Læknablaðið - 15.03.1986, Blaðsíða 13

LÆKNABLAÐIÐ 1986; 72: 59-60
59
Ólafur Þ. Jónsson
ILLKYNJA SJÚKDÓMAR OG SÁRSAUKI
Langvarandi sársauki er mikið þjóðfélagslegt
og heilsufræðilegt vandamál. Stafar það m.a.
af gífurlegum fjölda tapaðra vinnustunda,
miklum fjármunum sem varið er vegna þessa
í heilbrigðiskerfinu og ekki síst vegna þján-
inga sem einstaklingarnir verða fyrir. Þeg-
ar illkynja sjúkdómar eiga í hlut koma til
viðbótar sársauka og þjáningum ýmis vanda-
mál svo sem svefnleysi, lystarleysi, ógleði,
uppköst, þemba, kvíði, ótti, geðlægð, þreyta
og slen.
Ekki liggja fyrir nákvæmar tölur um það
hversu margir sjúklingar með illkynja sjúk-
dóma þjást af sársauka. Bonica (1) telur að
u.þ.b. 15 milljónir manna hafi illkynja
sjúkdóm og vegna þeirra deyi 5 milljónir
árlega. Sami höfundurhefur komist að þeirri
niðurstöðu, eftir að hafa kannað ýmsar
greinar um þetta efni, að u.þ.b. 40% sjúklinga
með millistig sjúkdómsins og 55-85% þeirra
sem hafa krabbamein á síðari stigum hafi
talsverðan eða mjög mikinn sársauka. Daut
(2) kannaði stóran hóp sjúklinga á krabba-
meinsdeild og kom í Ijós að 30-75% þeirra
hafði sársauka og var sársaukinn alltaf meiri
ef um meinvörp var að ræða. Þá hefur eðli
sársaukans verið kannað nokkuð og við rann-
sóknir á Sloan Kettering Cancer Center í New
York var krabbameinssársauka skipt í þrjá
flokka: Hjá 78% sjúklinganna stafaði sárs-
aukinn af æxlisvextinum sjálfum, hjá 19%
stafaði hann af meðferð vegna krabbameins-
ins og hjá 3% var sársaukinn af öðrum
orsökum (3).
Þekking á eðli sársauka hefur smám saman
aukist en sérstaklega á undanförnum árum
vegna aukinna rannsókna og meiri áhuga.
Þrátt fyrir þetta hafa ýmsar kannanir leitt í
Ijós að jafnvel hjá háþróuðum þjóðum hefur
stór hluti krabbameinssjúklinga ekki fengið
fullnægjandi sársaukameðferð og á það jafnt
við um spítalasjúklinga og þá sem dveljast í
heimahúsum (1). Ástæður þess að ekki hefur
tekist betur til eru sennilega margar: Þekking
Frá svæfinga- og gjörgæsludeild Borgarspítalans. Barst ritstjórn
10/09/1985. Samþykkt og send í prentsmiðju 07/01/1986.
sú sem er til hefur ekki verið notuð sem skyldi;
ófullnægjandi kennsla lækna, læknanema og
annarra heilbrigðisstétta; skortur á aðgengi-
legu lesefni um efnið; skortur á upplýsingum
varðandi þá möguleika sem á boðstólum eru
varðandi meðferðina og jafnvel áhugaleysi
(4).
Hægt er að ráða bót á sársauka hjá
langflestum krabbameinsjúklingum með
tiltölulega ódýrum lyfjum en í fáum tilfellum
er þó nauðsynlegt að gripa til deyfinga,
taugaskurðlækninga eða annarrar með-
ferðar. Þau lyf sem á boðstólum eru hafa oft
ekki verið gefin í þeim skömmtum sem duga
og rétt lyf eru ekki alltaf notuð. Þá munu
margir læknar og sjúklingar vera haldnir ótta
við það, að notkun sterkra verkjalyfja hafi í
för með sér ávanahættu, en sú hætta er
sáralítil, eða 0,1% (5). Hjá sjúklingum sem
eru langt leiddir af krabbameini eiga slík
sjónarmið heldur varla rétt á sér.
Ástand þessara mála er sennilega nokkuð
mismunandi hér á landi en ekki er ólíklegt að
einhver misbrestur sé hér á eins og meðal
annarra þjóða. Auka þarf áhuga lækna og
annarra sem slíka sjúklinga stunda. Rétt er að
benda á notkun sterkra verkjalyfja eins og
morfíns per os en ráðlegt er að nota slík lyf þar
sem sjúklingurinn hefur nokkurn veginn
eðlilega þarmastarfsemi og er ekki dauðvona
(6, 7). Þá eru einnig til lyf sem nota má undir
tungu. Það er ljóst að mörg sársaukastillandi
lyf hafa aukaverkanir en þær eru yfirleitt
fremur litlar og ættu ekki að koma i veg fyrir
rétta notkun þeirra og er furðulegt að einmitt
á þessu sviði hafa áhyggjur af aukaverkunum
hindrað eðlilega meðferð úr hófi fram (8).
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin hefur
nýlega gert sérstaka áætlun sem hefur það
markmið að allir sjúklingar sem þjást af
sársauka vegna illkynja sjúkdóma skuli hljóta
fullnægjandi meðferð þar að lútandi, ekki
síðar en árið 2000 (WHO cancer pain relief
program) (9). Takmarki þessu hyggst stofn-
unin ná með því að leggja áherslu á eftirfar-
andi atriði: Með því að veita sérfræðilega