Morgunblaðið - 16.07.2014, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ 2014
Það getur stundum
verið áhugavert að
ráða í hvað er að gerast
að tjaldabaki og hvern-
ig þeir andar vinna sem
þjóna duldum hags-
munum og vinna verða
almenning á sitt band
vegna áforma sinna.
Málefnið helgar þá
meðalið og úlfarnir
klæðast sauðargærum
og nálgast bráðina úr öllum áttum.
Svo slungnir eru þessir andar að þeir
dáleiða veiðidýrið og fá það til að
samþykkja að vera étið. Hvað á ég við
með þessum inngangi? Góð spurning.
Það fer varla framhjá mönnum að
hafinn er áróður fyrir útflutningi raf-
magns til Englands. „Eiginhags-
munaklíkan“ sem að þessu stendur er
ekki enn sýnileg og verður ekki fyrr
en sala úr landi er samþykkt. Fyrst
eru trúboðarnir sendir út með boð-
skapinn, ýmsir áhrifamenn. „Þjóð-
hollir“ þingmenn sjá um nauðsyn-
legar lagabreytingar og þá loks
henda gróðabraskararnir af sér sauð-
argærunum. Fjölmiðlar eru ómiss-
andi í áróðurshernaðinum, sem snýst
um að heilaþvo þjóðina og gera lands-
menn jákvæða fyrir því neikvæða. Ég
kalla það lýðhyggju þegar áróð-
ursmálin sigra þjóðarvitundina. Raf-
orkan er blóðrás íslensks atvinnulífs
og ein forsenda þess að hægt sé að
halda landinu í byggð.
Aukið vægi náttúruverndar setur
því skorður að ráðist verði í stór-
felldar virkjanir á sama hátt og gert
hefur verið. Varla hefur tekist að
skaffa innlendum atvinnurekstri
næga raforku og ekki á því verði sem
hagstætt þykir. Raforkan á að lokka
erlend fyrirtæki til landsins, útflutn-
ingur þess eflir ekki innlent atvinnu-
líf. Auðvelt er að ímynda sér for-
gangsröðina ef skortur yrði á
raforku, t.d. vegna náttúruhamfara.
Lokað yrði þá fyrir notkun á íslensk
heimili til að þóknast erlendu kaup-
endunum, undir því yfirskyni að
standa yrði við gerða samninga.
Hér áður fyrr blómstraði iðnaður í
þessu landi. Iðnmeistarar sem ráku
fyrirtæki fóru á iðnsýningar erlendis,
rissuðu nýjungar upp í vasabækur
sínar og þróuðu til framleiðslu hér
heima. Með tilkomu Iðnaðarráðu-
neytisins var frumkvæði iðnaðar-
manna sett í handjárn og afhent há-
skólamenntuðu fólki sem virðist
hvorki hafa haft vit né vilja til að við-
halda uppbyggingu iðnaðar í landinu.
Stjórnvöld létu ekki þar við sitja og
með skattalöggjöf, þar sem „hráefn-
ið“ sem iðnaðurinn notaði til fram-
leiðslu var tollað margfalt hærra en
fullunnin innflutt iðnaðarvara, breytt-
ist ljónið í kött. Man nokkur eftir öll-
um vélsmiðjunum, húsgagnaiðn-
aðinum? Skónum frá Gefjun og
Iðunni á Akureyri, kuldaúlpunum frá
Belgjagerðinni og svo mætti lengi
telja? Afurðir búfjár, húðir og gærur,
nýttust innlendu framleiðslunni vel.
Þúsundir starfa hafa frá árinu 1970
tapast vegna rangrar áherslu í at-
vinnumálum. Í vélsmiðjunni Héðni
störfuðu, þegar best gekk, álíka
margir og í álveri.
Hlutfall þjónustu og framleiðslu
iðnaðar hefur farið sím-
innkandi í atvinnulífi
þjóðarinnar og er mjög
langt frá þeim viðmið-
unarmörkum sem iðn-
væddar Evrópuþjóðir
telja eðlilegt. Iðn-
aðarráðuneytið sá/sér
ekkert nema orkufreka
stóriðju.
