Morgunblaðið - 17.03.2014, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. MARS 2014
Stuðningur Hópur fólks kom saman við Hörpu á laugardag til að sýna íbúum Sýrlands stuðning sinn í verki með því að sleppa blöðrum á loft, en yfir 100 þúsund manns hafa fallið þar frá 2011.
Golli
Tollvernd er hluti
af utanríkisstefnu
stjórnvalda á hverj-
um tíma. Þetta fyr-
irkomulag er ekki
bundið við Ísland,
heldur er þetta al-
mennt fyrirkomulag í
flestum löndum,
einkanlega í Vestur-
Evrópu. Meginreglan
er sú að innflutningur
á vörum er að jafnaði heimill, en
tollar eru stundum lagðir á til að
jafna samkeppnisstöðu innlendrar
framleiðslu. Oftast er rætt um
tolla í samhengi við innflutning á
landbúnaðarvörum en tollar eru
lagðir á fleiri vöruflokka. Áætlað
er að þeir skili rúmlega fjögurra
milljarða króna tekjum í ríkissjóð
á yfirstandandi ári, eða 0,8% af
ríkistekjum. Í landbúnaði geta til
dæmis lagst tollar á rúm 37% af
vörum í tollskrá sem skilgreindar
eru sem landbúnaðarvörur. Fjöl-
margar landbúnaðarvörur eru
samhliða fluttar inn tollfrjálst; all-
ar kornvörur, ávextir, pasta, hrís-
grjón, sykur, kaffi og margt fleira.
Eigi að endurskoða tollvernd
þarf að meta fyrirfram hvaða
áhrif einstakar breytingar hafa.
Tollverndin er ætluð til að jafna
samkeppnisstöðu innlendrar
framleiðslu gagnvart erlendri og
er þannig vernd fyrir innlenda
starfsemi eins og nafnið gefur til
kynna. Þeirri starfsemi tengist
fjöldi fyrirtækja og starfa um land
allt, bæði í dreifbýli og þéttbýli,
og skipta íslenskt samfélag veru-
legu máli. Breyting á einum stað
hefur áhrif á öðrum, þótt toll-
verndin sé misjafnlega mikilvæg
fyrir einstakar greinar landbún-
aðarins. Tollverndin skiptir til
dæmis kjúklinga- og svínabændur
mun meira máli en sauð-
fjárbændur ef horft er á grein-
arnar eins og þær standa í dag. Ef
horft er á þær saman kemur hins
vegar fljótt á daginn að afnám
tollverndar á kjúklingi og svína-
kjöti hefði veruleg áhrif á kjöt-
markaðinn í heild og þar með
sauðfjárbændur.
Í einni af skýrslum utanrík-
isráðuneytisins sem unnin var í
tengslum við aðildarumsókn Ís-
lands að ESB var
því spáð að innan-
landsmarkaður fyrir
lambakjöt myndi
dragast saman um
38% ef Ísland gengi
í sambandið. Ekki
vegna stórfellds inn-
flutnings á erlendu
lambakjöti, heldur
vegna þess að inn-
flutt svína- og kjúk-
lingakjöt myndi
ryðja því af mark-
aðnum. Það hefði
svo aftur veruleg áhrif á afurða-
stöðvar og vinnsluaðila og þau
störf sem þeim tengjast.
Þetta þarf að hafa í huga þegar
tollverndin er tekin til skoðunar.
Eðlilegt er að gera þá kröfu að
þeir sem njóta hennar misnoti
hana ekki og þar með traust neyt-
enda. Hins vegar verður líka að
gera þá kröfu að breytingar séu
ekki gerðar án þess að nokkur til-
raun sé gerð til að meta heildar-
áhrifin.
Rétt er að ítreka að aðstæður á
Íslandi til búvöruframleiðslu eru
að mörgu leyti einstakar. Land-
rými er mikið, gnægð af vatni og
fáir sjúkdómar landlægir ef miðað
er við þau lönd sem við gjarnan
berum okkur saman við. Notkun
hormóna er bönnuð og lyfjanotk-
un afar lítil. Fram kemur í nýrri
skýrslu frá Lyfjastofnun Evrópu
að sýklalyfjanotkun í dýrum hér-
lendis er sú næstminnsta í Evr-
ópu. Aðeins Noregur er neðar.
