Morgunblaðið - 04.01.2012, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórnmála-menn ber aðdæma af
verkum sínum. Um
það er góð sátt. En
verk stjórnmála-
manna eru iðulega
af öðrum toga en önnur mann-
anna verk og að auki fá þeir
umboð sitt til starfa frá al-
mennum kjósendum, a.m.k.
hluta þeirra. Og ekki er hægt
að segja að þeir bregðist þeim
sem kusu þá ekki.
Þó er það svo að talið er að
allur almenningur eigi nokkra
heimtingu á því að þeir sem
skipi sæti á þingi eða sveitar-
stjórn vinni að hagsmunum
hans og ekki gegn þeim.
Stjórnmálamenn birta sjálfir
fyrir hverjar kosningar for-
skrift að því hvernig þeir
hyggjast haga störfum sínum
og stundum gefa þeir sínum
kjósendum beinhörð loforð. Og
til þessa er horft þegar störf
þeirra, orð og athafnir, eru
metin.
En á hverju kjörtímabili
koma upp álitaefni sem enginn
sá fyrir og krefjast viðbragða.
Þegar þau eru metin verður al-
menningur eða hinn afmarkaði
kjósendahópur að horfa til þess
hvernig viðbrögðin falla að al-
mennum stefnumálum og hug-
sjónum þeirra stjórnmála-
manna sem í hlut eiga. En
framganga stjórnmálamanna
frá degi til dags ræður einnig
miklu um hvers álits og trún-
aðar þeir njóta.
Vinstri grænir höfðu á sér
einna óflekkuðustu mynd þeg-
ar gengið var til kosninga síð-
ast, í miðju fári og miklu öldu-
róti. Nú virðist óhjákvæmilegt
að ætla að syndleysi þeirra
megi einkum rekja til þess að
fram að því hafi sá flokkur
aldrei komist í seiling-
arfjarlægð við syndina. En
ekki vegna þess að þeir afneiti
henni.
Og eftir aðeins þrjú ár er
syndlausi flokkurinn kominn í
sögubækur sem einstakt eintak
af flokki þegar horft er til um-
gengni við loforð, heit og hug-
sjónir. Og má þó óneitanlega
margan kámugan blettinn
finna á flokkskuflum hinna. Og
þessi ódæmaörlög lita nú alla
daglega framgöngu flokksfor-
ystunnar. Hún getur ekki satt
orð sagt finni hún flöt á að halla
sér að hinu.
Þetta sást glöggt í síðustu
uppákomu í Stjórnarráðinu.
Búin var til flétta sem kom
flestum fyrir sjónir sem stjórn-
arfarsleg óreiða, þar sem
hringlað var með stjórnarráðið
í samhengislitlu flaustri og
fumi. Sjálfu fjármálaráðuneyt-
inu var breytt í nokkurra mán-
aða námskeiðahald fyrir ráð-
herra til reynslu,
svo augljóst er að
það verður al-
gjörlega í höndun-
um á embættis-
mönnum fram til
næstu kosninga.
Fjölmörgum ráðuneytum er
svo hrúgað undir þann ráð-
herrann sem oftast og mest
hefur kveinkað sér undan hinni
ofurmannlegu vinnu sem á hon-
um hafi lent.
Sú skýring fylgir að þetta
hringl sé afleiðing af stefnu
ríkisstjórnarinnar um að sam-
eina ráðuneyti og hringla með
stofnanir og deildir innan
þeirra. En nær hefði verið að
láta reyna á vilja Alþingis til
slíkra breytinga fyrst og láta
ekki fjölmörg ráðuneyti hanga
í lausu lofti í brúðuböndum
fyrrverandi fjármálaráðherra
á meðan beðið er úrslita þings.
En flestir landsmenn telja
sig nokk vita til hvers refirnir
voru skornir. Allt leikritið, með
svo mörgum þáttum og fjöl-
breyttum dansatriðum til að
rugla áhorfendur snerist bara
um einn mann. Jón Bjarnason.
Og eins og hann hefur sjálfur
sagt var það andstaða hans við
ósamþykktar aðlögunarvið-
ræður að ESB sem varð honum
að pólitísku fjörtjóni.
Steingrímur J. Sigfússon var
spurður um þetta og hann var
eins og svo oft ófær um að
svara sannleikanum sam-
kvæmt. Jón hafði að hans sögn
verið góður ráðherra og hann
tæki nærri sér að sjá hann
víkja og það hefði ekkert með
afstöðu til ESB eða uppstokk-
unar sjávarútvegs að gera. Að-
eins eðlilegar mannabreyt-
ingar í ríkisstjórn kæmu við
sögu. Og Steingrímur áréttaði
að enginn þrýstingur hefði
komið frá Samfylkingunni um
að farga Jóni sem ráðherra.
En svo tekur formaður fram-
kvæmdastjórnar Samfylking-
arinnar, Margrét Björnsdóttir,
sig til og leysir óumbeðin niður
um formann VG. Hún segir að
breytt ráðherraskipan hafi
verið forsenda lausna í þremur
lykilmálum ríkisstjórnarinnar.
