Sveitarstjórnarmál - 01.06.1942, Qupperneq 8

4
SVEITARSTJÓRNARMÁL
Bryggjan cins og luin cr mi.
;il' því, að útræði hafi verið þar á nesinu,
cn það getur enginn vnfi á því leikið, að
svo hafi verið. Af báðum nöfnunum má
þó ráða það, að meðan akuryrkja hélzt
á Akranesi, hefur sú iðja nesjamanna
borið alla aðra starfsemi þeirra ofurliði.
Af nafnbreytingunni má jafnframt ráða,
að eftir að akuryrkjan lagðist niður, hafi
aðalstarfsemin þar beinzt að útræði. Eftir
])að fara og að fara sögur af því, að ver-
menn hafi sótt þangað úr öðrum héruð-
um; hafa þeir haft þar uppsátur, og mun
skipamergðin, sem þar hefur að jafnaði
verið, hafa valdið nafninu. Útræðið hefur
haldizt fra.m á þennan dag, en auðvitað
hrejdzt og tekið sömu stakkaskiptum
eins og öll útgerð hefur gert hér á landi,
og aukizt j)ó að mun fyrir dugnað nesja-
manna, og er útgerðin nú höfuðatvinna
manna þar og undirstaðan undir tilveru
og velferð Akraneshrepps og hins nýja
kaupstaðar, sem tekur við af honum nú
á áramótum.
Ef menn nú á dögum ætluðu að fara
að álykta það af ásigkomulagi hins til-
vonandi kaupstaðar, hver tildrög væru
að því, að þar hefði risið upp þorp og
síðan kauptún, er ekki mikill vafi á því,
að flestir, ef ekki allir, mundu álykta
rangt. Virði menn kauptúnið fyrir sér
nú, sýnist lítill vafi á því, að það muni
i öndverðu eiga útræðinu tilveru sína að
þakka, eins og svo mörg önnur minni
kauptún hér á landi. Það er auðvitað sizt
fyrir að synja, að útræðið mundi hafa
dregið til þorps- eða kauptúnsmyndunar
fyrr eða síðar, en í þróunarferli Akraness
hefur það aðeins verið aukastoð undir
því, að kauptúnið reis upp, enda þótt út-
gerðin sé nú orðin aðalstoðin undir til-
veru þess.
Rétt á litið hafði Akranes frá náttúr-
unnar hendi ekki mikil skilyrði til þess
að verða kauptún og kaupstaður; því olli
hafnleysið. A Akranesi hefur frá önd-
verðu eiginlega ekki verið nema báta-
lægi í Iírossvík, Lamhhúsasundi og
Krókalóni, en hins vegar hefur þar verið
svo brimasamt, að hafskipum hefur ekki
verið leggjandi þar, svo vel færi, fyrr
en eftir að höfnin nú er komin. Þetta
kemur og glögglega fram í því, hvernig
uppsiglingarhafnir völdust í nágrenni
Akraness, meðan konungur seldi ein-
slakar hafnir á leigu, og fram til 1601,
að því var hætt. Þá var verzlunarhöfn i
Hvalfirði, ágæt höfn, sem fræg varð
meðal annars af því, að um hana fluttist
hingað plágan mikla. Ef hafnarskilyrði
á Akranesi liefðu verið ákjósanleg, hefði
verið úrhendis að reka verzlun í Hval-
l'irði, en ekki á nesinu, og aldrei komið
til. Næsta verzlun norðan megin nessins
var Straumfjörður, en liann var ekki
sigldur upp nema með höppum og glöpp-
um. Hvalfjörður virðist ekki hafa verið
sigldur mikið upp eftir 1660, en 1658 er
síðast kunnugt, að Hvalfjörður hafi ver-
ið seldur á leigu. Það eru þó gögn fyrir
því, að Hvalfjörður hafi við og við verið
sigldur upp frá Hólminum eftir það, en
Hvalfjörður og Akranes bæði voru í
verzlunarhverfi Hólmsins. Ekki mun það
þó hafa verið regluleg uppsigling, heldur
munu hafa komið þangað spekúlantar úr
Hólmskaupstað.
Það er eitt atriði, sem bendir til þess,
að Skipaskagi hafi verið sigldur upp
einhvern tíma fyrri part 16. aldar eða
fyrr, að Resen nefnir í hafnatali sínu
höfn „ved Skagen paa Aggersnes", en
þegar hafnatalið er gert, hefur sú höfn
ekki verið uppsigld, því hún er þar talin