Sagnir - 01.06.2006, Page 75

að ekki væri til neinn allsherjar meðalbóndi, að verðlagskerfið borgaði
bændum með stærri bú meira en bændum með minni bú,60 að bændur
væru misvélvæddir og svo framvegis, en þrátt fyrir það var gjaman
rætt um verðlagsmálin á þessum nótum. I leiðara Búnaðarblaðins Freys
um sparnað á erfiðum tímum var spurt: „Borgar það sig fyrir bóndann
að spara fóður og fóðra laklega, eða kaupa fóðurvöru ...“6I Á sama
hátt birtist grein í Frey Búnaðarblaði árið 1968 undir heitinu „Bóndinn
vinnur 440 daga á ári“ þar sem fjallað var um að bóndinn yrði að sætta
sig við 12 tíma vinnudag og því, þegar allt kæmi til alls, 440 vinnudaga
á ári.62
Húsffeyjan hafði sömu stöðu og áður sem hin trygga húsmóðir og
gilda sveitakona. En hún hafði sérstakt hlutverk og var enn skilgreind
sem kona og ekki bóndi. I Arbók landbúnaðarins birtust fáar greinar
sem tengdust konum og þá helst í tengslum við handiðnir. Af 28 manns
í sýningarráði landbúnaðarsýningarinnar 1968, var ein kona, Vigdís
Jónsdóttir, sem skipaði sæti fýrir hönd Kvenfélagasambands íslands.63
Málefhum kvenna vom gerð skil í Frey i „Húsmæðraþætti“ þar sem
reglulega var fjallað um ýmis málefni er snertu húsmóðurstarfið.
Fjallað var um hentugar leiðir í heimilisstörfum, réttar aðferðir við
frystingu, spamaðarjól og fleira í þeim dúr. Ekki ber á þeim rómantísku
hugmyndum sem höföu verið mjög sterkar í kringum árið 1947 um að
sveitakonan væri hin raunverulega móðir þjóðarinnar. Mun raunsærri
afstaða virðist hafa verið tekin þegar komið var fram á sjötta áratuginn
þótt alger aðskilnaður væri enn á milli bóndans og húsfreyjunnar.
Xiúuriiúun í
ELDHÚSIXU
Um undunfarin ár hcfur sitthvað af nvjung-
um komið á markaðinn og cr tckið í al-
mcnna notkun ýmialcgl, scm til skamma
tíma var óþckkt. Mcð vclum og tickjum,
«cm þannig bcraat að. cr cðlílcgt að haga
vcrði innrcltingum og röðun hlutanna f
cldhun óðruvisi cn fyrr gcrðist. Þcss vegna
vcrður cidhúiið mcð alit ððru sniði nú cn
anur.
Ericndis cru ýmsar stofnanir til, scm
«nna að hcntugum úrlausnum á þcssu sviði.
ru það oftast rannsóknarstofnanir þar
scm í fclagi starfa húsmæðrakennarar,
arkitektar og vcrkfræðingar.
Þar scm hér cr engin stofnun af slíku
tagl cr oðlilegt að athugað sc, hvort okkur
sé fært að haga athöfnum og röðun hlut-
onna rctt cins og aðrir gera, mcð sambæri-
lcgan kúnað. Þctta virðist ofur cðlilcgt. Má
Því tcija rétt og sjálfsagt að koma á fram-
færi samandrcgnu yfirlitl yfir röðun c!d-
húsbúnaðar, eins og nú cr talið skynsam-
lcgast, miðað við þau tæki, sem á markaði
cnl tll að létta cldhússtörfln. Þctta á við
HÚSM/fÐRA
ÞÁMJIl:
í búnaðarblaðinu Frey var sérstakur greinarflokkur fyrir
sveitakonur sem bar yfirskriftina “Húsmæðraþáttur”
ZXCatvancTur Sfa&arnað
ur
Eftir að Viðreisnarstjómin tók þá stefnu að aflétta innflutningshöftum
jókst umræða um að innflutningur landbúnaðarafurða væri bannaður.
Árið 1957 höfðu þær breytingar verið gerðar á framleiðsluráðslögunum
að leita þurfti álits hjá ráðinu áður en ákvarðanir um innflutning
landbúnaðarafurða vom teknar. Þess átti að gæta „að innflutningur á
landbúnaðarafurðum [færi] því aðeins ffam, að innlend framleiðsla
fullnægi ekki neyzluþörfinni.. ."64 Innflutningur landbúnaðarafurða hafði
verið bannaður frá árinu 193165 en bannið hafði lítið verið til umræðu
þangað til á þessum tíma. Eins og ljóst ætti að vera af framansögðu var
það samtökum bænda mikið hagsmunamál að innflutningur yrði áfram
bannaður, því fengist leyfi fyrir honum hefði kerfinu sjálfkrafa verið
velt úr sessi. Umræður um innflutning landbúnaðarafurða vom því
gjaman túlkaðar sem árás á íslenska landbúnaðinn, jafnvel á íslenska
þjóðarsál. Væri ráðist á hann var verið að ráðast á rætumar, samkvæmt
forsvarsmönnum bænda.
Engum manni í víðri veröld myndi koma til hugar að betjast
fyrir því, að landbúnaður þjóðar sinnar yrði lagður í auðn, nema
hér á vom landi, Islandi. Kalt er nafn lands vors, en kaldari er
sú kveðja að vilja leggja það til auðnar. Slíkt mun ekki gerast.