Fyrstu lausnina sem ráðherra-
fórnin tryggi segir hún: „far-
sæla niðurstöðu í áratuga deil-
um um fiskveiðistjórnunar-
kerfið …“ Önnur lausnin felist í
að ráðherraskiptin séu „líklega
einnig forsenda þess að takist
að ljúka með eðlilegum hætti
samningum um aðild Íslands
að ESB …“ Þriðja lausnin sem
ráðherraskiptin tryggðu lúta
að „baráttumáli vinstrimanna
um eitt atvinnuvegaráðu-
neyti …“ Var þetta nauðsyn-
legt og það opinberlega? Var
formaður VG ekki nægjanlega
pólitískt berrassaður fyrir?
Fórn Jóns Bjarna-
sonar var lausn-
arorðið í stjórn-
arsamstarfinu}
Nauðsynleg
niðurleysing?
Þ
ar sem ég var staddur í heita
pottinum í sundlaugunum í
morgun fór miðaldra maður við
hlið mér að segja félaga sínum
frá hremmingum sínum á árinu,
en mér skildist af því sem hann þrumaði yfir
pottinn að hann hefði verið skorinn svo ræki-
lega upp að úr honum hefðu verið tekin öll
helstu líffæri og belgnum síðan rimpað sam-
an. Þessu lýsti þessi ágæti maður fyrir fé-
laga sínum, og öllum sundlaugargestum í
leiðinni, með miklum tilþrifum og skrautlegu
orðfæri og mátti ráða að aðfarirnar hefðu
verið því líkastar sem sjá má í sláturhúsi að
hausti. Eftir því sem leið á þessa litríku lýs-
ingu fannst mér örla á samkennd hjá mér
með viðkomandi og samúð, en áttaði mig svo
á að tilfinningin sem bærðist í brjósti mér
var aðkenning að brjóstsviða.
Á unglingsárunum var uppáhaldsrithöfundur minn
bandaríski vísindaskáldsagnahöfundurinn Philip Kind-
red Dick, sem lést fyrir rétt tæpum tuttugu árum. Á
þeim tíma var snúið að nálgast slíkar bókmenntir en ég
náði þó að lesa ríflega þrjátíu bækur eftir Dick á átt-
unda áratugum, margar oftar en einu sinni og nokkrar
oftar en tvisvar. Þegar ég las bókina Do Androids
Dream of Electric Sheep? í fimmta eða sjötta sinn var
ég farinn að átta mig á því að Dick var alltaf að skrifa
sömu bókina, eða réttara sagt alltaf að velta fyrir sér
sömu hlutunum og þá helst því hvað það er sem gerir
okkur mannleg. Í bókinni, sem síðar varð að
kvikmyndinni Blade Runner, eltist lög-
reglumaður við vélmenni sem eru svo mann-
leg að erfitt er að greina á milli þeirra og
manna, en liður í því er að mæla samkennd
á einfaldan hátt – vélmenni geta nefnilega
ekki fundið til með öðrum.
Samkenndin var Dick ofarlega í huga,
enda er það sterk tilfinning og mikilvæg,
eitt af því sem gerir okkur mannleg og eitt
af því sem gert hefur mannkyninu kleift að
komast af, að ná svo langt að lífslíkur hafa
aldrei verið meiri, heilsufar aldrei betra og
velmegun aldrei náð eins hátt í sögu mann-
kyns. Að því sögðu þá eru fjölmargir sem
enn eru þurfandi, legíó sem enn eru veikir
og veikburða og þeir þurfa á samkennd okk-
ar að halda og samúð. Mannveran er eina
skepnan sem samkennd kviknar hjá í garð dauðra
hluta; sem getur fundið svo til með bangsa eða dúkku
að viðkomandi brestur í grát þegar fyrirbærinu er
fargað. Það er því sérkennilegt hversu oft okkur skort-
ir samkennd í garð annarra og samúð með hlutskipti
þeirra sem eru menn eins og við, en annarrar trúar, lit-
arháttar eða kyns. Það er helst hún kvikni um jól og
áramót, en óskandi að tækist að halda henni lifandi allt
árið.
Að lokum langar mig til að segja við þig, kæri les-
andi, að mér þykir afskaplega vænt um þig. Þó þú sért
kannski óttalegur lúði. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Meiri samkennd, takk
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Andri Karl
andri@mbl.is
Fórnarlömb heimilisofbeldisþekkja oft ekki rétt sinnað fullu og eflaust þarf aðkynna betur úrræði sem
lögfest var á síðasta ári; austurrísku
leiðina svonefndu. Um þetta eru yf-
irmaður kynferðisbrotadeildar lög-
reglu höfuðborgarsvæðisins og
framkvæmdastýra Samtaka um
kvennaathvarf sammála. Úrræðinu
hefur aðeins einu sinni verið beitt
frá lögfestingu en það felur í sér að
ofbeldismanni er vísað af heimili
sínu eða dvalarstað og honum bann-
að að koma þangað aftur í tiltekinn
tíma. Enn er engin reynsla komin á
úrræðið; verklagsreglur liggja ekki
fyrir né ljóst með viðurlög ef brotið
er gegn brottvísuninni.
