Sagnir - 01.06.2006, Side 67

ber meiri blæ „figurativrar" en „abstrakt" listar.24 Sömu sögu höfðu
blaðamenn á Þjóðviljanum að segja og voru ekki harðorðir, lýstu því
yfir að sýningin væri hin merkilegasta og hvöttu þeir menn að missa
ekki af henni.25
Hins vegar var annar bragur í öðrum blöðum. I blaði
bændastéttarinnar, Tímanum, birtist grein undir stöfunum H.P. með
fyrirsögninni „Hneykslið við hliðina á Alþingi":
Mér var litið inn í Listamannaskálann í gær. Atti ég ekki von á
góðu, en að mæta annarri eins skelfingu og þar er til sýnis, hefði
ég aldrei getað rennt grun í. Örfáir áhorfendur voru i salnum og
hristu flestir höfuðin og sumir bölvuðu hressilega. Flestir veggir
skálans voru þaktir með hinum fáranlegustu klessuverkum.
Nokkrar jámakræklur ýmist héngu í loftinu eða stóðu á súlum.
Hefðu þessir gripir hæglega getað verið gerðir af lærlingum í
jámsmiðjum bæjarins. Nokkrar góðar myndir em þama eftir
Kjarval og Gunnl. Scheving, en yfir 80% af því, sem þama er til
sýnis, er fyrir neðan allar hellur að sent verði úr landi.26
Sama tón mátti sjá á síðum Vísis. Þessi vísa endurspeglar það vel,
er hún fékk að fljóta með ásamt umfjöllun um sýninguna. Fékk hún
fyrirsögnina, Fer Gilitrutt til Rómar? Gestur á „Rómarsýningunni"
kvað er hann sá óskapnað þann, er upp var hengdur, á veggi og i loft,
eins og í krambúð forðum:
Nú sendum við út fáranlegar fígúmr til Rómar,
Fuglabúr og jámarusl, felumyndir tómar.
Listin hún er eilíf, en lífið, það er stutt,
Líklega ætti að fljóta með hún Gilitrutt?
I sama blaði var svo sagt um sýninguna: „Erfitt er að átta sig á hvaða
erindi klippimyndimar eiga á þessa sýningu, sem em nánast föndur
listamannsins og gefa lítið til kynna þróun málaralistarinnar hér á landi.
Talsvert er þama af svonefndum dellumálverkum og sýnist Svavar
Guðnason vera skárstur á því sviði að þessu sinni“.27
ffijtcfeífur stij-majnast
Það höfðu sannarlega skipast fylkingar í íslensku þjóðfélagi og sum
blöðin greinilega búin að taka afstöðu með annarri hvorri fylkingunni.
Það má segja að deilan hafi magnast á síðum blaðanna. Það vom birtar
ótal greinar um hvemig væri mögulegt að leysa deiluna og upp spruttu
miklar ritdeilur. Deilur um hverjir ættu að velja verkin á sýninguna og
hverjir myndu vanda valið sem best, þar sem um sýningu á erlendri
gmndu væri að ræða. Þá var deilt um hvemig mætti skilja skilgreiningu
Norræna listbandalagsins á markmiði sýningarinnar. Einnig var deilt
um þá afstöðu Ásgríms Jónssonar og félaga hans að hafna boði um
þátttöku í sýningunni. Margir töldu sýninguna vera tækifæri til þess
að kynna ný sjálfstæða þjóð og íslenska menningu út á við. Vom það
FÍM menn eða öllmyndlistafélögin þrjú, abstraktmennimir hinir ungu
eða gömlu forkólfar málaralistarinnar sem áttu að velja verkin? Átti
Alþingi að skerast í leikinn eðamyndlistamenn sjálfir að leysa þetta sín
á milli? Um margt var deilt og þóttust menn sjá samfellu í því hverjir
sætu í sýningamefhd og hvaða verk væm valin. Ef abstraktmenn
myndu velja verkin þá yrðu eintmgis abstrakt verk send á sýninguna.
Bréf listunnanda birt í Alþýðublaðinu 4. feb. 1955 endurspeglar þetta
viðhorf vel:
Er það meiningin að eitt félag myndlistarmanna ráði alveg vali
listaverka, sem send verða á sýninguna í Róm? Er það ætlunin,
að þjóðin sendi svo að segja einvörðungu abstraktmálverk á
þessa sýningu, þar sem fjölmargar þjóðir sýna fremstu listaverk
sín? Er það í raun og vem ásetningur, að engar myndir verði þar
sýndar eftir nokkra ffemstu listamenn okkar?28
Ritdeilumar vom orðnar svo margbrotnar að það var nánast orðið
spaugilegt. Eftirfarandi orðsending undir stöfunum B.G. barst
greinadálkinum bæjarpóstinum í Þjóðviljanum og gefur grófa
vísbendingu um í hvaða farveg deilan var komin. Þjóðviljamenn tóku
Jjfátt striffeða jrútartýra 7
skýrt fram að deilan væri einkamál listamannanna sjálfra og það væri
þeirra að leysa deiluna sín á milli.
