SunnudagsMogginn - 29.07.2012, Side 13

29. júlí 2012 13
Undirtónn Ólympíuleikanna eralltaf pólitískur. Valdahlutföllog viðhorf í heiminum birtastskýrt á þessum vettvangi,“
segir Stefán Jón Hafstein. Í hlutverki
fréttamanns Ríkisútvarpsins var hann á
vettvangi Ólympíuleikanna í Moskvu árið
1980 og í Los Angeles fjórum árum síðar.
Segja má að þessir tvennir leikar hafi verið
sem spegilmynd hvor annars. Sovétmenn
réðust inn í Afganistan undir árslok 1979
sem skapaði viðsjár um veröld víða. Í
mótmælaskyni sniðgengu Bandaríkja-
menn leikana í Moskvu og hið sama gerðu
margar aðrar vestrænar þjóðir. Rauður
belgur var svo goldinn fyrir gráan þegar
kom að leikunum í Englaborg. Sovétmenn
sátu heima eins og íþróttamenn frá fjöl-
mörgum ríkjum Austur-Evrópu.
Ógnanir og gagnhernaður
„Þetta er dæmigert fyrir kalda stríðið.
Ógnanir og gagnhernaður á báða bóga. Ég
hefði ekki fyrir nokkurn mun viljað missa
af þeirri reynslu að vera á Ólympíuleikum
– kynnast menningunni þar og eiga þess
kost að flytja þjóðinni þaðan fréttir,“ segir
Stefán Jón; fjölmiðlamaður í áratugi, síðar
borgarfulltrúi og nú starfandi hjá Þróun-
arsamvinnustofnun Íslands.
Eitt af helstu álitamálum þjóðfélagsins
vorið 1980 var hvort Íslendingar skyldu
senda fulltrúa sína til Moskvu. Af hægri
væng stjórnmálananna var ráðandi við-
horf að réttast væri að sitja heima þó svo
að niðurstaðan yrði önnur. „Morg-
unblaðið talaði gegn þátttöku og sendi
engan blaðamann til Moskvu. Það gerði
raunar enginn íslenskur fjölmiðill nema
Ríkisútvarpið. Hermann Gunnarsson var á
þessum árum íþróttafréttamaður og hefði
í réttu lagi átt að fara út. Vildi hins vegar
þetta sumarið halda sig við fótboltann og
Val og niðurstaðan varð því sú að ég var
sendur enda hafði ég oft hlaupið í skarðið
fyrir Hemma í íþróttunum,“ segir Stefán.
Kaldur hrollur
Ólympíuleikarnir í Moskvu 1980 hófust
19. júlí. Sem fyrr segir voru Bandaríkja-
menn þar fjarri góðu gamni í mótmæla-
skyni rétt eins og til dæmis Japanir, Vest-
ur-Þjóðverjar, Kínverjar og fleiri. Nokkur
ríki svo sem Bretland stóðu fyrir utan með
óbeinum hætti; leyfðu íþróttamönnum að
taka þátt á eigin vegum – sem þá kepptu
undir ólympíufána í stað þjóðfána.
„Aðalritarinn Leoníd Brjesnjev var
fremstur í fylkingu við setningarathöfn
leikanna í Moskvu. Líklega setti kaldan
hroll að einhverjum að sjá þarna manninn
sem var í innsta hring kommúnistaflokks-
ins og á margan hátt táknmynd alls hins
versta sem Sovétríkin stóðu fyrir,“ segir
Stefán Jón sem í pistlum af leikunum sagði
fréttir af íþróttum, mannlífi og pólitík.
Útsendari og eftirför
„Sovétmönnum var í mun að sýna styrk
sinn; það er að þeim væri þetta risavaxna
verkefni ekki um megn. En vissulega var
ekki allt sem sýndist. Veruleikinn var
settur í sparifötin eins og greina mátti í
frásögnum sovéskra andólfsmanna sem ég
hafði tal af en ábendingar um nokkra slíka
hafði ég fengið hér heima,“ segir Stefán
Jón og bætir því við að sovéskir stjórn-
endur Ólympíuleikanna hafi lagt mikla
áherslu á að erlendir fréttamenn brygðu
upp þekkilegri mynd af leikunum og
framkvæmd þeirra.