Þar sem notkunin er mest er hún
65-föld miðað við Ísland. Að þessu
öllu þurfum við að gæta því ef
þessari stöðu verður spillt er eng-
in leið til baka.
Eftir Gunnar
Braga Sveinsson
» Tollverndin er ætl-
uð til að jafna sam-
keppnisstöðu inn-
lendrar framleiðslu
gagnvart erlendri og
er þannig vernd fyrir
innlenda starfsemi
eins og nafnið gefur til
kynna.
Gunnar Bragi Sveinsson
Höfundur er utanríkisráðherra og
1. þingmaður NV-kjördæmis.
Hvað er tollvernd?
Hinn 13. febrúar sl.
sýknaði Hæstiréttur Ís-
lands Trygginga-
miðstöðina hf. af kröfu
þriggja fyrrverandi
stjórnenda Glitnis, sbr.
dóm réttarins í máli nr.
481/2013. Kröfu stjórn-
endanna mátti rekja til
málskostnaðar þeirra í
dómsmáli slitastjórnar
bankans gegn þeim í
New York-ríki. Vildu þeir fá þennan
kostnað greiddan úr stjórnendatrygg-
ingu Glitnis hjá Tryggingamiðstöðinni.
Þótt fréttir af þessum dómi hafi ratað í
fjölmiðla þá tel ég að fjölmiðlum hafi
yfirsést raunverulegt fréttagildi dóms-
ins. Það er ekki sérlega merkilegt að
þremenningarnir þurfi að bera sinn
eigin málskostnað. Það eru hinir und-
irliggjandi hagsmunir sem vekja at-
hygli.
Málið dæmdu sjö hæstaréttardóm-
arar. Það er fremur sjaldgæft. Til að
sjö dómarar dæmi í máli þarf málið að
vera sérlega mikilvægt. Undirliggj-
andi hagsmunir af niðurstöðu dóms-
málsins þurfa þó ekki endilega að vera
í húfi fyrir málsaðilana sjálfa, heldur
getur ástæða þess að sjö dómarar sitja
í máli einnig ráðist af því að nið-
urstaðan hafi verulegt almennt gildi. Í
þessu tiltekna máli varðaði sakarefnið
rúmlega 20 milljóna króna kröfu, sem
kallar almennt ekki á fjölskipaðan
Hæstarétt. Hvað olli þessum fjölda
dómara?
Hinir raunverulegu hagsmunir af
niðurstöðu Hæstaréttar
Það hefur tíðkast í rekstri þeirra
fyrirtækja sem stunda viðskipti er
varða háar fjárhæðir að keypt sé sér-
stök stjórnendatrygging hjá vátrygg-
ingafélögum. Ástæðan er fyrst og
fremst sú að tjón sem stjórnendur
valda í störfum sínum getur verið af
þeirri stærðargráðu að ólíklegt verður
að telja að þeir geti staðið undir því
gagnvart þolendum tjónsins. Stjórn-
endatryggingu er ætlað að bæta þetta
tjón. Tryggingin er því keypt af fyr-
irtækinu til hagsbóta fyrir stjórnendur
þess en er jafnframt til verulegs hag-
ræðis fyrir tjónþola.
Þegar rýnt er í umræddan dóm
Hæstaréttar verður ekki
betur séð en að niður-
staða málsins varði slita-
stjórn Glitnis og kröfu-
hafa Glitnis mestu, þótt
það komi hvergi fram í
dóminum. Rétt er að út-
skýra þetta nánar.
Ástæða þess að
Hæstiréttur sýknaði
tryggingafélagið af
kröfu fyrrverandi
stjórnenda Glitnis var í
stuttu máli sú að slit-
astjórn Glitnis endur-
nýjaði ekki stjórnendatryggingu bank-
ans hjá Tryggingamiðstöðinni og
ákvað að kaupa nýja tryggingu af öðru
tryggingafélagi. „Gamli Glitnir“ hafði
verið með stjórnendatryggingu hjá
Tryggingamiðstöðinni en hún rann út
hinn 1. maí 2009. Þessari stjórnenda-
tryggingu hafði verið ætlað framan-
greint hlutverk. Í málinu var byggt á
því af hálfu þremenninganna að trygg-
ingaverndin hefði framlengst í sex ár
frá lokum vátryggingatímabilsins. Það
hefur þær afleiðingar að tjón, sem
valdið var fyrir hrun, þarf að koma
fram og tilkynna til tryggingafélagsins
innan sex ára frá lokum trygginga-
tímabilsins. Til einföldunar má því
segja að allt tjón sem stjórnendur
bankans ollu á meðan þeir stýrðu
bankanum (fyrir hrun) þurfi að til-
kynna fyrir 1. maí 2015. Að öðrum
kosti bætir tryggingin ekki tjónið.
