Árbók Reykjavíkurbæjar - Jan 1946, Page 163

149
þegar í stað. Þetta aldurstakraark skyldi svo
lækka árlega um eitt ár í senn, unz hinum al-
menna kosningaraldri — 25 árum — væri náð.
Þessi takmörkun var niður felld 1920.
Kjörgengi til Alþingis hefir verið bundið sömu
skilyrðum og kosningarrétturinn, að öðru leyti
en því, að kjörgengið var miðað við 30 ára
aldur fram til 1915.
Kjörtimabilið var 6 ár frá 1874 til 1920, en
hefir verið 4 ár síðan. Landskjörnu þingmenn-
irnir voru kosnir til 12 ára 1915—20 og 8 ára
1920—34, en helmingur þeirra skyldi fara frá
í senn, og fór kosning þeirra þvi fram 6. og 4.
hvert ár eins og hinna. Þingrof náði ekki til
landskjörinna þingmanna. Sama hafði gilt um
,,konungskjörna“ þingm. áður.
Frá 1874 til 1903 áttu 36 þingmenn sæti á
Alþingi, 30 þjóðkjömir og 6 kvaddir til þing-
setu af konungi. Þjóðkjömu þingmönnunum var
f jölgað um 4 1903, og hélzt þingmannatalan (40)
svo óbreytt til 1934. Frá 1915 til 1934 sátu 6
„Iandskjörnir“ þingm., kosnir hlutbundnum
kosningum um land allt, á þingi, í stað 6 „kon-
ungskjömu“ þingm. áður. Frá 1934 til 1942
skyldu eiga sæti á Alþingi allt að 49 þingm.,
38 kjördæmakosnir og allt að 11 „uppbótarþing-
menn“. Árið 1942 var þingm. fjölgað upp í allt
að 52, 41 kjördæmak. og allt að 11 „uppbótar-
þingmenn".
Allt til ársins 1903 átti einn þingmaður sæti
á Alþingi fyrir Reykjavík. Síðan hefir tala
þeirra verið sem hér segir: 1903—20 2, 1920—34
4, 1934—42 6 og frá 1942 8 kjördæmiskosnir
þingmenn.
Um kosningarrétt við bæjarstjómarkosningar
gilda nú nálega sömu ákvæði og um kosningar-
rétt til Alþingis (sbr. 1. nr. 81, —'36 um sveit-
arstjómarkosningar, 6. gr. og 1. nr. 80, ’/s—’42
um kosningar til Alþingis, 1. gr.). Áður höfðu
lengi gilt önnur ákvæði, en kosningarrétturinn
til bæjarstjórnar var yfirleitt fyrr rýmkaður, en
tii Alþingis. Þannig var konum t. d. veittur
sami kosningarréttur og körlum þegar 1907, og
kosningaraldurinn færður niður í 21 ár 1929.
Árið 1872, 20. apr., var gefin út „Tilskipun
um bæjarstjórn í kaupstaðnum Reykjavík". Til-
skipun þessi er að nokkru leyti í gildi ennþá,
en henni hefir oftsinnis verið breytt með lögum.
Lög, sem aðallega fjalla um kosningarréttinn,
eru þau, sem nú skal greina: L. nr. 10, 12/6—’82
um kosningarrétt kvenna. L, nr. 86/y,,—’07 um
br. á tilsk. 1872. L. nr. 49, V,—’09, er fela í sér
br. á 1. nr. 86/1907. L. nr. 48, 30/11—’14 um br. á
1. nr. 86/1907. L. nr. 49, ”/„—'14 um br. á tilsk.
1872. L. nr. 30, 4/e—’24 um kosn. í bæjarmálefn-
um Rvíkur. L. nr. 43, 15/e—’26 um kosn. í mál-
efnum sveita og kaupstaða. L. nr. 59, 14/e—’29
um sama efni (sbr. 1. nr. 23, s. d.). L. nr. 119,
^/jí—’33 um br. á 1. nr. 59/1929 og loks 1. nr. 81,
M/e—’36 um sveitarstjómarkosningar, sem enn
eru í gildi, en breytt hefir verið 1938 (1. nr. 84,
11. júní) og 1942 (1. nr. 18, 15. maí).
Samkv. tilsk. frá 1872, skyidi tala bæjarfull-
trúanna vera 7—13 (standa á stöku, og ákv. með
sérst. samþ.). Við kosn. skyldi skipta bæjarfull-
tr. í 2 hluta. Meirihl. (einum fleiri en minnihl.)
skyldi kosinn af öllum, er kosningarrétt höfðu til
Alþingis og greiddu minnst 4 rd. (8 kr.) í bein
bæjargjöld. Minnihl. skyldi kosinn af þeim 4/s
kjósendanna, sem greitt höfðu hæst bæjargjöld
undanfarið almanaksár, ef sá hluti hafði goldið
minnst V3 gjaldanna, annars skyldi bætt við
hæstu gjaldendunum úr hinum 4/5 hlutum kjós-
endanna, unz þessari gjaldaupphæð væri náð.
Þessi skipan á kosningarréttinum hélzt óbreytt
til 1907, að öðru leyti en því, að 1882 (sbr. 1. nr.
20, VM—’95) var ekkjum og ógiftum konum, sem
stóðu fyrir búum eða áttu með sig sjálfar, veitt-
ur kosningarréttur, ef þær annars fullnægðu
skilyrðunum fyrir kosningarrétti.
Árið 1907 var tvískipting kjósendanna við
bæjarstjórnarkosningar lögð niður og konum
veittur jafn kosningarréttur og körlum. Kosn-
ingarrétt höfðu nú „allir bæjarbúar, karlar og
konur, sem eru 25 ára eða eldri, þegar kosning
fer fram, hafa átt lögheimili í bænum 1 ár, hafa
óflekkað mannorð, eru fjár síns ráðandi, eru
ekki öðrum háðir sem hjú og standa eigi í skuld
fyrir sveitarstyrk, — ef þeir greiða skattgjald
til bæjarsjóðs.”
Þessi ákvæði eru tekin óbreytt upp í 1. nr. 49
frá 1914. Mun það hafa verið gert af misgáningi,
því að með 1. nr. 49 frá 1909 var sú gr. 1. 1907
úr gildi numin. Ákvæði 1. 1909 um kosningar-
réttinn eru annars samhljóða 1. 1907 að öðru
leyti en þvi, að hjúum var nú veittur kosningar-
réttur, en „vistráðin hjú“ voru hins vegar ekki
kjörgeng. — I 1. 1924 og 1926 er kosningarrétt-
urinn enn bundinn sömu skilyrðum og 1909.
Skattgreiðslu til bæjarsjóðs er þó ekki lengur
krafizt. (Varðandi kosningarrétt til Álþingis var
útsvarsgreiðsluskilyrðið fellt niður 1915, 1. nr.
28, 3. nóv.).
Árið 1929 var kosningaraldurinn við bæjar-
stjórnarkosningar færður niður í 21 ár og styrk-
þegum veittur kosningarréttur, ef þeir stóðu
ekki í skuld fyrir þeginn sveitarstyrk vegna
„leti, óreglu eða hirðuleysis sjálfs sín.“ Árið
1933 var ákvæðið um sveitarstyrk loks fellt
niður að fullu og öllu, og kosningarrétturinn
að öðru leyti kominn í það horf, sem hann nú er.
Kjörgengir voru samkv. tilsk. frá 1872 allir
þeir, sem kosningarrátt höfðu til meirihluta