Landbúnaðurinn mun halda velli. Islenzk þjóðmenning þolir
ekki annað.66
Zcréður er juffi ffetri
Kröfum um innflutning eða verslunarfrelsi með búvöm var semsagt
ekki eingöngu svarað með því að hætta gæti verið á plöntu- og
búfjársjúkdómum67 heldur líka með rökum um að þjóðmenningin
væri í hættu. Það gat jafnvel talist óþjóðhollt að vilja aðrar landbúnaðar-
afurðir en íslenskar. I Búnaðarblaðinu Frey var árið 1965 prentað upp
viðtal sem tekið hafði verið við landbúnaðarráðherra og lék blaða-
manni forvitni á að vita hvers vegna væri ekki hægt að kaupa rómaðar
erlendar landbúnaðarvömr eins og nautakjöt frá Argentínu, svínakjöt
ffá Danmörku og alifúglakjöt frá Bandaríkjunum á íslandi. 68 Svar
ráðherra var á þessa leið:
Mér finnst, að þeir sem þannig hugsa, að heimta erlendar
landbúnaðarvömr, að þeir bara hugsi ekki út í hvað það væri
lítil þjóðhollusta í því að gera það ... slíkt kemur ekki til greina.
Ef við ætlum að hafa íslenzkan landbúnað, þá verður að búa
þannig að honum, að hann geti starfað, og að þetta fáa fólk, sem
enn er við landbúnað, geti haft sambærilegar tekjur og aðrir. Við
verðum að greiða útflutningsuppbætur á umfram framleiðsluna.
Við verðum að greiða innlendar vömr niður, og hvers vegna
skyldum við þá að vera að flytja inn erlendar vömr? Ja, hvemig
gengur að koma íslenskum matvælum til annarra þjóða?69
Þegar blaðamaðurinn gekk harðar að Ingólfi og spurói hvort það væri þá
þjóðhollusta að borða vondan mat fékk hann það svar að Ingólfur hefði
aldrei heyrt það íyrr að íslenskur matur væri vondur matur. Hann hefði
heldur aldrei heyrt það fýrr að mjólkin, skyrið og smjörið væri vont.
Þegar blaöamaður hélt því til streitu að sér fyndist stærstur hluti bæði
íslensks svínakjöts og nautakjöts vondur, fékk hann þau svör að svo
væri nú ekki alltaf, en það mætti kannski fara að endumýja stofnana. En
oft væri hægt að fá gott kjöt.70
fSamanteft
Nokkrar breytingar vom gerðar á landbúnaðarkerfinu á
Viðreisnarámnum en engin þeirra hreyfði við kerfinu sjálfú og það var
fest í sessi eftir uppþotið í sexmannanefnd árið 1965. Eins og bent hefúr
verið á hlýtur þetta að teljast nokkuð sérstakt í ljósi þeirra breytinga
sem Viðreisnarstjómin stóð fyrir, sérstaklega ef tekið er tillit til þess
að alvarlegir gallar á kerfinu vom komnir í ljós. Fáum ámm eftir að
ákvæðum um útflutningsuppbætur var bætt inn í lögin var framleiðslan
orðin meiri en svo að þær dygðu til að borga niður hallann en engu að
síður hélt framleiðslan áfram að aukast og gerði það út tímabilið.
Samkvæmt þessu virðast forsvarsmenn bænda hafa talið það sína
helstu hagsmuni að halda kerfinu sjálfú við því þeir vörðu þaó af
krafti. Meirihluti þeirra sem sátu í sjömannnanefndinni var tengdur
búvömframleiðslu á einhvern hátt og sú nefnd tók ákvörðun um
að breyta kerfinu ekki. Á þessum tíma virðist það hafa haft áhrif að
menn töldu áframhaldandi fækkun í bændastétt kæmi í veg fyrir að
ofiframleiðsla yrði að vandamáli í framtíðinni. Þá áttu sumir erfitt með
að trúa að alltaf yrði tap á útflutningi landbúnaðarafúrða. Þrátt fýrir
þessa trú hélt framleióslan áfram að aukast og tap af útflutningi jókst í
samræmi við það án þess að til nokkurra ráðstafana væri gripið.
Ef litið er á þau tímarit sem gefin vom út af forsvarsmönnum
bænda virðist allri gagnrýni á kerfið hafa verið svarað á þann hátt að
verið væri að ráðast á landbúnaðinn sjálfan, bændur og kröfu þeirra
um sanngjöm laun sem þeir töldu sig aldrei hafa fengið. Eins og bent
hefúr verið á var gagnrýni einnig svarað á þann hátt að verið væri að
vemda þjóðmenninguna. í niðurlagi greinar sem rituð var í tilefni 25
ára afmælis Framleiðsluráðs árið 1973 kom ágætlega fram hvemig
bóndinn og laun hans vom notuð sem vöm fyrir starfi framleiðsluráðs
og landbúnaðarkerfisins í heild: „Hins vegar geta fáir sanngjamir menn
neitað því sjálfsagða atriði, að bændur landsins eigi að fá svipuð laun
og aðrar stéttir, nema því aðeins að þeir neiti réttmæti tilveruréttar
landbúnaðar á íslandi.“71
Merkilega veröur að telja þá þróun, sem varð um mitt tímabil
stjómarinnar, þegar þær uppbætur sem sæst hafði verið á í upphafi
tímabilsins, 10% af heildarverðmæti framleiðslunnar, dugðu ekki lengur
til að greiða hallann af útflutningi. Sexmannanefndarstarfið komst aftur
i uppnám en skipulaginu var ekki breytt heldur haldið við. Eins og bent
hefúr verið á var meirihluti sjömannanefndar landbúnaðarráðherra
Zfajnir 2.006