En víkjum þá aftur að ástæðu sýkn-
unnar. Það var óumdeilt í málinu að
tjónið uppgötvaðist vel innan um-
rædds sex ára frests og fékk Trygg-
ingamiðstöðin tilkynningu um það. Í
skilmálum tryggingarinnar var hins
vegar ákvæði sem var efnislega á þá
leið að ef tryggingin væri ekki end-
urnýjuð eða bankinn keypti nýja
stjórnendatryggingu, þá gilti ekki sex
ára reglan. En það var einmitt það
sem gerðist. Sú ákvörðun slitastjórn-
arinnar gæti reynst afdrifarík fyrir
hana sjálfa og kröfuhafa í þrotabúi
bankans.
Af hverju?
Þar sem slitastjórn Glitnis end-
urnýjaði ekki stjórnendatrygginguna
hjá Tryggingamiðstöðinni og keypti
aðra tryggingu hjá erlendu trygginga-
félagi haustið 2009 féll fresturinn til að
tilkynna tjón sem stjórnendur bank-
ans ollu í stjórnartíð sinni niður hinn 1.
maí 2009. Það kann að þýða að tjón
sem kom í ljós eftir 1. maí 2009 fæst
ekki bætt úr tryggingunni. Það tjón
fæst heldur ekki bætt úr nýju stjórn-
endatryggingunni þar sem hún tekur
ekki til fyrra tímabils.
Það sem er athyglisvert við þennan
dóm Hæstaréttar er að Trygginga-
miðstöðin þarf ekki að bæta tjón, sem
varð fyrir bankahrun en kom ekki í
ljós fyrr en síðar, vegna þess að slit-
astjórn Glitnis endurnýjaði ekki
trygginguna og keypti aðra tryggingu
í staðinn. Við þetta féll niður vátrygg-
ingavernd Tryggingamiðstöðvarinnar
með þeim hugsanlegu afleiðingum að
sækja þarf tjónið á fyrrverandi stjórn-
endur bankans persónulega. Það skal
ósagt látið hvort eða hve mikið hugs-
anlegt tjón má rekja til fyrrverandi
stjórnenda bankans. Þá verður það
einnig látið liggja á milli hluta hverjir
urðu fyrir tjóninu. Ef eitthvert tjón
varð þá er „gamli Glitnir“ sjálfur
væntanlega meðal stærstu tjónþola.
Sá banki er nú í eigu kröfuhafa og
starfar slitastjórn bankans í þágu
þeirra.
Slitastjórn Glitnis hefur til þessa
höfðað nokkur skaðabótamál gegn
fyrrverandi stjórnendum bankans. Má
þar nefna skaðabótamál í tengslum við
svokölluð Stím-mál og Aurum-mál. Ef
slitastjórn hefur sigur í þessum skaða-
bótamálum mun „gamli Glitnir“ eiga
skaðabótakröfur á fyrrverandi stjórn-
endur bankans. Þessar skaðabótakröf-
ur skipta milljörðum króna en ólíklegt
verður að teljast að stjórnendurnir séu
borgunarmenn fyrir þessum kröfum.
Eftir stendur þá spurningin: Leiddu
aðgerðir slitastjórnar Glitnis til þess
að kröfuhafar í þrotabúi bankans geta
ekki sótt bætur til Trygginga-
miðstöðvarinnar vegna tjóns sem kom
ekki í ljós fyrr en eftir bankahrun?
Eftir Hauk Örn
Birgisson » Þótt fréttir af þessum
dómi hafi ratað í fjöl-
miðla þá tel ég að fjöl-
miðlum hafi yfirsést
raunverulegt fréttagildi
dómsins.
Haukur Örn Birgisson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður hjá
Íslensku lögfræðistofunni.
Voru tryggingar stjórnenda
Glitnis einskis virði?