Sagnir - 01.06.2006, Page 98

og að dagleg umgengni við þá sem smitaðir væru yki ekki sýkingarhættu.
Smokkaplaköt, þar sem þjóðþekktir einstaklingar brýndu fyrir fólki
nauðsyn smokksins í baráttunni gegn alnæmi, og opinskáar auglýsingar,
sem sýndu gagnkynhneigt par í samförum undir yfirskriftinni Fólk deyr
af völdum alnœmis, áttu að vekja fólk til umhugsunar um vandann.
JUDS-útbúnaður
Útbúnaöur starfsmanna á sjúlcra-
húsum viö meðhöndlun Aidssjúldútga.
Sólthrvinsitðui liöluðbunaður
_______HlUðaigttina ■þttGÍ'®’
, LímmiöL öll »ýni sem farat á milli
■' stoínanna cða milli lauda skulu út-
búini lekatryggðumumbúöum
-•"(þripökkun) merktum „Smitgat".
„Smitgát” á sjúkrahúsum vegna ónæmistæringar:
Fólk var á varðbergi gagnvart hinum nýja sjúkdómi á
níunda áratugnum, þegar lítið var vitað um smitleiðir. Þessi
útbúnaður fyrir starfsfólk sjúkrahúsa var auglýstur í DV
árið 1985.
Sævar Guðnason var fýrsti íslendingurinn til að koma fram í
fjölmiðlum og ræða málin sem eyðnismitaður maður. I samtali við
Ólínu Þorvarðardóttur í Heimsmynd árið 1987 segir hann frá lífi sínu
sem samkynhneigður karlmaður sem vegna kynhneigðar sinnar þurfti að
flytjast til Danmerkur vegna fordóma hér heima fyrir og lá á sjúkrahúsi
vegna veikinda sinna þegar viðtalið var tekið.43 Fleiri hafa tjáð sig
um líf eyðnismitaðra af eigin raun. Ingi Rafn Hauksson, formaður
Alnæmissamtakanna, lýsti lífshlaupi sínu sem alnæmissmitaður
einstaklingur í viðtali í Tímariti Morgunblaðsins árið 2005, en hann
smitaðist af HlV-veirunni árið 1992. Ingi Rafh hafði fyrir þann tíma
verið virkur í starfi Alnæmissamtakanna. Hann sat meðal annars fyrir
á veggspjaldi fyrir samtökin, áður en hann smitaðist, en var í kjölfarið
rekinn úr vinnu þar sem vinnuveitandinn sagði viðskiptavinina ekki
kæra sig um að versla við smitaðan mann. Eftir nokkra fúndi hjá
Alnæmissamtökunum segist Inga Rafni hafa blöskrað leyndin í kringum
samtökin þar sem byrjað var á því „...að draga fyrir glugga, dimma
ljósin og sæta lagi þegar umferð var lítil að skjótast yfir götuna og inn
í húsið svo enginn sæi að maður væri að fara inn.“44 Hann sagðist hafa
tekið ákvörðun um að lifa ekki sínu lífi á þennan hátt og fór að tala um
að hann væri smitaður á þáverandi vinnustað sínum, þar sem hann vann
á bar og við skúringar. Ingi sagði vinnuveitanda sinn hafa mælst til þess
að hann mætti ekki framar í vinnuna en hann mætti halda áfram að
skúra ef það yrði gert tveimur tímum áður en barinn opnaði, vegna þess
að þá yrði það blóð, sem Ingi myndi hugsanlega dreifa um staðinn við
skúringar, dautt. Ingi Rafn sagði í umræddu viðtali að honum finndust
fordómar í garð alnæmissmitaðra hafa minnkað í kjölfar aukinnar
umræðu í samfélaginu.45
Þó að margt hafi áunnist í forvörnum gegn útbreiðslu alnæmis
og meira sé vitað um smitleiðir sjúkdómsins eimir enn eftir af þeim
hugsunarhætti að alnæmi sé sjúkdómur samkynhneigðra. Enn
þann dag í dag mega samkynhneigðir karlmenn ekki gefa blóð hjá
Blóðbankanum 46 Það sama á þó við um alnæmi og um samkynhneigð
almennt að þótt upphaf umræðunnar um alnæmi hafi verið þeim erfið
sem fyrst tjáðu sig um málið kom það mörgum til góða. Aukin umræða
um sjúkdóminn og smitleiðir hans hafa án efa átt sinn þátt í að fækka
bábiljum og minnka þá fáffæði sem einkenndi umræður um alnæmi
framan af.
föaqjöf
or &a 9. áratugnum miðast að því að
samkynhneigðir standi jafnfætis öðrum fýrir lögum, og þá sérstaklega
þegar kemur að staðfestri sambúð, giftingum og ættleiðingum bama.
Þann 12. febrúarárið 1940vomfelldúrgildiákvæðiíhegningarlögum
frá árinu 1869 þar sem lögð var refsing við mökum tveggja einstaklinga
af sama kyni, og beitt var í máli Guðmundar Sigurjónssonar Hofdals.
