Morgunblaðið - 08.01.2014, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Margvíslegmeið-yrði
hafa löngum ver-
ið fylgifiskur op-
inberrar umræðu
og verða án efa á
meðan fólk hefur
frelsi til að tjá sig. Sumir
sjást ekki fyrir í umræðunni
og meiða aðra með ummæl-
um sínum án þess að það sé
ætlunin. Aðrir eru síbrota-
menn á þessu sviði og fara
skipulega og vísvitandi yfir
þau mörk sem almennt eru
viðurkennd í opinberri um-
ræðu.
Hér á landi er meðal ann-
ars dæmi um fjölmiðil sem
hegðar sér með þessum
hætti og fjöldi dæma um þá
sem á vefnum, ýmist á eigin
vefsíðum eða í athuga-
semdakerfum annarra, gera
sig seka um síendurtekin
brot.
Vegna framkomu af þessu
tagi hefur verið nauðsynlegt
að hafa meiðyrðalöggjöf til
að reyna að verja almenning
fyrir slíkum skrifum og þess
háttar löggjöf þekkist bæði
hér á landi og í þeim löndum
sem við berum okkur helst
saman við.
Englendingar hafa þar til
nýlega gengið lengra en aðr-
ar þjóðir í þessum efnum og
af þeim sökum hefur orðið til
þar í landi það sem kallað
hefur verið meiðyrðatúrismi
og hafa Íslendingar nýtt sér
hann, eða kannski frekar
misnotað, og líka orðið fyrir
barðinu á honum. Kröfur um
sönnunarbyrði voru lægri en
eru í þeirri löggjöf sem ný-
lega tók gildi og gamla lög-
gjöfin var gjarnan nýtt af
efnamönnum sem vildu
koma höggi á gagnrýnendur
sína og hindra gagnrýnina.
Lítið annað þurfti til en að
gagnrýnin væri á ensku og
þá töldu enskir dómstólar
málin eiga erindi til sín og
felldu hiklaust þunga dóma.
Nú hefur lögunum verið
breytt þannig að sýna þarf
fram á að augljóst sé að
England, eða Wales þar sem
löggjöfin gildir einnig, sé
mest viðeigandi staðurinn
fyrir lögsóknina. Þar með
mundu mörg þeirra mála
sem hingað til hafa lent fyrir
þessum dómstólum falla um
sjálf sig. Þá munu kærendur
frekar en áður þurfa að sýna
fram á að þeir hafi orðið fyr-
ir alvarlegum skaða og í til-
viki fyrirtækja
felur það í sér að
þau sýni fram á
að þau hafi orðið
fyrir eða séu lík-
leg til að verða
fyrir umtals-
verðu fjárhags-
legu tjóni vegna tiltekinna
ummæla.
Dómsmálaráherra Breta
segir að löggjöfin nýja muni
veita „sterkari vernd gegn
ranglátum og ósanngjörnum
hótunum um lögsókn gagn-
vart þeim sem taka þátt í op-
inberri umræðu“ og „gera
efnamönnum eða fyr-
irtækjum erfiðara um vik að
vera með yfirgang eða
þagga niður í þeim sem
kunni að hafa réttilega
gagnrýnt þau eða fram-
leiðslu þeirra.“
„Þessi lagasetning mark-
ar endalok langra og harðra
átaka um að tryggja sann-
gjarnt jafnvægi á milli rétt-
arins sem felst í tjáning-
arfrelsinu og möguleika
fólks til að verja mannorð
sitt,“ sagði ráðherrann.
Meiðyrðalöggjöfin snýst
einmitt um þennan línudans
og að finna þetta mikilvæga
jafnvægi. Tjáningarfrelsið
er sjálfsagður réttur en hið
sama gildir um rétt manna
til að þurfa ekki að þola
meiðandi ummæli um sig.
Ensk löggjöf gekk of langt
í aðra áttina og sumir efna-
menn kusu að misnota hana í
glímunni við þá sem minna
máttu sín. Þetta hefur nú
verið leiðrétt en um leið er
sjálfsagt að hafa í huga að
löggjöf verður að vernda þá
sem verða fyrir ósannindum
og meiðandi ummælum.
Þetta er sérstaklega um-
hugsunarvert og á vissan
hátt vandasamara en áður á
tímum þar sem allir sem
vilja geta haft beinan að-
gang að almenningi.
Þetta er einnig vandasamt
þegar til eru óvandaðir fjöl-
miðlar sem víla ekki fyrir
sér að reyna að níða af
mönnum skóinn án þess að
þeir hafi nokkuð til saka
unnið nema ef til vill að fara
í taugarnar á þeim sem ráða
viðkomandi miðlum eða að
þeir telji að miðillinn geti
haft fjárhagslegan hag af sí-
felldum árásum. Um leið og
löggjöfin verður að tryggja
tjáningarfrelsið þarf hún að
ráða við að verja almenning
gegn slíkum vinnubrögðum.