Forsvarsmenn raf-
orkumála ættu að leggja
metnað sinn í að byggja
upp íslenskt atvinnulíf
og bjóða íslenskum fyrirtækjum
næga raforku á viðráðanlegu verði í
stað þess að gerast erindrekar er-
lends gróðabrasks. Fullyrðingar
heimatrúboðs rafmagnsútflutningsins
um að hagnaður Íslendinga yrði sam-
bærilegur olíugróða Norðmanna ber
vott um hversu ósvífins áróðurs má
vænta varðandi málin í framtíðinni.
Á seinni árum hefur agaleysi og
óskilvirk lýðræðisvitund herjað eins
og pest á íslenskt samfélag, sem hefur
getið af sér andlegan amlóðahátt og
metnaðarleysi fyrir íslensku sam-
félagi. Ekki er hikað við að ala á þeim
hugsunarhætti að drepa niður alla
þjóðernisvitund og gera Íslendinga að
metnaðarlausu „hráefni“ til að traðka
á. Raforkan er okkar af Guði gefin til
að vera höfuð á iðnvæðingu en ekki
hali.
Ráðamenn þurfa þá sýn að fjölgun
þjóðarinnar kalli eftir jafnvægi í at-
vinnuháttum og að efling iðnaðar sé
forsenda fyrir því að stöðva fólksflótta
úr landi. Íslenskir iðnaðarmenn sem
hrakist hafa m.a. til Noregs eru stór-
lega vanmetin auðlind. Framlag
þeirra í formi skattgreiðslna og verk-
þekkingar sem ekki nýtast lengur ís-
lensku þjófélagi ætti að vera stjórn-
völdum ábending til breytinga. Öll
iðnaðarstörf eru krefjandi. Iðn-
aðarmenn eru með dýrt efni á milli
handanna sem þeir verða með útsjón-
arsemi að nýta sem best. Þeir læra
því aga í störfum sínum og það er ein-
mitt agi sem sárlega vantar inn í þjóð-
arvitundina í dag. Þjóðarsálin þarf á
starfsaga verkmenntastéttanna að
halda.
Á meðan afleiðingar hagstjórnar-
innar eru þær að stjórnvöld ráða fólk,
sem ræður launum sínum sjálft, til að
semja hverja skýrsluna á fætur ann-
arri yfir afglöp í ríkistengdum rekstri
er varla von að hagur heimilanna
vænkist. Ásamt fjölmiðlum stjórnar
nú háskólamenntað fólk þjóðfélaginu.
Hafa háskólarnir áttað sig á ábyrgð
sinni sem þjónar allra Íslendinga?
Kenna þeir nemum að spyrja sig:
„Hvað get ég gert fyrir þjóðina ef ég
verð ráðamaður?“ Eða er kennt: „Þú
ert að mennta þig til hærri launa eins
og þú átt skilið“? Viðhorf háskólanna
skiptir miklu máli um sölu raforku úr
landi.
Ég bið Íslendingum Guðs friðar.
Eftir Ársæl
Þórðarson
Ársæll Þórðarson
» „Þjóðhollir“ þing-
menn sjá um nauð-
synlegar lagabreytingar
og þá loks henda
gróðabraskararnir af
sér sauðargærunum.
Höfundur er húsasmiður.
15W hugmyndin
BRIDS
Umsjón Arnór G.
Ragnarsson| brids@mbl.is
Sumarbrids eldri borgara hjá
Bridssambandi Íslands
Bridssamband Íslands ætlar að
bjóða upp á spilamennsku tvisvar í
viku fyrir eldri borgara, á meðan starf-
semi eldri borgara á höfuðborgar-
svæðinu liggur niðri. Spilað verður á
þriðjudögum og fimmtudögum í hús-
næði BSÍ að Síðumúla 37, þriðju hæð.
Spilamennska byrjar kl. 13. Keppnis-
stjóri er Sveinn Rúnar Eiríksson og
reynir hann að aðstoða við myndun
para ef spilarar mæta stakir. Keppn-
isgjald er 500 kr. á spilara og er kaffi
innifalið.
