Morgunblaðið - 21.07.2012, Qupperneq 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 2012
Í kjölfar kreppunnar
árið 2008 var gjald-
þrotalögunum breytt í
því skyni að gera
skuldurum kleift að
sækja um nauðasamn-
ing greiðsluaðlögunar.
Þá féllu kröfur Lána-
sjóðs íslenskra náms-
manna og Inn-
heimtustofnunar
sveitarfélaga inn í
samninginn og ríkti þá
jafnræði á milli kröfuhafa, og naut
skuldarinn sömu stöðu gagnvart öll-
um kröfuhöfum. Þegar lög um
greiðsluaðlögun einstaklinga voru
samin var hins vegar ákveðið að láta
kröfur Lánasjóðsins og Inn-
heimtustofnunar falla utan við
samning greiðsluaðlögunar, og voru
þau rök færð fram að heimildir til
ívilnunar til handa skuldurum væru
bæði í lögum um Lánasjóðinn sem
og í lögum um Innheimtustofnun.
Samtök meðlagsgreiðenda vilja
árétta að ekki er samræmi á milli
viðmiða eða vinnu-
bragða Lánasjóðsins
og Innheimtustofnunar
annars vegar og Um-
boðsmanns skuldara
hins vegar. Mikil leynd
ríkir yfir þeim við-
miðum sem Inn-
heimtustofnun styðst
við þegar hún ákveður
hverjir fá greiðsluíviln-
un og hverjir fá nið-
urfelldar skuldir fyrir
tilstilli svokallaðra
þriggja ára samninga.
Hins vegar er ljóst að
vanskil meðlagsgreiðenda við Inn-
heimtustofnun eru mikil, en Samtök
meðlagsgreiðenda hafa heimildir
fyrir því að mun fleiri séu í alvar-
legum vanskilum við lánastofnanir
og að þrír af hverjum fjórum ein-
stæðum meðlagsgreiðendum séu á
vanskilaskrá. Allt bendir til þess að
fjárhagslegir og félagslegir hagir
einstæðra meðlagsgreiðenda séu
skelfilegir. Samt sem áður fá aðeins
0,7% allra meðlagsgreiðenda nið-
urfelldar skuldir á hverju ári fyrir
tilstilli þeirrar heimildar í lögum um
Innheimtustofnun sem flaggað var
sem réttlætingu fyrir því að kröfur
meðlagsskulda skyldu falla utan
samning greiðsluaðlögunar.
Markmið Innheimtustofnunar er
fyrst og fremst að innheimta með-
lög. Lög um Innheimtustofnun
standa því fyrst og fremst vörð um
hagsmuni stofnunarinnar frekar en
meðlagsgreiðendanna sjálfra. Þrátt
fyrir að í lögum séu heimildir gefnar
til ívilnunar er stofnuninni ekki gert
skylt að taka tillit til félagslegra eða
fjárhagslegra þátta er varða
meðlagsgreiðendur. Ef til vill helg-
ast það að hluta af þeirri staðreynd
að hið opinbera veit ekkert um fé-
lagslega eða fjárhagslega hagi þjóð-
félagshópsins enda hefur hann aldr-
ei verið rannsakaður af hinu
opinbera ólíkt öllum öðrum
þjóðfélagshópum. Vegna algengs
misskilnings, er hér mikilvægt að
árétta hið augljósa, að jafnan greinir
ekkert að einstæða meðlagsgreið-
endur/umgengnisforeldra frá ein-
stæðum foreldrum/lögheimilisfor-
eldra annað en kynferðið. Þrátt fyrir
það liggja rannsóknir og tölfræði um
einstæða foreldra um allar koppa-
grundir, á meðan hið opinbera veit
ekki einu sinni hve einstæðir með-
lagsgreiðendur eru margir, hvað þá
um aðra tölfræði er varða félagslega
hagi þeirra. Ástæðan fyrir þessu öllu
er sú að meðlagsgreiðendur eru
aldrei færðir til bókar sem foreldrar,
og er litið svo á að þeir séu aldrei
hluti af barnafjölskyldu nema upp að
því marki sem önnur börn eiga lög-
heimili hjá þeim.
Vegna þessa hefur löggjafinn
samið blindandi lög um meðlags-
greiðendur og Innheimtustofnun
nýtir innheimtuheimildir sínar, án
þess að styðjast við nokkra þekk-
ingu á þeim hóp sem hún gerir kröf-
ur til. Þannig eru dæmi um að Inn-
heimtustofnun hafi dregið öll
útborguð laun af meðlagsskuldara
og skilið hann eftir framfærslu-
lausan þótt hann hafi umgengni með
fjórum börnum. Til að bæta gráu of-
an á svart fá þeir enga fjárhags-
aðstoð hjá félagsþjónustu sveitar-
félaganna. Miskunnarleysið og
kaldlyndið er algert.