Enskir dómstólar
eru ekki lengur leik-
völlur efnamanna
sem vilja þagga nið-
ur í gagnrýnendum}
Meiðyrðalöggjöf
endurskoðuð
Þ
að er sjaldgæft nú á dögum að skáld
séu fengin til að yrkja kvæði fyrir
samsæti, hátíðarfundi eða merk-
isviðburði. Þetta var hins vegar
regla fyrr á tíð. Það þóttu lítilfjör-
legar samkomur sem ekki gáfu tilefni til að fá
skáld til að semja brag sem sunginn var eða
lesinn upp. Og þegar afi og amma voru ung var
alsiða að blöðin birtu ljóð á forsíðu. Skáld-
skapur þótti ekki ómerkilegra efni en fréttir
eða meiningar um stjórnmál. Síðan hefur mikið
vatn runnið til sjávar.
Þegar það gerist stöku sinnum nú á dögum
að skáld eru kvödd til að yrkja af einhverju til-
efni er mjög sjaldgæft að gerðar séu athuga-
semdir við kveðskapinn. Hann er talinn á
ábyrgð skáldsins. Sá sem pantar reynir ekki
með neinu móti að hafa vit fyrir skáldinu eða
þykjast geta verið dómbær um það hvort vel er ort eða
ekki. Þetta er raunar, held ég, einkenni á afstöðu til lista
almennt. Ef fyrirtæki til dæmis ræður listamann til að
vinna eitthvert verk, segjum mála andlitsmynd eða móta
brjóstmynd, þykir ekki annað við hæfi en að taka við
verkinu án athugasemda. Listamenn eru orðnir að sér-
fræðingum svona eins og verið sé að kalla til lögmann
eða iðnaðarmann. Ritdómar um bækur og umsagnir um
sýningar í fjölmiðlum geyma að sönnu aðfinnslur við
skáldskap og listaverk, en það efni er utan þess sviðs
sem ég er með í huga.
Svo ég haldi mig við ljóðlistina: Meðan hún skipaði
veglegri sess í þjóðfélaginu en nú er var þessu öðru vísi
farið. Þá leyfðu menn sem pöntuðu ljóð sér að
hafa skoðun á verki skáldsins. Hrósuðu eða
höfnuðu eftir atvikum. Þeim stóð ekki á sama
um verkið. Göptu ekki bara upp í skáldin.
Menn höfðu tilfinningu fyrir ljóðlist af því að
hún var partur af hversdagslegri tilveru
þeirra.
Mér kom þetta í hug þegar ég um daginn
fletti fyrir tilviljun Þyrnum Þorsteins skálds
Erlingssonar. Hann orti gjarnan tækifæris-
kvæði eftir pöntun, en þau voru ekki alltaf
samþykkt. Dæmi: Við kvæðið „Til minníngar
um aftöku Jóns biskups Arasonar og sona
hans“ skrifar Þorsteinn: „Kvæði þetta var ort
fyrir samsæti það, er haldið var til minníngar
um Jón Arason og sonu hans, en það fann
ekki náð fyrir augliti forstöðunefndarinnar,
er í voru biskup og landritari, og var vísað
heim.“ Við kvæðið „Minni konúngs“ skrifar Þorsteinn:
„Ort eftir beiðni Jóhannesar Jóhannessonar sýslumanns
á Seyðisfirði til saungs við komu Friðriks 8. þángað, en
Hannesi Hafstein þótti það ekki sæma.“ Og við kvæðið
„Safnahúsið á Arnarhólstúni“ skrifar Þorsteinn: „Jeg
gerði fyrst þessar vísur, en Hannesi Hafstein líkaði þær
ekki og vildi jeg breytti þeim, það fjekst ekki, en jeg
gerði þó hinar [„Höllin nýja“] um kvöldið.“
Ljóðskáldunum gömlu þótti sjálfsagt að menn hefðu
sterkar skoðanir á verkum þeirra og létu þær í ljós. Ann-
ars hefðu ljóðin ekki verið sá lifandi þáttur í tilverunni
sem þau voru. Gaman væri að þessi tími kæmi aftur.
gudmundur@mbl.is
Pistill
Guðmundur
Magnússon
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
V
axandi áhugi er á því víða
um heim að tryggja
betri vatnsbúskap í
byggðu umhverfi, bæði
til að nýta vatnið betur
en ekki síður til að draga úr flóða-
hættu sem aukist hefur vegna lofts-
lagsbreytinga og þess hve mikið
svæði í grennd við vötn og fljót fer nú
undir malbik og steypu. Vatnið leitar
því meira í ár og vötn.
