Læknablaðið - 15.03.1986, Blaðsíða 34

70
LÆKNABLAÐIÐ
Reynsla annarra þjóða, eins og bent hefur
verið á hér framan, er slík, að rannsóknar-
starfsemi er óaðskiljanlegur þáttur í rekstri
allra læknaskóla, sem eitthvað orð fer af.
Rannsóknir í læknisfræði Ieiða til betri
kennslu læknastúdenta og ungra lækna, og
áhugasamir læknastúdentar og ungir læknar
fengju aukin tækifæri til að starfa við
rannsóknir, en slík tækifæri eru nú
takmörkuð á íslandi. Auk þess myndi aukn-
ing á vísindastarfsemi örva íslenzka lækna til
betri akademískrar menntunar í fram-
haldsnámi og þar með tryggja hagnýtingu á
nýjungum og framförum í nútíma læknis-
fræði til framfara og endurbóta í hinu
almenna læknisstarfi. í þessu sambandi má
einnig benda á, að lélegur árangur íslenzkra
lækna á hinu svokallaða »ameríska prófi«
(V.Q.E.) stafar fyrst og fremst af þekkingar-
skorti á sviði grunngreinanna (t.d. í sam-
eindalíffræði). Aukin vísindastarfsemi í
tengslum við læknakennsluna myndi tryggja
læknastúdentum og nýútskrifuðum læknum
þann þekkingargrundvöll, sem nauðsynlegur
er til þess að standast grunngreinahluta er-
lendra læknaprófa.
II. ÞRÓUN GRUNDVALLARRANNSÓKNA
VIÐ ERLENDA LÆKNASKÓLA
Á síðastliðnum tveimur áratugum hafa orðið
verulegar breytingar á áherzlu þeirri, sem
lögð hefur verið á hinar ýmsu fræðigreinar
innan læknisfræðinnar. Á þetta við bæði um
kennslu- og rannsóknarstörf. Þær fræði-
greinar sem örast hafa þróast eru: ónœmis-
frœði, veirufrceði, sameindalíffrœði, krabba-
meinsfræði, frumulíffræði og tauga/íffræði.
í dag er formleg kennsla og rannsóknarað-
staða fyrir þessar greinar við alla helztu lækna-
skóla Norðurlanda, Vestur-Evrópu og Norð-
ur-Ameríku.
Eðlilegt er að spyrja, hverjar séu helztu
orsakir þessarar þróunar.
Tvær megin orsakir má telja, að hafi haft
afgerandi áhrif á þessa þróun. í fyrsta lagi
uppgötvun og hagnýting einvirkra mótefna
og í öðru lagi hin gífurlega hraða þróun í
sameindalíffræði og þeirrar erfðatækni (re-
combinant DNA technology), sem þar er
beitt. Vert er að leggja áherzlu á, eins og
raunar hefur verið gert hér að framan, að
uppgötvun og þróun bæði einvirkra mótefna
og erfðatækni er beinn afrakstur grundvallar-
rannsókna.
Hvaða áhrif hefur svo þróun þessara
greina, sem nefndar eru hér að ofan, haft á
hina almennu læknisfræði?
í fyrsta lagi hefur skapast þekkingargrund-
völlur í fyrrnefndum greinum, sem nauðsyn-
legt er, að felldur sé inn í læknanámið. Á þetta
við bæði um grundvallarþekkingu (t.d. gerð
og stjórnun gena í fósturþróun, fullþrosk-
uðum frumum og sjúkum vef) og hagnýtingu
þessarar þekkingar til sjúkdómsgreiningar,
meðferðar og fyrirbyggingar sjúkdóma. í
öðru lagi hefur skapazt víðari grundvöllur til
læknisfræðilegra rannsókna, en nokkru sinni
fyrr í sögu læknisfræðinnar. Sú aðferða-
fræði, sem þróazt hefur, fyrst og fremst frá
sameindalíffræðinni, gefur möguleika til
mjög víðtækra rannsókna bæði innan læknis-
fræðinnar og innan hinnar almennu líffræði.
Það er því tvímælalaust nauðsyn fyrir hvern
þann læknaskóla, sem vill vera þátttakandi í
þróun nútíma læknisfræði að hagnýta þessa
þekkingu bæði í kennslu og rannsóknarstarf-
semi.
III. SAMEINDALÍFFRÆÐI
Á því leikur enginn vafi, að sameindalíffræð-
in hefur þróast og vaxið lang hraðast af öllum
greinum líffræði og læknisfræði undanfarin
fimm til tíu ár og hefur því tekið við af
ónæmisfræði, sem var í örustum vexti á
árunum 1965-1975. Raunar er það svo, að
sameindalíffræðin er orðin áhrifamikil í
flestum undirgreinum líffræði og læknis-
fræði, vegna þess að aðferðafræði hennar
gerir kleift að ráða fram úr mikilvægum
grunnspurningum innan þessara fræðigreina.
Nánast allir háskólar og Iæknaskólar, sem
orð fer af í Bandaríkjunum, hafa nú deildir í
sameindalíffræði, og einnig er mjög algengt
að prófessorar við aðrar deildir, s .s. ly fj adeild-
ir, barnadeildir og einnig lífefnafræði —
örverufræði- og erfðafræðideildir, sinni
rannsóknarstörfum, sem hagnýta sér
aðferðafræði sameindalíffræðinnar. Sam-
eindalíffræðingar fengust framan af einkum
við bakteríur, samanber vinnu Jacob og
Monod við laktósu-genin, sem flestir þekkja.
Einnig þróaðist vinna við ýmsar veirur til-
tölulega snemma vegna þess að erfðaefni
þeirra er tiltölulega stutt röð nukleótíða og því
auðveldara að rannsaka en erfðaefni í frum-
um æðri dýra, sem samanstendur af meira
en 1000 milljón basapörum. Þróun sameinda-
líffræðinnar tók þó ekki stökk fyrr en á fyrstu