndist
hafa tilbúna Iausn og því varð úr að
Marel hóf þróun á búnaðinum. Kostirnir
við þetta fyrirkomulag eru ótvíræðir.
Marel getur stýrt hraða og umfangi þró-
unarstarfsins, getur lagað lausnirnar að
eigin þörfum og forsendum og til verður
ný þekking innan fyrirtækisins.
Hættuleg tækni?
Það er algengur misskilningur að
röntgenlýsing sé tengd geislavirkni.
Röntgengeislar eru rafsegulbylgjur á
sama hátt og ljós eða útsending úr far-
síma. Munurinn liggur í bylgjulengdinni,
en röntgengeislar hafa bylgjulengd sem
er um le-10 (tíu milljarðasti hluti) af
bylgjulengd farsíma.
Ljós má jöfnum höndum líta á sem
rafsegulbylgjur eða fótónur. Ef litið er á
röntgengeisla sem fótónur, þ.e. straum af
litlum ögnum, þá er munurinn á ljósi og
röntgengeislum sá að röntgenfótónurnar
eru miklu orkuríkari en ljósfótónurnar.
Stundum ber á góma hvort röntgenlýs-
ing hafi áhrif á fiskflökin sem skoðuð
eru. Norskir aðilar hafa safnað saman
upplýsingum um stöðuna í matvælaiðn-
aðinum almennt hvað þetta varðar og
staðfest að sú röntgenlýsing sem hér er
notuð hefur engin áhrif á hráefnið.
Reyndar er það ekkert nýtt að matvæli
séu röntgenmynduð. Nefna má sultu-
krukkur og kornflekspakka í því sam-
bandi, sem almennt eru röntgenlýst í leit
að aðskotahlutum.
Þess má geta að fyrsta röntgenmyndin
var tekin af Wilhelm Conrad Röntgen af
hönd konu hans árið 1895. Lýsingartím-
inn var margfalt meiri en notað er í bún-
aði nú á dögum.
Tilraunauppsetning
Gæðaskoðunartækið, þ.e. röntgenmynd-
greiningartækið, er í rauninni einfalt að
gerð. Það sem til þarf er röntgenlampi,
undir hann er settur röntgenskynjari og
á milli rennur það sem á að gegnumlýsa,
í þessu tilfelli fiskflökin. Hjá Marel hefur
verið sett upp tilraunauppsetning á bún-
aðinum sem komið hefur verið fyrir í
blýklæddum klefa til hlífðar, hliðstætt
því sem gert er í heilsugæslunni.
Nú er unnið að því að prófa búnaðinn
og finna þær stillingar og stika sem gefa
vænlegustu myndirnar. Því næst verður