Læknablaðið - 15.10.1987, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ
317
Samanburður á dánartíðni milli kynja sýnir
athygliverðan mun. Á tímabilinu 1951-1955 var
dánartíðni kvenna aðeins þriðjungur af
dánartíðni karla, en 1971-1975 er dánartíðnin sú
sama. Þessi nálgun á dánartíðni karla og kvenna
hefur fundist í öðrum löndum og talin vera vegna
hlutfallslegrar aukningar á áfengissýki hjá konum
(2). Á síðasta tímabili rannsóknarinnar 1976-1980
hefur dánartíðni kvenna aftur lækkað meðan
dánartíðni karla hefur staðið í stað svo að
hlutfallið er aftur orðið 1/3 eins og 1951-1955.
Klíníska rannsóknin sýnir sams konar mun á tíðni
milli kynja eins og dánartíðnin með jafnvel enn
meiri minnkun á skorpulifur hjá konum á
tímabilinu 1971-1980.
Hlutfallið milli skorpulifrar af völdum áfengis og
annarra orsaka má meta með öllum þremur
rannsóknaraðferðunum. Það má ætla að
áfengissýki sé vanmetin sem orsök í þeim hlutum
rannsóknarinnar sem byggja á dánarvottorðum
og krufningsskýrslum. Þessi villa er þó
væntanlega mun minni á árunum 1970-1980.
Aukinn fjöldi meðferðarstofnana og mikil
umræða um áfengissýki hefur valdið því að
áfengissýki er ekki eins mikið feimnismál og áður
var. í rannsókninni á dánartíðni skorpulifrar
1961-1980 kom í Ijós að hjá körlum var helmingur
vegna áfengissýki en hjá konum aðeins 10<7o. Hjá
báðum kynjum var hlutfallið á áfengisskorpulifur
minnkandi 1971-1980, sérstaklega hjá konum.
Fyrri rannsókn (3) fyrir tímabilið 1951-1960 sýndi
að aðeins 6 (26%) af 23 dauðsföllum af völdum
skorpulifrar voru vegna áfengisnotkunar. í
klínísku rannsókninni kom í ljós að 46% (70%
karlar og 30% konur) af skorpulifur stafaði af
áfengisneyslu. Hæsta hugsanlega vanmat á
áfengisskorpulifur í þessum flokki er hægt að
áætla út frá skorpulifur af óþekktri orsök sem var
13%. í krufningarannsókninni voru 35% flokkuð
sem áfengisskorpulifur. Hlutfall
áfengisskorpulifrar í nokkrum rannsóknum frá
Evrópu hefur verið 15-66% og í flestum
rannsóknum hefur hlutfallið farið vaxandi (1, 2,
4). Á íslandi virðist þetta hlutfall vera í lægri
kanti og minnkandi. Lækkun á heildardánartíðni
af völdum skorpulifrar á íslandi er mest vegna
lækkunar á áfengisskorpulifur, en fækkun
skorpulifrar af öðrum orsökum er einnig sýnileg.
Það er mjög athyglivert að tíðni á
áfengisskorpulifur á íslandi virðist fara
minnkandi þrátt fyrir vaxandi áfengisneyslu.
Stefna í áfengismálum á fslandi hefur miðast við
að takmarka heildarneyslu á áfengi með háu
verðlagi og takmörkun á dreifingu og sölu
áfengra drykkja. Árið 1950 var heildarneysla af
hreinum vínanda 1,5 lítrar á íbúa (86% brennd
vín), en 1980 hafði hún meira en tvöfaldast í 3,2
lítra (73% brenndir drykkir). Þessi neysla er samt
sú langlægsta í Evrópu (5). Þrátt fyrir þessa lágu
heildarneyslu á áfengi virðist drykkjusýki fullt
eins algeng á íslandi og í nágrannalöndum. Það
þarf því að huga að þeim þáttum sem vernda
íslenska áfengissjúklinga fyrir skaðlegum áhrifum
áfengis á lifur.
Nýleg rannsókn sem snertir þetta efni sýnir mjög
áhugaverðar niðurstöður (6). Krufningarannsókn
á 370 íslenskum áfengissjúklingum sýndi að
aðeins 6 þeirra (1,6%) höfðu skorpulifur en
svipaðar krufningarannsóknir á
áfengissjúklingum í öðrum löndum sýna
skorpulifur í 20-28% tilella (7). Einn möguleiki er
að íslenskir áfengissjúklingar drekki minna áfengi
en kollegar þeirra í öðrum löndum eða að
drykkjumynstrið sé í einhverju ólíkt. Nákvæmar
upplýsingar um þetta liggja ekki fyrir, en
samkvæmt persónulegum upplýsingum
yfirlæknanna Jóhannesar Bergsveinssonar og
Þórarins Tyrfingssonar er dykkjumynstur
islenskra áfengissjúklinga mjög sérstakt.
Langalgengasta mynstrið er mikið neysla í nokkra
daga eða vikur og svo hvíldir á milli. Neyslan í
drykkjutúrunum er á bilinu 300-600 g af hreinum
vínanda á dag, mestmegnis í formi brenndra vína.
Þetta er svipað magn og áfengissjúklingar í
öðrum löndum neyta (5). Það sem skilur íslenska
áfengissjúklinga frá erlendum er því það að þeir
íslensku taka sér hvíldir á milli, en hinir virðast
drekka samfellt. Nauðsynlegt er að staðfesta
þessa skoðun JB og ÞT með skipulegum
rannsóknum. Það er athyglivert að tímabundin
ofneysla áfengis er mjög algeng á íslandi meðal
svokallaðra hófneytenda (8). Þetta
drykkjumynstur íslenskra áfengissjúklinga er
sennilega meginástæðan fyrir lágri tíðni
skorpulifrar hjá áfengissjúklingum á íslandi.
Minnkandi tíðni áfengisskorpulifrar stafar
sennilega af auknu framboði á meðferðarformum
samhliða aukinni þekkingu almennings á
áfengissýki. Nú er algengara að drykkjutúrar
áfengissjúklinga séu stöðvaðir af ættingjum,
vinnuveitendum eða heilbrigðisstarfsfólki. Sýnt
hefur verið fram á að á tímabilinu 1970-1980
fengu að minnsta kosti jafnmargir
áfengissjúklingar meðferð eins og þeir sem áætlað
var með spurningalistarannsókn að væru meðal
þjóðarinnar (9).