Sumarbrids eldri borgara hófst
þriðjudaginn 8. júlí og var spilaður
Mitchell-tvímenningur með þátttöku
18 para. Efstu pör í N/S (prósentskor):
Guðm. Sigursteinss. – Unnar Guðmss. 64,8
Erla Sigurjónsd. – Jóhann Benediktss. 55,6
Bjarni Þórarinss. – Ragnar Björnsson 53,5
AV:
Sturla Snæbjss. – Ormarr Snæbjörnss. 67,6
Jóh. Guðmannss. – Tómas Sigurjss. 57,9
Axel Lárusson – Hrólfur Guðmss. 52,1
Fimmtudaginn 10. júlí var spilaður
Howell-tvímenningur með þátttöku
27 para.
Efstu pör:
Guðm. Sigursteinss. – Auðunn Guðmss. 61,4
Erla Sigurjónsd. – Jóhann Benediktss. 60,8
Guðlaugur Nielsen – Pétur Antonss. 59,9
Albert Þorsteinss. – Björn Árnason 57,1
Óli Gíslason – Magnús Jónsson 56,8
Jón Sigvaldason – Katarínus Jónss. 56,0
Heimasíða Sumarbrids eldri borg-
ara er: www.bridge.is/eldri.
Eins og kunnugt er
hefur sjávar-
útvegsráðherra tekið
ákvörðun sem ber flest
öll einkenni þess sem
nefnd er „stjórnvalds-
ákvörðun“. Ákvörðunin
er þess efnis að ríkis-
stofnunin Fiskistofa
skuli flutt frá Hafn-
arfirði til Akureyrar.
Hæstiréttur Íslands
hefur komist að þeirri
niðurstöðu í svonefndu Landmæl-
ingamáli, þar sem Landmælingar
ríkisins voru fluttar frá Reykjavík til
Akraness, að sú ákvörðun um flutn-
ing ríkisstofnunar hafi verið ólög-
mæt m.a. vegna þess að hún hafi ver-
ið án lagaheimildar. Hæstaréttur var
skipaður fimm dómendum, sem voru
sammála í forsendum og niðurstöðu.
Þetta eykur vægi dómsins. Látum
Hæstarétt hafa orðið:
„Ákvörðun um heimili stofnunar
og varnarþing er meðal grundvallar-
atriða í skipulagi hennar. Ljóst er, að
miklu skiptir fyrir starfrækslu stofn-
unar, hvar henni er fyrir komið strax
í upphafi, og ekki skipta minna máli
breytingar á aðsetri hennar. Koma í
báðum tilvikum við sögu kostnaður
við reksturinn, tekjumöguleikar,
starfsmannamálefni og hagsmunir
þeirra, sem sækja þurfa þjónustu til
stofnunar eða hún á viðskipti við,
auk fleiri atriða …“
„Við flutning stofnunar koma jafn-
framt til sögu kostnaður við flutning-
inn sjálfan og sú röskun, sem óhjá-
kvæmilega verður á starfrækslu
stofnunarinnar við hann, sérstaklega
á málefnum starfsmanna hennar. Að
framangreindum sjónarmiðum virt-
um verður að telja ákvörðun um að-
setur ríkisstofnunar þess eðlis, að
um hana skuli mælt í lögum. Af því
þykir leiða, að ráðherra verði að leita
sér skýrrar heimildar í almennum
lögum fyrir flutningi stofnunar …“
Lagaheimildar um að ráðherra
gæti ákvarðað staðsetningu ríkis-
stofnana var síðar aflað. Það gerði
hina upphaflegu stjórnvalds-
ákvörðun um flutning Landmælinga
ekki lögmæta. Þá lagaheimild sem
aflað var í kjölfar
Landmælingadómsins
er ekki lengur að finna í
íslenskum lögum.
Ákvörðun um flutning
Fiskistofu er því jafn
ólögmæt og sú ákvörð-
un var þegar Land-
mælingar ríkisins voru
fluttar til Akraness.
Stjórnvöld, jafnt hin
æðri sem lægri, eru
bundin af lögum. Það
er hornsteinn þjó-
félagsskipunar okkar.
Ákvörðunum lægri stjórnvalds, t.d.
Fiskistofu, má yfirleitt skjóta til
æðri stjórnvalds – til ráðuneytis –
þar sem þær eru endurskoðaðar.