ísland var annað Norðurlandanna á eftir Dönum að afnema refsingar
við mökum samkynhneigðra, en Danir afnámu hliðstæð refsiákvæði
árið 1930, Svíar 1944, Finnar 1971 og Norðmenn 1972. írland var
síðasta ríki Vestur-Evrópu að afnema slík refsiákvæði en það gerðist
árið 1993.47
Eftir 1940 var samkynhneigðra hvergi getið í íslenskri
löggjafammræðu í 45 ár eða þar til árið 1985 þegar þingsályktunartillaga
um afnám misréttis gagnvart samkynhneigðum var borin fram á
Alþingi af þingmönnum allra stjómmálaflokka nema Sjálfstæðisflokks.
í tillögunni var lagt til að skipuð yrði nefnd til að kanna stöðu
samkynhneigðra á íslandi og tillögur gerðar um úrbætur. Tillögunni var
vísað til allsherjamefndar eftir 1. umræðu en barst aldrei þaðan. Árið
1992 var samhljóðandi þingsályktunartillaga borin ffam á Alþingi i
annað sinn og í þetta skiptið af fulltrúum allra stjómmálaflokka. Tillagan
var samþykkt einróma á Alþingi þann 19. maí 1992 og skipaði Davíð
Oddsson forsætisráðherra nefnd ári síðar til að leysa þau verkefni sem
þingsályktunartillagan kvað á um4s Nefndin lauk störfúm haustið 1994
með því að senda frá sér ítarlega skýrslu sem myndaði gmndvöll þeirrar
löggjafar sem varðaði samkynhneigða í aldarlok.49 Nefndin lagði meðal
annars til að samkynhneigt fólk gæti staðfest sambúð sína formlega hjá
yfirvöldum og því fýlgdu réttindi og skyldur líkt og í hjónabandi en þó
með nokkmm undantekningum.50
Danir urðu fýrstir til að setja lög um staðfesta samvist árið 1989.
Lög um staðfesta samvist fela í sér að samkynhneigðir geta stofnað til
staðfestrar samvistar hjá sýslumanni eða staðgengli hans með sömu
réttaráhrifum og um hjúskap væri að ræða. Hugtakið staðfest samvist
var fúndið yfir þetta sambúðarform því það átti að verða í hugum manna
aðgreint ffá því sem nú er kallað skráð sambúð eða óvígð sambúð,
sambúð karls og konu sem hægt er að skrá hjá Hagstofú. Önnur
Norðurlönd sigldu í kjölfarið: Noregur árið 1993, Svíþjóð 1995, ísland
1996 og Finnland árið 2001. Að auki hafa ísland og Danmörk lögleitt
stjúpættleiðingar samkynhneigðra, en þær fela í sér að samkynhneigð
pör í staðfestri samvist geta ættleitt barn maka síns.51
Að tillögu áðumefhdrar nefndar frá árinu 1994 var samið
lagafrumvarp um staðfesta samvist fólks af sama kyni og lagt ffam á
Alþingi af Þorsteini Pálssyni þáverandi dómsmálaráðherra. Frumvarpið
varð að lögum nr. 87/1996 og var samþykkt þann 4. júní 1996 með 44
atkvæðum. Einn þingmaður greiddi atkvæði gegn frumvarpinu, einn sat
hjá og 17 þingmenn vora ekki viðstaddir. Lögin öðluðust svo gildi á
alþjóðlegum baráttu- og frelsisdegi homma og lesbía þann 27. júní árið
1996.52
Samkvæmt lögum um staðfesta samvist hér á landi geta tveir
einstaklingar af sama kyni stofnað til staðfestrar samvistar, en þó aðeins
ef báðir einstaklingamir eða annar þeirra er íslenskur ríkisborgari
með lögheimili á Islandi. Sýslumenn og löglærðir fúlltrúar þeirra
mega framkvæma staðfestingu á samvist og einstaklingum í staðfestri
samvist er tryggður sami réttur og fólki við stofnun hjúskapar utan þess
að ákvæði ættleiðingarlaga og laga um tæknifijóvgun eiga ekki við
um fólk í staðfestri samvist. í lögunum stendur jafnframt að ákvæði í
alþjóðlegum samningum sem ísland er aðili að gildi ekki um staðfesta
samvist nema aðrir samningsaðilar fallist á það. 53
Lagasetningin var sem gefur að skilja mikil réttarbót fýrir
samkynhneigða hvað varðar erfðir, félagsleg réttindi og skyldur og
fleira en hún hafði ekki síður táknræn áhrif. Þau voru í augum margra
samkynhneigðra staðfesting og viðurkenning samfélagsins á tilveru
þeirra og réttindum.54 Þó heyrðust þær gagnrýnisraddir að ekki væri
verið að veita samkynhneigðum fúll réttindi á við gagnkynhneigða,
heldur væri verið að lögfesta misrétti í samfélaginu.55
Haustið 1996 var svo samþykkt frumvarp á Alþingi um breytingar
á 180 gr. og 233a gr. almennra hegningarlaga sem fjalla um mismunun
vegna þjóðemis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða og kynferðis og var
þar bætt við „vegna kynhneigðar".
JSarátta jyrir fireyttri
Réttindabarátta samkynhneigðra hefi
yé ‘^Saynir zooé