Fljótsdalshérað og fleiri sveitar-
félög hyggjast nú fá ráðgjafarfyr-
irtækið Alta í Reykjavík til að kynna
tillögur um sjálfbært vatnafar, svo-
nefndar „blágrænar ofanvatns-
lausnir“ sem snúast einkum um að-
ferðir til að nýta „blátt“ regnvatn
sem næst staðnum þar sem það fellur
og efla um leið grænan gróður í
byggð. Slá menn þannig tvær flugur í
einu höggi: losna við að leiða allt
vatnið langar leiðir með dýrum frá-
veitum en bæta samtímis umhverfið.
Hjá Alta starfa um 10 sérfræð-
ingar á ýmsum sviðum, þ.á m. lög-
fræðingar og verkfræðingar. Fram-
kvæmdastjórinn, Halldóra Hregg-
viðsdóttir, er menntuð í jarðfræði og
hagverkfræði og hafði umsjón með
skipulagi vatnsbúskapar í Urriða-
holtshverfinu í Garðabæ á sínum
tíma. Hún flutti nýlega fyrirlestur
um blágrænar lausnir á ráðstefnu í
Reykjavík en hún hefur unnið að
þessum málum um árabil.
„Í Urriðaholti þurfti að innleiða
þessar blágrænu lausnir vegna þess
að hætta var á að vatnsborð Urriða-
vatns, sem er fyrir neðan holtið,
myndi lækka til muna ef allt regn-
vatn hefði verið veitt í þessi venju-
legu veitukerfi,“ segir Halldóra. „Við
hefðum fjarlægt af vatnasviðinu vatn
sem að hluta rann ella í Urriðavatn.“
Reynt að hægja á vatninu
Hún segir að í grannlöndunum
sé verið að leggja aukna áherslu á
lausnir af þessu tagi en þar hafi verið
meiri sveiflur í veðurfari en áður og
mikil flóð valdið tjóni, m.a. í Kaup-
mannahöfn fyrir skömmu. Fráveitu-
kerfið anni því ekki að taka við öllu
regnvatninu og sums staðar blandist
saman skolp og regnvatn í lögnunum
og flæði upp úr niðurföllum á göt-
urnar í gömlu hverfunum.
„Regnvatn rennur hratt niður í
lagnakerfin, það gerist t.d. á hús-
þökum og bílastæðum. Reynt er
núna að draga úr hraðanum, hægja á
vatninu. Notuð eru gróðurþök, einnig
er reynt að láta vatn af húsum renna
í garðana eða í púkk undir þeim og
hannað hefur verið gegndræpt mal-
bik sem hleypir vatninu niður í jarð-
veginn. Einnig leika menn sér með
að búa til svonefnd regnbeð þar sem
vatnið getur setið í einn eða tvo daga.
Það er þarna en sígur loks niður.
Markmiðið er að hafa yfirborðið eins
gegndræpt og kostur er.“
Halldóra segir að flóð vegna
manngerða umhverfisins séu að sjálf-
sögðu ekki jafnmikil hætta hérlendis
og í þéttbýlli löndum. En umræddar
lausnir leiði til minni stofn- og rekstr-
arkostnaðar. Ekki sé þá verið að taka
allt regnvatn og finna því farveg með
lögnum neðanjarðar heldur sé reynt
að nýta það ofanjarðar og þá með
mun minni tilkostnaði.
Hún bendir á að
mengun stafi venjulega
af því að of mikið safn-
ist saman af ákveðnum
efnum sem séu ekki
endilega skaðleg í litlu
magni. Vatn sé á sama
hátt ekki til vandræða
fyrr en búið sé að safna
því saman, lykil-
atriðið sé að dreifa
því.
Reynt að stöðva
flökkulíf regnvatnsins
Vatnsbúskapur Frá Urriðaholti í Garðabæ, aftar sést í Urriðavatn. Tryggja
þurfti að hluti regnvatns rynni áfram í vatnið svo að það tæmdist ekki.
Halldóra segir hugsunarháttinn
þurfa að breytast. Ljóst sé að
fagfólk á mörgum sviðum, ekki
síst garðyrkjumenn, verði að
koma að þessum málum. Í ljós
hafi komið í Stokkhólmi að ís-
lenskur vikur, sem er gljúpur,
henti vel sem íblöndunarefni í
mold þegar menn vilja fá regn-
vatn til að sjatna í trjábeðum.
Hún segir að í Noregi sé
einnig mikið fjallað um blá-
grænar lausnir. Óslóborg stefni
að því að gras eða annar gróð-
ur verði kominn á öll þök í
gömlu borginni eftir nokkur ár.
Sama er rætt í Bergen sem
er víðfræg fyrir úrkomu, þar
skipti líka miklu að að-
greina betur holræsi, sem
þurfa oft öflugar hreinsi-
stöðvar og fráveitur fyrir
regnvatn. Og í Bandaríkj-
unum er vaxandi um-
ræða um grasþök og
kosti þeirra.
Íslenskur vik-
ur hentar vel
AÐ FÁ VATN TIL AÐ SJATNA
Halldóra
Hreggviðsdóttir
Þegar ljóðið skipti máli