„Dagskipunin var sú að ekkert væri
fjallað um pólitík í fréttum. Ég kaus hins
vegar að fara aðeins yfir strikið, tók þessi
viðtöl við andófsfólkið og sendi heim at-
hugasemdalaust, enda höfðu tæknimenn
og fjölmiðlafulltrúar líklega í önnur horn
að líta en fylgjast með útvarpsmanninum
frá Íslandi. En einhverjar gætur voru þó
hafðar á mér; þegar hlé var gert á keppni
einn dag fór ég í bæinn og rölti um Rauða
torgið. Allan þann dag fylgdi útsendari
mér eftir, þó að hann léti mig afskipta-
lausan.“
Undrabörn úr austri
Alls níu Íslendingar tóku þátt í Ólympíu-
leikunum í Moskvu sem kepptu í lyft-
ingum, júdói og frjálsum íþróttum. Ár-
angur þeirra var upp og ofan.
Hlaupararnir Oddur Sigurðsson og Jón
Diðriksson áttu ágæta spretti en best
gerðu kúluvarpararnir Hreinn Hall-
dórsson og Óskar Jakobsson sem komust í
tólf manna úrslit og náðu 10. og 11. sæti –
en Hreinn náði að varpa kúlunni 19,55 m
og Óskar 19,07 m. Það vakti athygli að Ís-
land ætti tvo kappa í tólf manna úrslitum
þeirra fremstu í heiminum.
„Auðvitað sá þess stað á leikunum í
Moskvu hve margar þjóðir höfðu sagt sig
frá keppni. Fulltrúar Sovétríkjanna og
þjóða Austur-Evrópu urðu í staðinn meira
áberandi; t.d. keppendur í fimleikum og
frjálsum íþróttum sem stundað höfðu stíf-
ar æfingar eftir vísindalegum aðferðum
sem orðið hafa viðurkenndar um allan
heim. Það var oft gaman að fylgjast með
þessum undrabörnum úr austrinu,“ segir
Stefán Jón Hafstein.
Góðir í handboltanum
Íslendingar lögðu mikið undir þegar kom
að Ólympíuleikunum í Los Angeles 1984
sem hófust í júlílok. Landsliðið í handbolta
fór utan og svo tólf keppendur í frjálsum
íþróttum, sundi, siglingum og júdói. Þátt-
taka handknattleiksmanna kom til óvænt;
þegar nokkrar þjóðir Austur-Evrópu
sögðu sig frá keppni var Íslendingum boð-
in þátttaka sem þeir þáðu og vegnaði vel.
Fyrirfram var búist við ólympíusigri Júgó-
slava sem Íslendingar gerðu jafntefli við í
æsispennandi leik í A-riðli. Reyndist það
vera upptaktur þess er verða vildi því 6.
sætið þótti góður árangur þegar upp var
staðið.
Á þessum tíma var Stefán Jón Hafstein,
þá búsettur í Fíladelfíu, fréttaritari Út-
varpsins í Bandaríkjunum. Þótti því liggja
beint við með tilliti til reynslunnar frá
Moskvu að Stefán færi þvert yfir Banda-
ríkin og vestur á Kyrrahafsströnd og aflaði
þar fregna af vettvangi heimsleikanna.
„Eftir að hafa æft handbolta sem ung-
lingur þekkti ég leikinn. Dembdi mér
beint því beint út í djúpu laugina og lýsti
leikjunum þó ég hefði aldrei gert slíkt áð-
ur,“ segir Stefán Jón sem sat við hliðarlínu
leikvallarins meðal áhorfenda, lýsti leikn-
um og tók upp á segulband. Var svo kom-
inn í blaðamannamiðstöð þegar klukkan
var hálfátta að morgni heima á Íslandi.