Samtök um kvennaathvarf skil-
uðu umsögn um frumvarp innanrík-
isráðherra, sem samþykkt var sem
lög um mitt síðasta ár, og var á það
bent að 375 konur hefðu árið 2010
leitað í Kvennaathvarfið vegna of-
beldis í nánum samböndum. Þar af
hafi 118 konur komið til dvalar
ásamt 54 börnum vegna þess að
dvöl á heimilinu var óbærileg vegna
ofbeldis. „Í langflestum tilfellum var
um að ræða ofbeldi af hendi ýmist
þáverandi eða fyrrverandi eigin-
manns eða sambýlismanns. Ljóst er
að sumar þessara kvenna hefðu get-
að verið áfram heima hjá sér væri
frumvarpið orðið að lögum.“
Hefði getað nýst oftar
Komum í Kvennaathvarfið
fækkaði á síðasta ári frá fyrra ári og
við lok árs höfðu 106 konur og sex
börn dvalið í Kvennaathvarfinu um
lengri eða skemmri tíma. Sigþrúður
Guðmundsdóttir, framkvæmdastýra
Samtaka um kvennaathvarf, segir
vitað að í tilvikum margra þeirra
hefði úrræðinu aldrei verið beitt.
Oft sé lögregla ekki kölluð til og
konurnar leita ekki eftir aðstoð fyrr
en ofbeldið er yfirstaðið og ástandið
á heimilinu skárra. „En vissulega
held ég að þetta úrræði hefði getað
nýst í fleiri tilvikum,“ segir Sig-
þrúður sem vonast til að sjá það
meira notað á þessu ári.
Björgvin Björgvinsson, yfir-
maður kynferðisbrotadeildar lög-
reglu höfuðborgarsvæðisins, segist
aðspurður telja að ekki hafi reynt á
austurrísku leiðina í öðrum málum
en einu á síðasta ári. „Ég held að
þetta sé eins og við mátti búast.
Þolendur átta sig kannski ekki al-
veg á þeim möguleikum sem eru í
stöðunni og það kemur líklega hægt
og rólega. Við höfum beitt nálg-
unarbanni en þá hefur málum verið
þannig háttað að viðkomandi ofbeld-
ismaður var ekki búsettur á staðn-
um. Honum er þá gert að koma ekki
nálægt brotaþola innan ákveðins
svæðis. En hvað varðar brottvísun,
þá held ég að þetta séu einfaldlega
ekki mörg mál sem koma upp.“
Björgvin viðurkennir að enn
hafi ekki verið settar verklags-
reglur hjá lögreglunni um austur-
rísku leiðina og þar sem aðeins sé
um eitt mál að ræða hafi ekki reynt
á viðurlög ef brotið er gegn brott-
vísun.
60% af erlendum uppruna
Um sextíu prósent þeirra
kvenna sem dvöldu í Kvennathvarf-
inu á síðasta ári voru af erlendum
uppruna. Sigþrúður segir það geta
spilað inn í, enda séu þær oft verr
upplýstar um réttindi sín og þau úr-
ræði sem eru í boði. „Og við vitum
ekki hvernig verður tekið á málum
þar sem heimilið eða húsnæðið er
alfarið í eigu ofbeldismannsins en
konan kannski nýflutt inn.“
Þá segir hún það kannski ekki
skrítið að úrræðinu sé ekki beitt í
meiri mæli á meðan verklagsreglur
séu ekki tilbúnar hjá lögreglunni.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Heimilisofbeldi Flest tilvik heimilisofbeldis koma ekki til kasta lögreglu og
því getur hún ekki farið fram á brottvísun ofbeldismannsins af heimilinu.
Engin reynsla komin
á austurrísku leiðina
Austurríska leiðin
» Austurríska leiðin varð
raunverulegt úrræði frá og
með 10. júní í fyrra en þá
samþykkti Alþingi frumvarp
innanríkisráðherra til laga um
nálgunarbann og brottvísun
af heimili.
» Að vísu hefur ákvæði um
brottvísun af heimili verið í
lögum frá 1932, en aðeins
barnaverndarlögum. Hefur
það því verið á færi barna-
verndarnefnda að krefjast
þess fyrir dómi, ef þeim þykir
barni háski búinn af háttsemi
eða framferði manns, svo
sem vegna ofbeldis, ógnana
eða hótana eða vegna vímu-
efnaneyslu eða annars athæf-
is, að honum verði bönnuð
dvöl á heimili.
» Við meðferð frumvarps
innanríkisráðherra fyrir Al-
þingi var upplýst að það væru
tiltölulega fá mál þar sem
brottvísun hefði verið beitt.
Nokkrar barnaverndarnefndir
hefðu þó reynslu af þessu
bæði í fámennum og fjöl-
mennum barnavernd-
arumdæmum.