Morgunblaðið - 05.01.2012, Blaðsíða 34

Umdeild hreinsun Mynd Da Vincis af Maríu,
Jesúbarninu og Önnu er ein hans merkasta.
Málverkið „Jómfrúin og barnið með heilagri
Önnu“ eftir Leonardo da Vinci skipar kannski
ekki sama stjörnusess og „Mona Lísa“ í Lo-
uvre safninu í París, en að mati stjórnenda
safnsins og listfræðinga er það ekki síður mik-
ilvægt meistaraverk. Margir telja reyndar að
þetta séu tvö mikilvægustu verkin frá seinni
hluta ferils Da Vincis. Þessa dagana takast
sérfræðingar hatrammlega á um það, hvort
hreinsun sem ráðist var í á málverkinu árið
2010 hafi verið of ítarleg, en sumir þeirra full-
yrða að í ferlinu hafi verið valdið ómetanlegum
skaða á þessu fimm alda gamla verki sem
Francis I Frakkakonungur keypti árið 1517.
Hreinsun á málverkinu lauk nú í desember
og á það að fara aftur upp í safninu í mars.
Sagt er að verkið sé mun bjartara en áður og
ætti fyrir vikið að gleðja áhorfendur meira.
Frá því var greint í dagblaðinu Guardian að
tuttugu manna ráðgjafanefnd Louvre-
safnsins, sem skipuð er sérfræðingum í for-
vörslu, það er hreinsun og viðgerðum lista-
verka, væri klofin í afstöðu til hreinsunarinnar.
Sumir sérfræðinganna saka safnið um að hafa
gengið allt of langt og litir málverksins séu
orðnir miklu bjartari en Da Vinci hefði nokkru
sinni notað eða viljað. Tveir af helstu sérfræð-
ingum Frakka á þessu sviði sögðu sig úr
nefndinni vegna óánægju með vinnubrögðin,
þau Ségolene Bernon Langle sem talin er
helsti sérfræðingur Frakka í forvörslu og
Jean-Pierre Cuzin, fyrrum yfirmaður þeirrar
deildar sem annast málverkin í Louvre. Þykir
mörgum sem afsögn þessa áhrifafólks sýni að
of langt kunni að hafa verið gengið.
Ákváðu að ganga lengra
Á gömul málverk safnast allskyns óhrein-
indi, ryk og sót. Fyllstu aðgát þarf að sýna við
hreinsunina, til að skaða ekki handbragð mál-
arans. Stundum hefur líka flagnað upp úr
málningunni og þá þurfa forverðir að mála
með endurnýjanlegum litarefnum í götin.
Þessi hreinsun meistaraverks Da Vincis á sér
langa sögu. Samkvæmt The New York Times
var hætt við fyrirhugaða hreinsun á því árið
1993, þar sem sérfræðingar höfðu áhyggjur af
því að hreinsunin kynni að skaða svokallað
„sfumato“ verksins, en það er einstaklega við-
kvæm litablöndun sem var einkenni á vinnu-
brögðum Da Vincis. Ráðist var síðan í hreins-
unina í hittifyrra, eftir ítarlegar rannsóknir og
umræður. Fyrst í stað átti að viðhafa naum-
hyggjuleg vinnubrögð og gera lítið meira en
fjarlægja bletti af verkinu. En þegar verkið
var hafið var ákveðið að ganga lengra; Cinzia
Pasquali, forvörður sem leiddi verkið, stjórn
Louvre og meirihluti ráðgjafanefndarinnar
studdu öll hugmyndir um ítarlegri hreinsun.
Í samtali við The New York Times segir
Bergeon Langle að við hvert skref sem tekið
var í hreinsuninni hafi hún skrifað ítarlega
skýrslu til safnstjórnarinnar og útskýrt hver
afstaða hennar væri og hvaða áhyggjur hún
hefði. „Ég ákvað fyrir löngu að hætta ef stigið
yrði yfir ákveðnar rauðar línur í ferlinu,“ segir
hún.
Cuzin hefur ekki viljað tjá sig opinberlega
en mun vera óánægður með að meiri hreinsun
en minni hafi verið gerð á þessu ómetanlega
meistaraverki.