Til þess að gefa rétta mynd af viðhorfi almennings og
ýmissa leiðandi manna og þó sérstaklega ritstjóra Vísis
gagnvart myndlist á íslandi, tel ég rétt að aðeins verði send á
Rómarsýninguna málverk eftir Matthías Sigfusson, Kristin
Morthens og aðra slíka meistara þjóðarinnar, og af höggmyndum
á aðeins að senda nokkrar brjóstmyndir, mættu vera úr vaxi, t.d.
úr vaxmyndasafninu, og þá helst myndir af ritstjórum Vísis ef
til væru. Þó mætti brjóstmynd sú hin nýja af þjóðskáldinu Davíð
Stefánssyni fylgja með. Tel ég slíkt safn mynda gefa gleggsta
mynd af myndlistarmenningu þjóðarinnar 29
Það virtist enginn vilji vera til að miðla málum sín á milli og ritdeilumar
bám engan árangur. Ulfúð og óeining skapaðist um listina í íslensku
samfélagi. Innbyrðis valdabarátta málaranna varð að opinberri deilu
allra landsmanna og töldu margir að þetta mál ætti heima í búðum
stjómvalda.
...kemur þetta óhugnalega í Ijós, að þeir, sem tekið hafa sér
alræðisvald til að taka þessu boði, ætla sér að senda mikið af
msli og lítið af list til Rómar. ... Þegar sýnt er, að þeim, sem
valdið þykist hafa, mistekst svo herfilega, verða stjómvöld
landsins að grípa í taumana. Ráðríki og skilningsleysi örfárra
manna má eigi baka þjóðinni vanvirðu á erlendum vettvangi.30
jnncjrin stjérnvaftfa
í februar 1955 ákvað Bjami Benediktsson menntamálaráðherra að grípa
í taumana með því að kalla stjóm og sýningamefnd FIM á sinn fund upp
í stjómarráð til þess að ræða Rómarsýninguna. í Listamannaþönkum
Hjörleifs Sigurðssonar, eins af félagsmönnum FÍM á þessum tíma,
kemur fram: „Þangað vom víst fæstir okkar vanir að mæta til skrafs og
ráðagerða. Við hljótum að hafa verið nokkuð margirmyndlistarmennimir
sem komum á kontórinn til ráðherrans“31:
Ráðherrann tók til máls á þessa leið: "Listaverkin á sýningunni
í skálanum - við gætum litið á þau sem fyrstu sortéringu - og
vonandi komist að samkomulagi um að bæta við mönnum í nýja
sýningamefnd svo fleiri komist að á Rómarsýninguna. Ef þið
gangið aó þessu tilboði mun ég beita mér fyrir því að Alþingi
samþykki sérstaka fjárveitingu vegna sýningarinnar.“32
Ráðherrann virðist bjóða styrk í stað þriggja stóla í sýningamefnd. Það
tókst ekki því FIM hafnaði tilboðinu sem menntamálaráðherra bauð
þeim. Hjörleifurlýsiratburðarásinni:„Svavaroddvitiokkarog talsmaður
rauk upp og hreytti út úr sér að ráðherra skyldi ekki halda að við létum
stjómvöld segja okkur fyrir verkum. Það varð fátt um kveðjur."33
Afdráttarlaus orð Svavars bentu til þess að deilan var orðin óbrúanleg.
Ef FÍM menn hefðu samþykkt að stokka upp sýningamefndina á
forsendum Alþingis þá hefði FÍM verið í minnihluta í nefndinni og því
kom það aldrei til greina að ganga að skilyrðunum.34 Þetta átti eftir að
hafa þær afleiðingar að ríkisstjómin neitaði að samþykkja sýninguna og
styrkja hana íjárhagslega. Skömmu seinna sendi Menntamálaráðuneytið
ffá sér yfirlýsingu sem birtist í Morgunblaðinu 18. feb. 1955:
Þrátt fyrir það, að Félagi íslenzkra myndlistamanna hefur nú
veizt hæfilegur tími til íhugunar... hefur það ekki séð ástæðu til
að breyta ákvörðunum sínum, og hefur menntamálaráðuneytið
þess vegna í dag gert ráðstafanir til þess, að Norræna
listbandalagið, ríkisstjóm Ítalíu og borgarstjóm Rómarborgar
fái vitneskju um, að eigi megi líta á þátttöku Félags íslenzkra
myndlistamanna á Rómarsýningunni, sem sýningu af íslands
hálfu heldur einungis sem einkasýningu félags.35
*$aynir 2006 6%