Þessu er ekki til að dreifa um
ákvarðanir sem æðstu stjórnvöld
taka. Þau stjórnvöld (ráðherrann)
eru eigi að síður bundin af lögum við
töku ákvarðana sinna. Æðra stjórn-
vald getur ekki tekið ákvörðun um
eitthvert málefni, t.d. um flutning
ríkisstofnunar frá bænum A til B,
vegna þess að B sé svo fagur bær.
Menn geta verið sammála um þann
smekk en það nægir ekki til að gera
slíka ákvörðun lögmæta. Fyrir töku
ákvörðunarinnar þurfa að vera mál-
efnaleg sjónarmið. Almennt er
viðurkennt að stjórnvöld hafi heim-
ild til að taka matskenndar ákvarð-
anir. Forsenda þessarar heimildar
byggist að meginstefnu á þeim
sjónarmiðum að stjórnvöld geti
brugðist við ófyrirséðum og af-
brigðilegum aðstæðum. Slík stjórn-
valdsákvörðun, sem kann að vera
heimil, er undirorpin þeirri megin-
reglu stjórnsýsluréttar að hún verð-
ur að byggjast á málefnalegum sjón-
armiðum. Þannig er reynt að girða
fyrir að geðþóttaákvarðanir verði
teknar. Stjórnvaldið verður að
undirbyggja væntanlega ákvörðun
sína með því að rannsaka fyrst
hversu víðtækar heimildir það hefur
til töku slíkrar ákvörðunar. Reynist
heimildin fyrir hendi verður stjórn-
valdið næst að kanna efnisrök í mál-
inu, t.d. hvort ákvörðunin leiði til
hagræðingar, þá verður að bera
saman ávinning og fórnarkostnað.
Gæta þarf jafnræðis, meðalhófs,
starfsmannamálefna, þjónustu
stofnunarinnar og sanngirni.
Ákvörðun verður aldrei málefnaleg
nema hugað sé að þessu áður en hún
er tekin.
Til að skýra betur framangreind
sjónarmið gerum við borgarar þessa
lands ákveðnar kröfur þegar t.d.
dómsvaldi er beitt með það að mark-
miði að leysa úr þrætum manna.
Þessar kröfur eru bundnar í löggjöf
sem mælir fyrir um ákveðna að-
ferðafæði. Þessi aðferðafræði er ekki
tilkomin að ástæðulausu, heldur
grundvallast á aldalangri reynslu í
vestrænum menningarheimi og að-
ferðafræðin tryggir eins og kostur er
að rétt niðurstaða fáist í hverju máli.
Enginn dómari kemst að niður-
stöðu í máli án þess að kynna sér
fyrst málavexti og málsástæður.
Hann metur rök málflytjenda og
þær málsástæður sem þeir leggja á
vogarskálar. Hann má ekki fara eftir
neinu öðru við úrlausn sína en gild-
andi rétti. Það yrði skelfilegt ef hann
gæti farið eftir smekk sínum. Fyrst
þegar þessari vinnu er lokið getur
hann farið að vinna að niðurstöðu
sinni.
Nákvæmlega sömu sjónarmið eiga
við varðandi stjórnvaldsákvarðanir
eða við framkvæmd stjórnsýslunnar.
Reynt hefur verið að afla upplýsinga
um þau málefnalegu rök sem
ákvörðunin byggist á, hvaða úttektir
lægu fyrir eða hvernig málið hefði
verið hugsað eða undirbúið. Niður-
staðan hefur verið með þeim hætti
að engin slík athugun virðist hafa
farið fram.
Hefur verið staðið rétt að málum
og samkvæmt lögum varðandi flutn-
ing Fiskistofu til Akureyrar? Svarið
er einfalt. Nei.
Eftir Björn Jónsson » Af því þykir leiða
að ráðherra verði
að leita sér skýrrar
heimildar í almennum
lögum fyrir flutningi
stofnunar.
Björn Jónsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
starfsmaður Fiskistofu.
Flutningur Fiskistofu –
nokkur lagaleg sjónarmið
Hvern ætlar þú að gleðja í dag