Ver vinnubrögðin við hreinsunina
Algengt er að tekist sé á um viðgerðir á mik-
ilvægum og menningarsögulegum listaverk-
um. Eftir viðgerð og hreinsun á „Síðustu
kvöldmáltíðinni“ eftir Da Vinci, sem tók yfir
tuttugu ár, fullyrtu margir að málverkinu hefði
verið breytt allt of mikið. „18 til 20 prósent
Leonardo og 80 prósent eftir forverðina,“
sagði einn listfræðiprófessor.
Núverandi yfirmaður málverkasafns Lo-
uvre,Vincent Pomérede, ver vinnubrögðin við
hreinsuna. „Sjaldan hefur viðgerð verið jafn
vel undirbúin, rædd og framkvæmd, og aldrei
hefur jafn öflugri tækni verið beitt við slíkt
verk. Fyrsta úttekt leiddi í ljós að málverkið er
í frábæru ástandi, og það styður við þær
ákvarðanir sem við tókum,“ er haft eftir hon-
um í ART News. efi@mbl.is
Deilt um hreinsun á verki Da Vincis
 Stjórnendur Louvre-safnsins sakaðir um að ganga of langt við hreinsun á ómetanlegu listaverki
 Verkið sagt of bjart eftir hreinsun  Virtir sérfræðingar segja sig úr ráðgjafanefnd safnsins
34 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 2012
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta er skemmtileg og spennandi
fjölskyldusaga sem tekur á sig æv-
intýralegan blæ,“ segir Stefán Bald-
ursson leikstjóri og höfundur leik-
gerðarinnar að Fanný og Alexander
eftir Ingmar Bergman sem frum-
sýnd verður á stóra sviði Borgar-
leikhússins annað kvöld kl. 19.00.
Söguna um Fanný og Alexander
sagði Bergman upphaflega í nokkr-
um sjónvarpsþáttum árið 1982, en í
framhaldinu stytti hann þættina
niður í kvikmynd sem hreppti fern
Óskarsverðlaun árið 1983, m.a. sem
besta erlenda myndin. Hér er sögð
saga systkinanna Fannýjar og Alex-
anders sem alast upp hjá ástríkum
foreldrum, Emilíu og Óskari, á
heimili þar sem gleði, frelsi og um-
burðarlyndi ráða ríkjum. Þegar fað-
ir þeirra fellur óvænt frá umturnast
veröld barnanna. Í sorg sinni leitar
Emilía stuðnings Edvards biskups
sem áður en langt um líður ber upp
bónorð við ekkjuna. Fljótlega vakn-
ar hún upp við þann vonda draum
að heimili biskups reynist ekki það
skjól sem hún þráði.
„Þarna birtast okkur átök mis-
munandi lífsviðhorfa, annars vegar
stórfjölskyldu systkinanna sem ein-
kennist af miklum kærleika, víðsýni
og menningarlegri örvun og hins
vegar hinn strangi heimur biskups-
setursins þar sem boð og bönn ráða
ríkjum í bland við refsingar og
frelsisskerðingu auk þess sem lítið
er þar gefið fyrir ímyndunaraflið.
Þannig má segja að verkið dragi
upp mynd af tveimur gjörólíkum
uppeldisaðferðum,“ segir Stefán og
bendir á að auk þess sé brugðið upp
mynd af heimi gyðingsins Ísaks sem
einkennist af dulúð, töfrum og jafn-
vel kraftaverkum.
Annað sjálf Bergmans
Aðspurður segist Stefán vera
mikill aðdáandi Bergmans, bæði
sem kvikmyndagerðar- og leik-
húsmanns. Segist hann hafa séð
sjónvarpsþættina um Fanný og Al-
exander þegar þeir voru fyrst sýnd-
ir í sjónvarpinu fyrir um þrjátíu ár-
um og strax heillast af efninu, enda
sé sagan spennandi ævintýri og per-
sónugalleríið fjölskrúðugt sem þýði
að leikarar sýningarinnar hafa úr
miklu að moða.
„Þetta eru litríkar og skemmti-
lega skrifaðar persónur hjá Berg-
man. Sjálfur sagðist hann hafa sótt
sér innblástur til m.a. þýska æv-
intýraskáldsins E.T.A Hoffmanns
og breska skáldsins Charles Dic-
kens, sem er náttúrlega mjög fræg-
ur fyrir sínar skemmtilegu og
skringilegu persónur sem eru ýmist
alvondar eða algóðar,“ segir Stefán.
