Morgunblaðið - 05.08.2014, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. ÁGÚST 2014
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Mataræði innan íslenskra klaustra á
öldum áður hefur verið til rann-
sóknar undanfarið á vegum Matís og
Þjóðminjasafnsins, en vísbendingar
um það leynast í brotum leirkera.
Fyrstu niðurstöður benda til þess að
mataræðið hafi verið býsna fjöl-
breytt. Þetta er fyrsta rannsókn
þessarar tegundar sem gerð hefur
verið hér á landi og áhugi er á að
skoða fleiri tímabil í Íslandssögunni
á þennan hátt.
Verkefnið leiða þeir Ármann Sig-
urðsson fornleifafræðingur fyrir
hönd Þjóðminjasafnsins og dr. Björn
Viðar Aðalbjörnsson fyrir hönd Mat-
ís. Unnið hefur verið að rannsókn-
inni í sumar og þar hafa leirbrot úr
keramikílátum frá Skriðuklaustri og
Kirkjubæjarklaustri verið rann-
sökuð, en í þeim leynast fitusýrur úr
matvælum sem gefa upplýsingar um
hvaða matur var eldaður og borð-
aður í ílátunum. Þessi klaustur voru
starfandi frá lokum 12. aldar og
fram að siðaskiptum. Í Skriðu-
klaustri voru munkar og Kirkjubæj-
arklaustur var nunnuklaustur.
Fjölbreyttur kostur
„Yfirborðið í ílátunum er gljúpt og
þegar matur er eldaður eða borinn
fram í þeim festast fitusýrur og önn-
ur efni í litlum holum. Við borum í
brotin og þurfum tiltölulega lítið
magn af fitusýrum til að fá nið-
urstöður,“ segir Björn. Eruð þið
semsagt að skemma fornleifar til að
komast að þessu? „Það má kannski
segja það, en stundum þarf að fórna
til að fá nýja vitneskju. Þetta eru lítil
brot og við hefðum auðvitað aldrei
farið að skemma heillega muni.“
Alls hafa verið greind 24 leir-
kerabrot sem tengjast mat-
arvenjum. Frumniðurstöður grein-
inga allra þeirra liggja fyrir og
benda þær til þess að munkarnir þar
hafi lifað við fjölbreyttan kost. „Við
fundum vísbendingar um fisk, kjöt
af spendýrum og vísbendingar um
hnetur, fræ eða ber,“ segir Ármann.
Neyslurannsóknir aukast
Spurður um hvort almenningur á
Íslandi hafi neytt svipaðrar fæðu og
gert var í klaustrunum segir Ár-
mann það ekki vitað. „Við vitum ekki
nógu mikið um mataræði Íslendinga
á miðöldum til að geta sagt til um
það. En matur er svo stór þáttur af
siðum og venjum fólks og þessar nið-
urstöður veita okkur því mikilvæga
innsýn í klausturlífið.“
Maria Katrín Naumovskaya, nemi
í sameindalíffræði við HÍ, hefur unn-
ið að verkefninu og hlaut hún til þess
styrk frá Nýsköpunarsjóði náms-
manna Að sögn Björns hefur verið
sótt um fleiri styrki til áframhald-
andi rannsókna á matarvenjum Ís-
lendinga næstu þrjú árin. „Við vilj-
um skoða önnur keramikbrot á
Þjóðminjasafninu frá öðrum tímum
og þannig kortleggja mataræði Ís-
lendinga í gegnum aldirnar.“
Ármann segir rannsóknir á
neysluvenjum vaxandi grein innan
fornleifafræðinnar. „En þetta er
bara einn sprotinn af því sem er að
gerast í fornleifafræðinni hér á
landi; þar er margt spennandi að
gerast.“
Svarið leynist í leirkerabrotum
 Matís og Þjóðminjasafnið rannsaka mataræði hjá nunnum og munkum á miðöldum  Vilja kort-
leggja mataræði Íslendinga í gegnum aldirnar  Fjölbreyttur viðurgjörningur var í klaustrunum
Ljósmynd/Björn Viðar Aðalbjörnsson
Rannsóknir Maria Katrín Naumovskaya, nemi við HÍ, sést hér vinna að rannsóknum á brotum úr keramikílátum.
Undanfarin ár hefur farið fram
uppgröftur og rannsóknir í
landsnámsbænum að Vogi í
Höfnum og í sumar var ráðist
þar í rannsókn á mataræði
þeirra sem bæinn byggðu.
Björn og Maria rannsökuðu
fitusýrur í jarðvegi úr upp-
greftrinum. „Við fundum um-
merki um að bæði dýr, fiskur og
plöntur hefðu verið höfð þar til
matar,“ segir Björn. „Þetta er
spennandi viðfangsefni, næst-
um því eins og að horfa ofan í
matarskálina hjá landsnáms-
mönnunum.“
Kíkt í mat-
arskálina
MATUR LANDNÁMSMANNA
Björn Viðar
Aðalbjörnsson
Ármann
Guðmundsson
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Fornleifarannsókn Leirkerabrot reynast vel við rannsóknir.
Ingvar Smári Birgisson
isb@mbl.is
Páll Bergþórsson, fyrrverandi veð-
urstofustjóri, heldur að skaflinn í
Gunnlaugsskarði, vestan í Kistufelli
í Esjunni, muni hverfa í sumar eða
snemma hausts. „Ég held að skafl-
inn fari í sumar eða snemma hausts.
Ég fylgist með hitanum í Skálafelli
og hann er ekki nema svona 3-8° en
líklega er kaldara í Gunnlaugsskarði
þar sem skaflinn er, þannig að það
má ekki mikið kólna því þá hættir
snjóinn að leysa. Það voru mikil hlý-
indi í haust og sérstaklega frá ára-
mótum. Hlýindin benda til þess að
skaflinn muni bráðna, en hann gæti
kannski horfið í lok ágúst. Það þarf
nefnilega ekki mikið að ganga á
skaflana í Esjunni svo að þeir
bráðni.“
Þá segir Páll skaflinn vera góða
bendingu um loftslagsbreytingar.
„Skaflinn gæti hafa horfið einu sinni
um árið 1850, en síðan hvarf hann
aldrei fyrr en árið 1929. Síðan hvarf
skaflinn oft milli áranna 1930-1940
en sjaldan milli 1950-1960. Þá kom
kuldaskeið og skaflinn hvarf aldrei í
þrjátíu ár, milli 1965 og 1995. Eftir
aldamótin hvarf skaflinn á hverju
einasta ári, að árinu 2011 undan-
skildu, en þá hvarf hann ekki.
Bráðnun skaflsins fylgir loftslaginu
og er hann því sýnilegur hitamælir.
Ef tekið er tíu ára meðaltal og at-
hugað hversu oft skaflinn hverfur,
þá fæst gott loftslagsmeðaltal,“
segir Páll.
Hverfi skaflinn í ár verður það þá í
þrettánda sinn á síðustu fjórtán ár-
um, en margir Reykvíkingar fylgjast
eflaust glöggt með Gunnlaugsskarði
í Esjunni úr stofuglugganum.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Esjan Margir fylgjast með hinum
fræga skafli á hverju sumri.
Heldur að skaflinn
í Esjunni fari í ár
 Hátt meðalhitastig frá áramótum