„Ég tengdi segulbandstækið við símann
og þannig var upptökunni útvarpað. Og
þetta gekk nákvæmlega upp. Fyrri hálf-
leikur var á A-hlið kassettunnar, svo
komu morgunfréttir af Skúlagötunni, og á
meðan snéri ég snældunni við og á B-hlið
var síðari hálfleikur. Allt virkaði þetta sem
á rauntíma væri,“ segir Stefán Jón- sem
bætir við að hápunktur þessara leika hafði
tvímælalaust verið bronssigur jódókapp-
ans Bjarna Friðrikssonar.
Versti skrekkurinn
„Á sama tíma og júdókeppnin var stór-
veisla í frjálsum íþróttum og ég einbeitti
mér að henni, því í fyrstu glímunni tapaði
Bjarni, ég taldi hann úr leik. Það var svo
langt liðið á kvöld þegar fréttamaður á
vakt heima hringdi út og sagðist hafa
óljósar fréttir um að Bjarni hefði verið að
slá í gegn. Þetta kom mér alveg að óvörum
en þegar ég hringdi í Ólympíuþorpið varð
staðfest að Bjarni og bronsið væru stað-
reynd. Ég reif mig því upp, tók leigubíl
bæjarenda á milli og náði viðtali við
bronsmethafann,“ segir Stefán Jón og
heldur áfram:
„Þetta er dýrasti leigubíll em ég hef tek-
ið og ég bað Bjarna að hafa reiðufé tilbúið
ef á þyrfti að halda að lána mér. Sem betur
fer átti ég nóg en mér fannst ég hafa
sloppið með versta fréttamannsskrekk á
ferli mínum. Feginn varð ég þegar viðtalið
fór á símalínum heim.“
Peningahyggjan var ráðandi
Rétt eins og kalda stríðið og næðingur þess
markaði Moskvuleikana 1980 voru amer-
ísk gildi í forgrunni í Los Angeles. Voru
Bandaríkjamenn þarkappsamir um að
endurheimta styrk sinn og stöðu.
„Forsetaár Jimmy Carters voru enginn
uppgangstími í Bandaríkjunum. Ronald
Reagan boðaði bjartsýni: It is morning in
Amerika, voru kjörorð hans. Og nú var
dagur risinn. Ólympíuleikarnir voru hluti
af því nema hvað mér þótti of langt geng-
ið. Allt var til sölu og útkoman varð vöru-
merkjahátíð stórfyrirtækja eins og
MacDonalds og Coca-Cola. Satt að segja
þótti mér leikana setja niður við þetta – að
minnsta kosti var lítt sýnilegur sá al-
þjóðlegi ólympíuandi að hér skyldu þjóðir
heims sameinast undir einu merki
íþróttanna. Eftir þetta hefur pen-
ingahyggjan verið ráðandi enda staðreynd
að flest verðlaun vinna þær þjóðir sem
mestu fé verja til að þjálfa liðsmenn sína
og stórfyrirtæki eigna sér dýrð leikanna.
Silfur íslenska liðsins í Bejing í handbolt-
anum er í raun merkileg undantekning frá
þeirri reglu.“
Valdahlutföll
birtast skýrt
Ekki fyrir nokkurn mun viljað missa af þeirri reynslu að vera á Ólympíuleikum, segir Stefán Jón Hafstein.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Veruleikinn var í sparifötunum,
segir Stefán Jón Hafstein um Ólympíu-
leikana í Moskvu árið 1980. Hann
var eini íslenski fréttamaðurinn sem
þá sótti. Þeir lituðust af kalda stríðinu
rétt eins og leikarnir í Los Angeles
fjórum árum síðar þar sem Bjarni
vann bronsið.
Sigurður Bogi Sævarsson sbs@mbl.is
’
Fréttamaður á vakt
heima hringdi út og
sagðist hafa óljósar
fréttir um að Bjarni hefði
verið að slá í gegn. Þetta
kom mér alveg að óvörum
en þegar ég hringdi í Ól-
ympíuþorpið var staðfest
að Bjarni og bronsið væru
staðreynd.
Bjarni Friðriksson hreppti brons á ÓL 1984
og náði í hóp bestu júdómanna heims.
Morgunblaðið/Þorkell Þorkels