Hann bendir á að auk þessa hafi
Bergman einnig valið að nýta sér
mörg atriði úr eigin barnæsku og
dragi m.a. upp svipmyndir af eigin
ættingjum, heimilislífi og samtölum.
„Í raun má segja að Alexander sé
annað sjálf Bergmans. Til að undir-
strika þessa tengingu völdum við að
færa verkið aðeins nær okkur í tíma
og láta það gerast í kringum 1930
þegar Bergman var sjálfur á tán-
ingsaldri og jafngamall Alexander í
sýningunni,“ segir Stefán. Tekur
hann fram að Alexander sé ekki
leikinn af barni í sýningunni heldur
fari Hilmar Guðjónsson með hlut-
verkið, en Hilmar útskrifaðist frá
leiklistardeild Listaháskóla Íslands
vorið 2010. „Þetta er það stórt og
mikið hlutverk sem gerir bæði mikl-
ar tilfinningalegar og vitsmunalegar
kröfur til leikarans að það er ekki
leggjandi á neitt barn í heilli leik-
sýningu að standa undir því.“
Að sögn Stefáns eru aðeins rúm
tvö ár síðan fyrst fékkst leyfi til
þess að búa til sviðsgerð upp úr
sjónvarpsþáttum Bergmans um
Fanný og Alexander, en fyrsta leik-
gerðin var heimsfrumsýnd í Þjóð-
leikhúsi Norðmanna í desember
2009. „Síðan hefur verkið einnig
verið sett upp í Danmörku og Finn-
landi við góðan orðstír,“ segir Stef-
án.
Spurður hvað það sé í verkinu
sem tali til nútímaáhorfenda svarar
Stefán því til að verkið gæti allt eins
gerst í dag. „Þetta er algild saga
um mannleg samskipti, átök og
lífsviðhorf sem á jafnmikið er-
indi við okkur í dag og þegar
Bergman samdi það á sínum
tíma. Ég hef þá trú að áhorf-
endur geti alltaf samsamað
sig góðu leikverki þó það
gerist fyrir áratugum eða
jafnvel árhundruðum.“
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Persónugallerí „Þetta er algild saga um mannleg samskipti, átök og lífsviðhorf sem á jafnmikið erindi við okkur í
dag og þegar Bergman samdi það á sínum tíma,“ segir Stefán Baldursson leikstjóri um Fanný og Alexander.
Ævintýraleg fjölskyldusaga
 Stefán Baldursson leikstýrir eigin leikgerð á Fanný og Alexander eftir Ingmar Bergman
 Leikstjórinn segir sýninguna draga upp mynd af tveimur gjörólíkum uppeldisaðferðum
Fanný og Alexander er eftir
sænska kvikmyndaleikstjór-
ann Ingmar Bergman í þýð-
ingu Þórarins Eldjárn. Stefán
Baldursson leikstýrir sýning-
unni og er jafnframt höf-
undur leikgerðarinnar sem
unnin er upp úr upphaflegu
sjónvarpsþáttunum.
Vytautas Narbutas hannar
leikmyndina, Þórunn Sigríður
Þorgrímsdóttir búninga,
Björn Bergsteinn Guðmunds-
son lýsinguna og Árdís Bjarn-
þórsdóttir leikgervi. Tónlist-
arstjórn er í höndum Jóhanns
G. Jóhannssonar en um hljóð-
mynd sér Ólafur Thoroddsen.
Leikarar sýningarinnar eru:
Hilmar Guðjónsson, Ísabella
Rós Þorsteinsdóttir, Katrín
Ynja Hrafnkelsdóttir, Krist-
björg Kjeld, Gunnar Eyjólfs-
son, Þröstur Leó Gunnarsson,
Halldóra Geirharðsdóttir, Jó-
hann Sigurðarson, Jóhanna
Vigdís Arnardóttir, Theodór
Júlíusson, Charlotte Bøving,
Kristín Þóra Haraldsdóttir,
Rúnar Freyr Gíslason, Katla
Margrét Þorgeirsdóttir, Hall-
grímur Ólafsson, Elma Lísa
Gunnarsdóttir,
Halldór Gylfa-
son, Margrét
Ákadóttir,
Agnes Gísla-
dóttir og Krist-
jana Ósk Krist-
insdóttir.
Listrænir
stjórnendur
FANNÝ OG ALEXANDER
Stefán
Baldursson