Læknablaðið - 15.03.1981, Blaðsíða 28

80
LÆKNABLADID
húð öndunarfæranna starfi eðlilega og lungna-
pípurnar haldist opnar er geysiflókið og ekki
parf nema einn hlekkur pess bili til pess að
viðkvæmni eða sjúkdóma verði vart (23).
Sjúkdómsvaldar
Með sjúkdómsvöldum er átt við mótefnavaka
eða aðrar orsakir fyrir ertingu í öndunarfær-
um, sem í pessu tilviki geta orsakað atvinnu-
sjúkdóma. Mótefnavakar eru oftast eggjahvítu-
efni eða fjölsykrungar, en létt efnasambönd
geta pó verkað sem mótefnavakar ef pau
tengjast stærri efnasamböndum og mynda
hapten. Eiginleikarnir til mótefnamyndunar
eru bundnir »antigen determinöntum« eða
lyklum á yfirborði mótefnanna. Sami mótefna-
vaki getur haft mismunandi antigen-determin-
anta með mismunandi mótefnahvetjandi eigin-
leika, p.e. major og minor determinanta. Ma-
jor determinantar hafa að sjálfsögðu meiri
klíníska pýðingu. Til pess að
valda sjúkdómum í öndu-
narfærum verða mótefna-
vakarnir að berast með
innönduðu lofti á slímhúð
öndunarfæranna, par sem
peir komast í snertingu við
IgE mótefnin, sem eru á
yfirborði mastfruma.
Við venjulegar aðstæður
andar hver einstaklingur að
sér um 10.000 lítrum af lofti
á sólarhring. Nefinu er æt-
lað pað hlutverk að hreinsa
úr andrúmsloftinu mestan
hluta peirra rykkorna, sem í
pví eru, en einnig að hita
andrúmsloftið upp í 37°C
og metta pað raka upp í
90 °/o, áður en pað nær
raddböndunum. Ef mikið
ryk eða kemísk ertandi efni
eru í andrúmsloftinu, er
eðlilegt að sjúkdómsein-
kenni komi fyrst fram í
nefslímhúð. Ekki er heldur
undarlegt, að kalt og mjög
purrt loft hafi ertandi áhrif
á slímhúðina. Taugaboð
bera vitneskju um ertingu í
nefslímhúð til heilans, og
paðan berast boðin áfram
til lungnanna með vagusta-
uginni og orsaka aukna
mótstöðu í berkjugreinunum. Ef nefið er stíflað
parf sjúklingurinn að anda með munninum og
ryk og kalt og purrt loft eiga greiðari aðgang
að neðri öndunarvegum en ella og hættan á
sjúkdómum par eykst. Ef slímhúðin í nefi er
heilbrigð stöðvast mest öll rykkorn, sem eru
25 micron eða stærri í nefslímhúðinni og koki,
en rykkorn, sem minni eru en petta, berast
niður í berkjutréð. Rykkorn, sem eru 5 micron
eða stærri, stöðvast í berkjunum, en um 50 %
minni rykkorn berast alla leið niður í lungna-
blöðrurnar. Minnstu rykkornin, sem eru 1 —
0,5 micron eða minni, og geta borist út úr
öndunarvegunum aftur, pegar andað er frá sér
(20) (fig. 4).
Frjókorn og dýr eru algengustu ofnæmisvald-
ar og hér á landi er pað fyrst og fremst gras,
sem veldur frjókornaofnæmi. Grasfrjókorn
eru u.p.b. 30 micron að stærð, og pau festast
CNS
Secretion
Contraction
Allergy mediators type I.
Histamine
Serotonin
SRS-A
Bradykinin
Prostaglandins
Lysosomal enzymes
Chemotactic mediators-
Inflammation mediators
Irritations mediators—
Contraction---
Mucosal edema
lnflammation—
Pharmacology mediators
Exercise induced-----
Allergy mediators type III?
Irritation
of mucosa
chemical
physical
infective
thermal
Smooth
muscle
Mucosa
Fig. 3. Orsakir astma og berkjubólgu.