Innheimtuharka Innheimtustofn-
unar er gríðarleg og ná kröfur með-
lagsskulda jafnan út fyrir gröf og
dauða. Sárafáir fá niðurfelldar
skuldir hjá stofnuninni og styðst hún
ekki við sömu viðmið eða vinnubrögð
og Umboðsmaður skuldara. Því gef-
ur það auga leið að meðlagsgreið-
endur forðast í lengstu lög að lenda í
vanskilum við Innheimtustofnun.
Hins vegar segja heimildir samtak-
anna, að meðlagsgreiðendur kjósi
vegna örbirgðar sinnar heldur van-
skil við lánastofnanir þar sem þær
kröfur falla inn í samning greiðslu-
aðlögunar en ekki kröfur meðlaga.
Gagnvart fjármálastofnunum eiga
meðlagsgreiðendur skjól hjá Um-
boðsmanni skuldara, en gagnvart
Innheimtustofnun er ekkert skjól að
finna og engin opinber viðmið sem
meðlagsskuldari getur gengið að
vísu.
Samtök meðlagsgreiðenda skora á
Samtök fjármálafyrirtækja að lýsa
yfir stuðningi við markmið samtak-
anna og að þau knýi á leiðrétta að-
komu meðlagsgreiðenda að bóta-
kerfinu. Við viljum fara þess á leit
við fjármálafyrirtækin að þau fari
fram á samhæfð viðmið og vinnu-
brögð Lánasjóðsins, Innheimtu-
stofnunar og Umboðsmanns skuld-
ara þegar kemur að greiðslu- og
skuldavanda meðlagsgreiðenda.
Hagsmunir fjármálafyrir-
tækja og meðlagsgreiðenda
Eftir Gunnar
Kristin Þórðarson » Samtök meðlags-
greiðenda skora á
Samtök fjármálafyr-
irtækja að lýsa yfir
stuðningi við því að
meðlagsgreiðendur fái
leiðrétta aðkomu að
bótakerfinu.
Gunnar Kristinn
Þórðarson
Höfundur er stjórnarformaður Sam-
taka meðlagsgreiðenda.
Sú mikla umræða
sem verið hefur um líf-
eyrisréttindi á almenn-
um markaði að und-
anförnu hefur að
verulegu leyti snúist
um hve mikið réttindi
skuli skert. Flestir
virðast gera ráð fyrir
skerðingu, en skerð-
ingar á lífeyri eru
hvorki eðlilegar né
sjálfsagðar og það er ákaflega brýnt
að sjóðsfélagar séu meðvitaðir um
uppsöfnun, rekstur og ávöxtun líf-
eyrissjóðanna.
Til að sjóðsfélagar geti aflað sér
upplýsinga um lífeyrismálin þá
þurfa sjóðirnir í heild og einstaka
sjóðir að vilja og leggja metnað sinn
í að hafa allar upplýsingar er sjóðinn
varða uppi á borðinu. Lög sem ekki
hefur þótt ástæða til að breyta koma
í mörgum atriðum í veg fyrir að sjóð-
irnir, og Fjármálaeftirlitið, tryggi
upplýsingarétt sjóðsfélaganna.
Í nokkur misseri hefur sá sem
þetta ritar átt í höggi við Gildi lífeyr-
issjóð, Fjármálaeftirlitið og ráðu-
neyti til að freista þess að geta feng-
ið upplýsingar um
lífeyrissjóðinn sem ég
greiði í og er minn,
ásamt þeim sem greiða
til sjóðsins.
Í einu bréfinu til
Fjármálaeftirlitsins er
mér bent á það góðlát-
lega að lífeyrissjóð-
unum sjálfum sé í
sjálfsvald sett til dæm-
is hvort Gildi þurfi að
birta upplýsingar um
niðurfærslu verðbréfa
sem hlýtur að teljast
afskaplega mikilvægt til að geta
metið stöðu og rekstur sjóðs vilji
menn hafa þær upplýsingar tiltækar
. Á það er einnig bent að ef gera á
breytingar á lögum til að tryggja
gegnsæi og eðlilegt upplýsinga-
streymi þá þarf að breyta lögum um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda frá
1997. Í tuttugustu og sjöundu grein
þeirra laga kemur fram að sam-
þykktir lífeyrissjóðanna skuli við
það miðað að sjóðurinn geti staðið
við skuldbindingar sínar. Það er ein-
mitt fjármálaráðuneytisins að veita
starfsleyfi og Fjármálaeftirlitsins að
veita umsögn um starfsleyfi.
