Læknablaðið - 15.10.1987, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ
333
yrði könnun á viðkomandi hópi eftir meðferð.
Hér er að sjálfsögðu um nokkurn annmarka að
ræða, en ekki ætti að þurfa að fjölyrða um hann
á þessum vettvangi.
í þessari könnun var álit skjólstæðinganna sjálfra
haft til marks um gagn meðferðarinnar og gæði
þjónustunnar. Þetta álit er að sjálfsögðu gildur
vitnisburður á sinn hátt ef túlkun hans er stillt í
hóf. Til viðbótar mætti hugsa sér að kanna sömu
spurningar með mati óháðra fagmanna á
aðstæðum og viðhorfum fólks á undan og eftir
meðferð. Til slíks þyrfti þó að sjálfsögðu mun
meira framlag af hálfu skjólstæðinga.
Ýmsir meinbugir eru á því að afla upplýsinga og
meta gagnsemi hjónameðferðar með sama hætti
og gert er í venjulegum lækningum.
Samanburðarhópi er fengi einhvers konar óvirka
meðferð (sbr. lyfleysu, »placebo«) verður ekki
við komið, m.a. af siðfræðilegum ástæðum. Ef
bera ætti saman aðferðirnar sjálfar þyrfti sami
meðferðaraðili að beita mismunandi aðferðum,
en hætt er við að þær láti honum misjafnlega og
hann hafi misjafna trú á þeim.
Woodward o.fl. geta þess að það sé algeng og
tiltölulega ódýr leið að nota »neytendakannanir«
til að meta gæði meðferðarþjónustu og koma til
móts við kröfuna um að kanna árangur. í
athugun á 48 geðheilsugæslustöðvum
(»Community Mental Health Centers«) í
Bandaríkjunum kom í ljós að 72-100% af þeim
sem svöruðu voru ánægðir með þjónustuna (1).
Lennard og Bernstein (16) benda á takmörkun
slíkra aðferða. Fólk sé tilbúið að hrósa hverju
sem er þegar eftir því er leitað og það hvernig fólk
merkir við á matsskala um ánægju með eitthvað
sé háð ótal mörgum þáttum, svo sem jákvæðni
fólks, aðstæðunum þegar það svarar og hversu
vel nafnleynd er tryggð. Um áreiðanleika slíkra
athugana sé ekki vitað. McPhee og fleiri (17) hafa
bent á að »ánægja neytenda« sé of breitt hugtak
einkum þegar skjólstæðingar eiga eingöngu að
svara spurningum eins og »ert þú ánægður?«,
wmundir þú leita aftur?«, »mundir þú ráðleggja
öðrum að nota þjónustuna?«. Á hinn bóginn sé
meira mark á því takandi ef skjólstæðingar eru
beðnir um að greina á milli nokkurra undirflokka
eða svara opið, líkt og hér hefur verið gert.
í erlendum könnunum á hjóna- eða
fjölskyldumeðferð hefur verið talsvert brottfall.
Schou og Hansen (18) rannsökuðu 551
skjólstæðing sem hlutu hjóna- eða
fjölskyldumeðferð. Þeir sömdu fyrirfram um
viðtal 6 mánuðum eftir lok meðferðar. Af 327
einstaklingum sem luku meðferð komu 223 eða
68% til þessa viðtals. Með hliðsjón af þessu getur
58% svörun (42 af 72) í þessari athugun talist
góðar heimtur, þegar haft er í huga að ekki var
samið um eftirathugun fyrirfram.
Rannsóknir sem gerðar hafa verið erlendis á
hjónameðferð benda til þess að flestir
skjólstæðingar telji hana gagnlega. í fyrrgreindri
athugun Schou og Hansen tjá 75% skjólstæðinga
í samtali eftir á, að þeir hafi haft nokkurt gagn af
meðferðinni, 33% segja að vandamálin hafi
lagast en 11% telja þau hafa versnað. Um
aðstæður sínar nú segja 40,5% að þær hafi breyst
til batnaðar en 5% að þær hafi versnað.
Gurman (4) gerði samantekt á athugunum á
árangri hjónameðferðar sem höfðu birst í 73
tímaritum fram til ársins 1972. Langflestar
athuganirnar voru gerðar á
göngudeildarsjúklingum við háskólageðdeildir
eða við fjölskylduráðgjafastofur og
leiðbeiningarstöðvar. Engar athuganir höfðu
verið gerðar á meðferð hjóna þar sem annar eða
báðir voru innlagðir. Gurman bendir á
aðferðafræðilegar takmarkanir þessara
athugana. Meðal annars bendir hann á nauðsyn
þess að marka grunnlínu til þess að miða
breytingarnar við. Einnig þurfi að gefa gaum að
áhrifum meðferðartækni og timaþáttar. Af
samantekt hans leiddi að jákvæðar breytingar
hefðu átt sér stað hjá 66% meðal ólíkustu
skjólstæðingahópa og hjá ólíkustu
meðferðaraðilum. En það sýndi sig einnig hér að
hjónameðferð gat Ieitt til verra ástands en áður.
Margir höfundar hafa bent á að meðferð geti haft
neikvæð áhrif (19) og að mjög oft verði vanlíðan
meiri um tíma beinlínis fyrir tilstilli
meðferðaráhrifa (20).
í þeirri könnun sem hér er kynnt lýstu flestir
ánægju með meðferðina og þjónustuna. Af 42
þátttakendum eru 29 eða 69%, sem segjast vera
ánægðari eða miklu ánægðari með líf sitt eftir
meðferð en áður. Svipaður fjöldi segir
erfiðleikana sem leiddu til meðferðar vera alveg
eða að nokkru leyti horfna. Af 42 (90%) merkja
38 jákvæðar breytingar, en fjórir sáu enga eða
neikvæða breytingu og voru óánægðari en áður.
Þetta er í samræmi við niðurstöður svipaðra
erlendra rannsókna.
Á geðdeild Landspítalans hafa margir orð á því
við fyrstu komu að það hafi verið erfitt skref og
jafnvel undarlegt að leita til geðdeildar vegna
hjónabandserfiðleika eða »vandamála daglegs
lífs« eins og það hefur verið nefnt til aðgreiningar