Læknablaðið - 15.03.1981, Blaðsíða 32

84
LÆKNABLADID
nefstíflum samfara kláða og roða í augum
nokkrum mínútum eftir að komið er í hlöðuna
til gegninga. Oft eru þetta einu einkennin, og
pau lagast af sjálfu sér einum til tveim tímmum
eftir að vinnu í hlöðunni lýkur. Stundum fylgir
pessu pó astmi, sem vanalega kemur nokkru
síðar en ofnæmiseinkennin í nefi. Einkennin
fara mjög eftir pví, hversu vel heyið er verkað
og hversu mikið ryk er í hlöðunni. Hrakin hey
og mygluð, sem hitnað hefur í, eru vanalega
miklu verri að pessu leyti heldur en hey, sem
vel eru verkuð. Vel verkað vothey veldur
engum ópægindum. Ekki er vitað með vissu
hvað veldur bráðaofnæmi fyrir heyryki. Pegar
ég hef fengið sjúklinga til rannsókna hef ég
gert húðpróf með u.p.b. 12—30 ofnæm-
isvökum til að ganga úr skugga um pað, hvort
sjúklingurinn hefur ofnæmistilhneigingu. Auk
pess hef ég gert húðpróf með ofnæmisvökum,
sem gerðir eru úr mygluðu heyi og heyryki.
Greinilega gefur heyrykið miklu oftar jákvæð-
ar svaranir en heymyglan. Könnun á bænd-
um í Orkneyjum benti til pess, að bráðaofnæmi
fyrir heyryki væri í rauninni ofnæmi fyrir
rykmaurum, sem lifa í heyinu. Var einkum um
prjár tegundir maura að ræða, p.e. Glycypha-
gus, Tyrophagus og Acarus (6). Maurar hafa
fundist í stórum stíl í skemmdum fóðurbæti
hér á landi og telja má líklegt, að maurar eigi
einhvern pátt í heyofnæmi hér. Meðferð við
ofnæmiseinkennum er fyrst og fremst bætt
heyverkun, og kemur pá aukin votheysverkun
sterklega til greina. í öðru lagi koma heygrím-
ur að nokkru haldi. Lyf, sem fyrirbyggja
ofnæmisviðbrögð og pá fyrst og fremst Lomu-
dal, hafa reynst árangursrík, en einnig má
draga nokkuð úr einkennum með antihista-
minlyfjum.
16 ára gamall piltur, sem hefur alist upp í sveit og
hjálpar stundum foreldrum sínum við gegningar á
veturna. Frá pví hann var lítill hefur hann fengið
mikinn kláða í nef og augu, hnerra og nefstíflur u.p.b.
10 mín. eftir að hann kemur í hlöðuna. Einkennin eru
verst, ef heyin eru mygluð og í peim ryk. í nokkra
mánuði fyrir skoðun hefur hann fengið kuldahroll og
40° hita og mæði 5 — 6 klst. eftir vinnu í heyi. Skoðun
var alveg eðlileg. Röntgenmynd af lungum var
eðlileg og spirometria var eðlileg. Húðpróf var
aðeins vægt jákvætt fyrir heyryki, en a,ö,l, alveg
neikvætt, m.a. fyrir mygluðu heyi. Ofnæmispolpróf í
nefi fyrir heyryki var sterkt jákvætt. Precipitinpróf
fyrir thermophilic actinomycetes var sterkt jákvætt
fyrir M. faeni. Precipítinpróf fyrir aspergillus fumig-
atus og candida albicans var neikvætt. Þessi piltur
hafði greinilegt bráðaofnæmi fyrir heyryki en auk
pess sjúkrasögu grunsamlega fyrir heysótt, og preci-
pitinpróf studdi pá sjúkdómsgreiningu.
Heysótt stafar af Arthus viðbrögðum í lungum
fyrir thermophilic actinomycetes bakteríum,
M. faeni og T. vulgaris. Mótefnarannsóknir á
bændum hér á landi benda til pess, að M. faeni
sé hér alls ráðandi, en mótefnarannsóknir á
bændum í Finnlandi benda til pess, að T.
vulgaris sé par aðal sjúkdómsorsökin (15).
Heysótt er velpekktur sjúkdómur á íslandi,
bæði meðal manna og hesta og 1789 skrifar
Sveinn Pálsson, læknir, í Rit pess konunglega
íslenska lærdómslistafélags: »Heysótt nefnist
veikleiki, er tilfellur peim, er gefa myglað og
illa verkað hey á vetrum, og er hann alpekktur
úti á íslandi, orsakast hann af phlogistískum
dömpum úr heyinu, er sjúgast inn með andar-
drættinum, og af sér leiða kvefsótt, hæsi, hósta
og öll hin sömu tilfelli, og annað phlogistiskt
loft og dampar svo sem af kolum, brennusteini,
forarmýrum og öðru pess háttar« (21). Ein-
kenni heysóttar byrja 6—12 klst. eftir vinnu í
hlöðu og pví er algengast, að sjúklingarnir
veikist á kvöldin eða nóttunni. Einkenni eru
mæði, hiti, hrollur, beinverkir og stundum
stíflur í nefi. Samfara pessu er hósti og mikil
veikindatilfinning. Einkennin lagast af sjálfu
sér á fáum sólar hringum og oft fylgir talsverð-
ður hósti og uppgangur, pegar einkennum er
að létta. Við skoðun líkjast einkenni talsvert
mikið lungnabólgu af bakteríuorsökum. Radd-
leiðni lungna er aukin, en auk pess heyrast
fíngerð slímhljóð í lok innöndunar neðantil
yfir lungunum. Ef sjúkdómurinn endurtekur
sig fylgir pví lystarleysi, megrun og stöðugt
vaxandi mæði. Sjúkdómur pessi hefur áður
fyrr áreiðanlega oft verið greindur sem lungna-
bólga, og par sem hann læknast að sjálfu sér,
er ekki að furða, pótt margir héraðslæknar
fengu orð á sig fyrir að vera góðir lungna-
bólgulæknar. Heysótt er að pví leyti verri
sjúkdómur en bráðaofnæmi fyrir heyryki, að
hún veldur varanlegum skaða á lungum með
bandvefsbreytingum og getur pví leitt til
örkumla eða dauða. Bændur með pessi ein-
kenni reyna að notast við heygrímur, en peim
er ekki treystandi og ekki heldur lyfjum á borð
við Lomudal, pví að sjúkdómseinkennin geta
verið mjög hægfara og leynt á sér og valdið
lungnaskemmdum án pess að vart verði við
pær fyrr en í óefni er komið. Því er varla
annað að gera fyrir bónda með pennan
sjúkdóm en að bregða búi. Heysótt er fyrst og