En hér rekur sig hvað á annað. Í
lögum er kveðið á um að upplýs-
ingaskylda við sjóðsfélaga sé háð
samþykktum lífeyrissjóðanna. Sem
sagt fjármálaráðherra veitir til
dæmis Gildi starfsleyfi og leggur
skyldur á sjóðsfélaga en sjóðurinn
getur sjálfur ákveðið hvernig hann
kýs að tryggja þennan upplýsinga-
rétt gagnvart sjóðsfélaganum. Fjár-
málaeftirlitið fylgist svo með að
stjórnirnar fari að lögum og leggur
þannig blessun sína yfir pukur og
ógegnsæið gagnvart sjóðafélögum. Í
þessu sambandi það skal tekið fram
að í ágreiningsmálum milli lífeyr-
issjóðs og sjóðsfélaga eru sérstök
ákvæði um gerðardóm. Hann hefur
ekki verið skipaður frá því lögin
voru sett og aldrei í fjölmörgum
bréfum til fjármálaráðuneytis hefur
leiðbeiningaskyldu stjórnvaldsins
gagnvart mér verið sinnt. Umboðs-
maður Alþingis þyrfti að eigin frum-
kvæði að skoða framkvæmd laganna
nr. 129/1997.
Lögin girða sem sé fyrir að sjóðs-
félaginn geti sinnt eftirliti sínu og
það er alfarið háð samþykktum sjóð-
anna hvernig upplýsingar eru veitt-
ar. Framkvæmdastjóri og stjórn,
t.d. Gildis, eru bundin þagnarskyldu
um allt sem viðkemur rekstri og
innra eftirliti sjóðsins. Stjórn lífeyr-
issjóðanna er heimilt að gera breyt-
ingar á samþykktum sjóðanna án
þess að bera slíkt undir ársfundi
þeirra. Stjórn lífeyrissjóðanna hefur
sem sé öll völd um það hvernig
rekstri og innra eftirliti lífeyrissjóð-
anna er háttað. Hér bítur vitleysan í
skottið á sér, og hinn almenni sjóðs-
félagi fær aldrei og mun aldrei vita
um stöðu mála meðan lög og reglur
eru með þeim hætti eins og þau eru í
dag.
Mínus á mínus ofan
Af hálfu Fjármálaeftirlitsins hef-
ur komið fram að meðalraunávöxtun
Gildis lífeyrissjóðs var fyrir
skemmstu mínus 5,1% síðustu fimm
árin. Þetta kann í framhaldi að hafa
þau áhrif á lífeyrissjóðinn að Gildi
þurfi enn á ný að skerða réttindi
sjóðsfélaga því enn er ekki allt kom-
ið fram í tapi sjóðsins sl. fjögur ár.
Rekstrarkostnaðurinn hækkar stöð-
ugt hjá Gildi, er um það bil 520 millj-
ónir á árinu 2011 og nemur á því ári
4,05% af iðgjöldum sjóðsfélaga, það
er meira en kostar að reka sambæri-
lega sjóði. Af þessum rekstrarkostn-
aði renna 17 milljónir til Fjármála-
eftirlitsins í eftirlitstörf! Það er svo
einkar athyglisvert að svo skuli búið
um hnútana hjá lífeyrissjóðunum að
það þurfi ekki endilega að afhenda
sjóðsfélögum fundargerð síðasta
ársfundar, eða að bjóða sjóðs-
félögum að hlýða á fundargerðir, eða
láta bera ársreikninga Gildis upp til
samþykktar. Okkur kemur þetta
ekki við.
Í okkar heimshluta var grunn-
stefið í nútímasamfélagi ekki það að
hinir fáu ættu að hafa vit fyrir okkur
hinum. Grunnstefið ætti að vera að
við, almenningur, gætum og hefðum
greiða leið að upplýsingum sem
myndu upplýsa okkur og væri þess
utan liður í eftirlitinu sem bætt sam-
skipti milli sjóðsfélaga og stjórn líf-
eyrissjóðs verður að hafa. Þetta kall-
ast lýðræðislegir stjórnarhættir.
Það er svo til marks um lýðræðis-
ást stjórnvalda að engri ríkisstjórn,
engum fjármálaráðherra frá 1997
hefur einu sinni dottið í hug að
breyta lögunum, sem um sjóðina
gilda til að tryggja rétt minn og hafa
þannig eftirlit með peningunum sem
ég greiði í lífeyrissjóðinn minn.
Hvað ætli svona stjórnarfar kallist?
Innréttingarnar minna á grafhýsi
Leníns.
Gegnsæið í lífeyrissjóðum
Eftir Jóhann Pál
Símonarson »Rekstrarkostnaður
hækkar stöðugt hjá
Gildi og er um það bil
520 miljónir króna á
árinu 2011 og nemur á
því ári 4,05% af iðgjöld-
um sjóðsfélaga.
Jóhann Páll Símonarson
Höfundur er sjómaður og áhugamað-
ur um lýðræði.
Enn einu sinni á að
kúga okkur Íslendinga
og nú á að hafa af okk-
ur markríllinn. Sá
makríll sem veiðist við
Ísland, er ekki eign
eins né neins. Þessi
fiskur á sig sjálfur þar
til hann veiðist en þá
verður aflinn eign út-
gerðarinnar og er seld-
ur fyrir fjármuni sem
er skipt á milli áhafnar
og útgerðar. Sjómennirnir greiða
skatta til samfélagsins og auk skatta
greiðir útgerðin kostnað við veiðar
og fjárfestingu í skipum, veið-
arfærum, olíu og öðru því sem til
fellur.
Meðfylgjandi mynd sýnir, svo
ekki er um villst, að makrílinn
veiðist í lögsögu ESB ríkjanna og
Noregs einnig í lögsögu Kanada,
Bandaríkjanna, Íslands
og Grænlands. Þess á
milli er líklegt að mak-
rílinn syndi um í miðju
Atlantshafinu. Hluta úr
ári er makrílinn í leit að
æti og svangur makríll
étur alla átu, sandsíli
og fleira sem verður á
vegi hans, t.d. þegar
makrílinn kemur inni í
efnahagslögsögu okkar
Íslendinga.
Nú reynir Evrópu-
sambandið og Norð-
menn að kúga Íslend-
inga. Rökin eru þau að við
Íslendingar séum að veiða þeirra
makríl. Þetta er alger fásinna. Ís-
lendingar og íslensk stjórnvöld eiga
að mótmæla þessum málflutningi
ESB og Norðmanna kröftuglega.
Engar sannanir eru fyrir því að
makríllinn sem veiðist t.d. vestan Ís-
lands og í Grænlenskri lögsögu sé
eign ESB og Noregs.
Fiskveiðilögsaga Íslands er t.d.
mun stærri að flatamáli en fiskveiði-
lögsaga ESB ríkjanna. Við Íslend-
ingar eigum hins vegar ekki mikið af
stórum og fullkomnum skipum sem
geta veitt makríl við Grænland eða
djúpt vestur af Íslandi. ESB löndin
og Noregur eru með mun nýrri, dýr-
ari og betur útbúin makrílveiðiskip
en Íslendingar. Ríkisstjórnir bæði
ESB og Noregs hafa greitt hluta
kaupverðs á nýjum makríl-
veiðiskipum sem eru gerð út frá
þessum löndum. Aldrei hefur komið
til niðurgreiðslna frá opinberum að-
ilum við nýsmíði til íslenskra út-
gerða.
Núna ætlar ESB og Noregur að
banna okkur Íslendum að nýta fiski-
stofn sem lifir góðu lífi á því að éta
milljónir tonna af æti í lögsögu okk-
ar. Makríllinn er hér í gríðarlegu
mæli og hefur hugsanlega verið í
lögsögu okkar í áratugi eða árhundr-
uði án þess að við höfum vitað af því
þar sem okkur hefur vantað nægj-
anlega stór og öflug skip til þess að
veiða makrílinn í úthafinu á arðbær-
an hátt. Núna er mikilvægt að við Ís-
lendingar stöndum í lappirnar, verj-
um hagsmuni okkar og segjum nei
við Noreg og Evrópusambandið í
þessu mikilvæga máli.
Makríllinn á sig sjálfur
Eftir Guðmund
Kristjánsson »Engar sannanir eru
fyrir því að makríll-
inn sem veiðist t.d. vest-
an Íslands og í Græn-
lenskri lögsögu sé eign
ESB og Noregs.
Guðmundur
Kristjánsson
Höfundur er útgerðarmaður.
Mynd frá Matvælastofnun Sameinuðu þjóðanna sem sýnir útbreiðslu At-
landshafsmakríls.